Læknablaðið

Árgangur

Læknablaðið - 01.04.1979, Blaðsíða 27

Læknablaðið - 01.04.1979, Blaðsíða 27
LÆKNABLAÐIÐ 73 um það hvað mönnum er kleift og stað- reyndum um það hvað menn telja mikil- vægt. Þetta leiðir hugann að öðru atriði sem mönnum sést gjarnan yfir, en það er mun- urinn á hugtökunum hlutleysi og hlut- lægi.r’ Þessi hugtök er mönnum tamt að leggja að jöfnu, eða að telja hlutleysi vís- indamanna forsendur fyrir hlutlægi vís- indanna. í vísindum sem leita einungis þekkingar á almennum venslum eða eig- inleikum fyrirbæra eru menn ekki hlut- lausir, heldur hvílir þekkingarleit þeirra á ákveðinni afstöðu eða viðhorfi sem felur í sér afar afdrifaríkt gildismat. En þar með er ekki sagt að vinnubrögð og rann- sókna- og skýringaraðferðir viðkomandi vísinda séu ekki áreiðanlegar, og að nið- urstöður rannsókna geti ekki talist hlut- lægar, þ.e. komið heim og saman við veru- leikann. Hlutleysi vísindamanna er ekki nauðsynleg forsenda hlutlægis, hlutlægi hvílir á eftirliti vísindamanna með aðferð- um sínum og niðurstöðum, og gagnrýni á þær. (Athugasemd: Hlutleysiskröfu vís- indanna eins og hún er almennt skilin sem afstöðuleysi, má ekki rugla saman við kröfuna um heiðarleika og óhlutdrægni. Krafan um heiðarleika og óhlutdrægni og vönduð vinnubrögð á við öll starfssvið; jafnvel þjófaflokkar eru sagðir gera slíkar kröfur og hafa sínar reglur í þessum efn- um; það er e.t.v. á sviði stjórnmála sem komist er næst því að vanvirða heiðarleika og óhlutdrægni). Ein meginástæðan fyrir þessari röngu hlutleysiskenningu er sú, að vísindamenn hafa orðið að verjast ásóknum utanaðkom- andi aðila sem hafa viljað láta þá lúta trú- arlegri eða stjórnmálalegri hugmynda- fræði í rannsóknum sínum. Af þessum sökum kröfðust vísindamenn á 17. og 18. öld að viðurkennt yrði að fræði þeirra og starfsemi væru óháð trúarbrögðum og stjórnmálastefnum. Þessa kröfu rökstuddu þeir með því að skírskota til hlutlægis fræðanna sem þeir töldu að væri tryggt með því að aðferðir þeirra væru sjálf- stæðar með tilliti til allra hugmynda og skoðana annarra en þeirra einna sem skyn- semin skipaði mönnum. Með þessa hug- myndafræði um vísindin að vopni — sem leggur að jöfnu hlutleysi og hlutlægi — tókst fræðimönnum fyrri alda að gera vís- indin að viðurkenndri stofnun í þjóðfélag- inu — stofnun í sama skilningi og kirkjan með sínu klerkaveldi er stofnun. Síðan hafa vísindamenn (hugtakið „vísindamað- ur“ verður til um leið og stofnunin „vís- indi“) hvað eftir annað gripið til þessarar hlutleysiskenningar til að vernda eða tryggja sjálfstæði starfsemi sinnar. En jafnframt hafa vísindin, ásamt þeirri tækni sem þau hafa getið af sér, sífellt orðið áhrifameiri í þjóðfélaginu og í öllu samfélagslífi manna. Sérhvert svið mann- lífsins er á góðri leið með að eignast „vís- indalega tækni“ við sitt hæfi.° Ef svo fer sem horfir, má ætla að fólk geti yfirleitt ekki tekist á við neinn vanda án þess að kalla til sérfræðilega ráðunauta til að „leysa vandamálið“. Þessi mótsagnakennda staða vísinda í þjóðfélaginu — þ.e. að vera talin hlutlaus starfsemi og að vera um leið einn mesti áhrifavaldur á sviði stjórnmála og atvinnu- rekstrar, hugmyndafræði og líkamlegrar velferðar — þarfnast ítarlegrar greiningar og umræðu, sem hér er ekki staður til að leggja út í. 9. HLUTLEYSI OG SIÐFERÐLEG TVÖFELDNI Til eru dýpri rök fyrir hlutleysiskenn- ingunni en hér hafa verið rakin og gagn- rýnd, og þau varða læknisfræðina sérstak- lega. Slík rök er að finna beint og óbeint í fyrirlestri Max Webers um „Starf fræði- mannsins“, en þar beitir Weber hlutleysis- kenningunni af öllu afli til að verja vís- indamenn gegn ásóknum stjórnmálamanna og annarra skoðanatrúboða. Fyrirlestrin- um beinir Weber til þeirra stúdenta og háskólakennara sem rugla saman stjórn- málalegum, trúarlegum, siðferðilegum og fræðilegum skoðunum. Weber segir: Nú er á ólíkan hátt staðið að hinum ýmsu fræðigreinum, og að sama skapi er mis- jafnt, hvaða forsendum gengið er út frá. 1 náttúruvísindum eins og eðlisfræði, efna- fræði og stjörnufræði er litið á það sem sjálfsagt mál, að vert sé að þekkja lögmál þess, sem gerist í efnisheiminum, að svo mikíu leyti, sem vísindin megna að túlka þau. Ekki vegna þess eins, að slík vitneskja sé tæknilega nýtanleg, heldur af því, að öflun hennar sé markmið í sjálfri sér, sé köllun. Þessi forsenda er ósannanleg með
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108

x

Læknablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Læknablaðið
https://timarit.is/publication/986

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.