Læknablaðið - 01.04.1979, Blaðsíða 12

66
LÆKNABLAÐIÐ
á vissan hátt í nánari snertingu við fólk
en nokkur önnur fræði eða starfsgrein —
og hinar siðfræðilegu spurningar knýja
hér þeim mun fastar á sem ein „lítil“
ákvörðun getur hvenær sem er ráðið úr-
slitum um afdrif fólks, orðið óumræðilega
„stór“ og örlagarík.
2. LÆKNISFRÆÐI OG FLOKKUN
VÍSINDA EFTIR ÆTLUNARVERKUM
Af þessari lýsingu á læknisfræðinni
virðist mega ráða, að það sé einungis við-
fangsefni læknisfræðinnar, sjúkdómar
fólks og heilsa, sem veldur hinum siðferði-
lega vanda greinarinnar.
Þessi skoðun er í samræmi við viðtekna
greiningu á uppbyggingu læknisfræðinn-
ar: Læknisfræðin er í fyrsta lagi fræði um
gerð mannslíkamans og styðst við ýmsar
greinar raunvísinda, svo sem efnafræði,
líffræði, lífeðlisfræði, og hún leitast við
að öðlast raunvísindalega þekkingu á
meinum manna almennt.
Læknisfræðin er í öðru lagi hagnýt vís-
indi, eins konar tæknifræði, safn aðferða
til að greina ástand einstaklinga og til að
breyta því.
Læknisfræðin er að lokum list, sú list að
lækna þennan ákveðna einstakling, Pétur
eða Pál.
Þessi þrískipting táknar vitaskuld ekki
að læknisfræðin sé þrjár aðskildar grein-
ar, heldur táknar hún þrjú stig eða þrep
læknisf ræðinnar:
Fyrsta stigið er þekking á þeim lögmál-
um sem gilda almennt um líkama manna
og dýra.
Annað stigið er kunnátta til að hafa
áhrif á þessa líkama og greina ástand
þeirra.
Þriðja stigið er fólgið í beitingu hinnar
almennu þekkingar og kunnáttu á ákveð-
inn einstakling eða einstaklinga.1
Það er eftirtektarvert að þessi þrískipt-
ing læknisfræðinnar er að verulegu leyti i
samræmi við flokkun Aristótelesar á vís-
indum eða vísindalegri þekkingu eftir við-
fangsefni og ætlunarverkum:
Fyrsta flokk skipa þau vísindi sem miða
að þekkingu þekkingarinnar sjálfrar
vegna, að þeim unaði sem það eitt veitir
að vita og skilja. Sú þekking er samkvæmt
lýsingu Aristótelesar þekking á hinum
almennu lögmálum, þeirri almennu reglu
sem ríkir hvarvetna í náttúrunni.
Annan flokk skipa þau vísindi sem hafa
eitthvert markmið utan þekkingarinnar
sjálfrar. Það eru tæknivísindi, vísindi sem
rniða að því að framleiða eða búa til hluti,
hafa áhrif á náttúruna, afla efnislegra
gæða. Markmið þeirra er að búa menn
tækjum til lífsbaráttu (eða til að gera
þeim lífið léttara eða ánægjulegra).
Þriðja flokk skipa þau vísindi sem bein-
ast að breytni manna og líferni og nefna
má siðvísindi. Þau fjalla um það sem er
gott fyrir einstaklingana í ákveðnum
raunverulegum aðstæðum. (T.d. getur vín
gert einum manni gott við ákveðnar að-
stæður, en verið öðrum skaðlegt. Hér er
ekki átt við „gott“ miðað við líkamlegt
ástand einstaklingsins eingöngu heldur
hvað er gott fyrir einstaklinginn í öllu
tilliti.) Markmið slíkra vísinda er heill
mannsins, hamingja og fullkomnun mann-
lífsins.
Hliðstæða þessarar þrískiptingar þekk-
ingarinnar eftir ætlunarverkum og þrí-
skiptingar læknisfræðinnar er augljós.
Læknisfræðin fellur undir hrein vísindi
vegna þess að hún leitar þekkingar á al-
mennum lögmálum um manninn og líkams-
starfsemi hans. Hún fellur undir tækni-
vísindi vegna þess að hún miðar að því að
móta aðferðir við að greina og hafa áhrif
á ástand manna, og hún fellur undir sið-
vísindi vegna þess að hún beinist að raun-
verulegum einstaklingum og hefur heill
þeirra og heilbrigði að markmiði. Ég tel
raunar — og mun reyna að rökstyðja þá
skoðun undir lok þessa erindis — að hug-
tökin heill og heilbrigði varði læknis-
fræðina ekki aðeins sem list við að lækna
fólk, heldur einnig sem hrein vísindi og
tækni.
Ég hygg að þessi einfalda lýsing á lækn-
isfræði sé í aðalatriðum rétt. En ég held
líka að hún sé eða geti verið villandi, ef
menn átta sig ekki á djúpstæðum tengsl-
um vísindalegrar þekkingar og tækni og
siðfræði. Markmiðið með því að reyna að
móta siðfræði læknisfræðinnar er einmitt
að draga fram þær forsendur læknisfræð-
innar sjálfrar sem taka ber mið af þegar
læknar fást við siðfræðileg vandamál.