Læknablaðið - 01.04.1979, Síða 20

70
LÆKNABLAÐIÐ
linganna. Af þeim sökum geta vísindin
aldrei sagt okkur hvað við eigum að gera,
hvað sé æski.legt, gott, rétt, o.s.frv. Þau
geta einungis frætt okkur um það sem er:
I þeirri skoðun, að samband sé milli hás
gengis og hagnaðar í útflutningsatvinnu-
vegum, felst lýsing á staðreynd, lýsing á
orsakasambandi, og það er hægt að ganga
úr skugga um, hvort hún er rétt eða ekki.
Þessi skoðun er vísindaleg, hún byggist á
vísindalegri athugun. f hinni skoðuninni, að
lækka beri gengi erlends gjaldeyris til þess
að draga úr dýrtíð, enda sé hinn mikli
hagnaður útflutningsatvinnuveganna á-
stæðulaus, felst ekki lýsing á staðreynd,
ekki lýsing á orsakasambandi, heldur mat
á hagsmunum, dómur um, að það sé mikil-
vægara að lækka dýrtið vegna almennings
en að láta útflutningsatvinnuvegina græða.
Þótt allir væru sammála um þessa skoðun,
verður hún ekki rökstudd vísindalega, hún
verður ekki sönnuð með skírskotun til
reynslu eða rökréttrar hugsunar. (3:66).
6. GAGNRÝNI Á KENNINGUNA UM
ALGILDI VÍSINDA
Hér verða tvær meginaðfinnslur við
þessa kenningu látnar nægja. Hin fyrri
varðar hugmyndina um algildi vísinda, hin
síðari varðar staðhæfinguna um algjör skil
staðreyndadóma og gildisdóma.
Það er beinlínis rangt að til séu öruggar
eða óyggjandi aðferðir í vísindum: Öll sú
tækni sem vísindi ráða yfir er brigðul.
Jafnvel þó að við hefðum algerlega ör-
uggar aðferðir til að sanna eða afsanna til-
gátur okkar eða staðhæfingar, þá hefðum
við engar öruggar aðferðir til að vita að
svo væri — leitin að hinni algildu aðferð
leiðir til endaleysu. — Þetta vita allir vís-
indamenn og læknar trúlega allra manna
best sökum þess hve brigðulleiki aðferða
þeirra getur skipt miklu.
En það er enn annað sem skín í gegnum
þessa kenningu um algildi vísinda. Eigi að
vera unnt að telja niðurstöður vísinda al-
gildar, þ.e. endanlega og fullkomlega sann-
aðar og þar með óumdeilanlegar, þá hljót-
um við að gera ráð fyrir reglum sem leiddu
þessar niðurstöður fram með þeim hætti
að engin villa af manna völdum gæti staf-
að af beitingu þeirra.
Slíkar reglur eru reyndar til í vissum
greinum stærðfræði: Það eru vélrænar
reglur sem liggja tölvufræði til grundvall-
ar. Á slíkum reglum er ekki einungis til
tæmandi lýsing heldur hefur beiting þeirra
ekki í för með sér neina mannlega hugsun:
Þær kalla á „hugsunarlausa hugsun“,
hugsun sem er beiting reglnanna og ekkert
annað. Eigi slík vélræn hugsun að ná tök-
um á einhverju viðfangsefni, þá verður
viðfangsefnið að vera af sama tagi, þ.e.
viðfangsefnið verður að vera vélgengt. Sú
skoðun að vísindi séu fólgin í þess konar
hugsunarlausri hugsun, þ.e. beitingu vél-
rænna reglna, gægist fram í umræddum
fyrirlestri:
Hagkerfi þjóðar er eins og geysiflókin vél
með þúsundum hjóla, sem eru öll í innbyrð-
is tengslum, en þó mismunandi nánum. Ein-
staklingar, fyrirtæki og opinberir aðilar
verða stöðugt að taka efnahagslegar á-
kvarðanir, þeir verða í sífeliu að kjósa eitt,
en hafna öðru. Þeir verða ávallt að velja
milli markmiða. Við getum hugsað okkur,
að þeir geri það með því að hreyfa eitt-
hvert ákveðið hjól í vélinni, en um leið
snúast ýmis önnur hjól og kannske jafnvel
vélin öll. Hagfræðivísindin eiga að hjálpa
okkur til þess að þekkja þessa vél og skilja
hana, þau eiga að hjálpa okkur til þess að
skiija sambandið milli hjólanna, svo að við
getum gert okkur grein fyrir því, hvaða
áhrif það muni hafa, ef hreyft er við einu
þeirra. Þetta er auðsjáanlega leysanlegt
viðfangsefni. Það er ákveðið samband milli
hjólanna, og það hlýtur að vera hægt að
komast að raun um, hvert það er. Það er
e.t.v. erfitt, en það á að vera hægt. Þess
vegna er hér um viðfangsefni vísinda að
ræða, hagfræðivísinda. Og lausnin hefur
ekki aðeins fræðilega þýðingu, heldur einn-
ig geysimikla hagnýta þýðingu. (3:61).
7. GAGNRÝNI Á KENNINGUNA UM
ALGJÖRAN GREINARMUN
STAÐREYNDA OG VERÐMÆTA
Ég mun síðar víkja að þessari vél-
hyggjukenningu um vísindin og viðfangs-
efni þeirra. Vitaskuld er hér einungis um
líkingu að ræða: Þjóðfélagið er ekki vél
fremur en lifandi líkamar eru vélar, en
það er ekkert vafamál að það viðhorf sem
liggur þessari líkingu til grundvallar
ákvarðar fyrirfram hvaða þættir eða hlið-
ar viðfangsefnisins verða kannaðir og jafn-
vel hvað það er í viðfangsefninu sjálfu
sem talið er skipta máli frá vísindalegu
sjónarmiði.
Hin aðfinnslan við þá hlutleysiskenn-
ingu um vísindin sem hér hefur verið lýst
varðar hinn algjöra greinarmun stað-