Læknablaðið - 15.05.1984, Qupperneq 49

LÆK.NABLADIÐ 1984;70:145-9
145
Vilhjálmur Rafnsson1), Hallgrímur Benediktsson2), Hjörtur Oddsson1), Soffía
Jóhannesdóttir1).
ILLKYNJA MESÓTELÍÓMA Á ÍSLANDI
INNGANGUR
Illkynja mesótelíóma upprunnið í fleiðru eða
lífhimnu er sjaldgæft æxli, en á seinni árum
hefur tíðni þess aukist svo, að athygli hefur
vakið. Frá því sambandi þessa æxlis við asbest-
mengun var lýst í Suður-Afríku (1), hefur það
komið æ skýrar í Ijós, bæði í tilfella/viðmið-
anarannsóknum (2) og langsniðsrannsóknum á
hópum, sem orðið hafa fyrir asbestmengun (3,
4).
Það er nánast ógerlegt að sanna endanlega
orsakasamband tveggja atburða. Selikoff og
samstarfsmenn hans hafa (5) rakið helstu rökin
sem styðja það að orsakasamband sé milli
asbestmengunar og þróunar mesótelíóma.
Fylgni er milli sögu um asbestmengun og tíðni
sjúkdómsins. Rannsóknir á sjúklingum sem
fengið hafa illkynja mesótelíóma hafa leitt í
ljós að þeir hafa oftar en gengur og gerist
orðið fyrir mengun asbests við vinnu sína eða
á annan hátt (1, 2, 6, 7). Langsniðsrannsóknir
hópa sem orðið hafa fyrir asbestmengun í
vinnu sinni sýna stórfellda aukningu á dánar-
tíðni af völdum illkynja mesótelíóma (3, 4, 8).
Mesótelíóma koma sjaldan fram fyrr en u.þ.b.
30 árum eftir fyrstu asbestmengun. Sú aukn-
ing, sem vart hefur orðið á nýgengi mesótelí-
óma á síðustu árum kemur vel heim við aukna.
notkun asbests á fyrri hluta þessarar aldar (2,
9).
Tíðni sjúkdómsins eykst í réttu hlutfalli við
magn mengunar (10). Þetta samband mesótelí-
óma og asbests er erfitt að greina m.a. vegna
þess að huliðstími æxlisins er óvenju langur.
Með því er átt við þann tíma, sem líður frá
fyrstu mengun þar til æxlið hefur orðið
greinanlegt eða leitt til dauða. Huliðstíminn er
í flestum tilfellum um 30 til 50 ár (11), en á
þessum langa tíma gætir þess nokkuð að aðrar
dánarorsakir keppa við mesótelíómin. Sumir
deyja úr öðrum sjúkdómum, sem asbest
getur valdið, t.d. lungnakrabbameini eða asbe-
Frá 1) Vinnueftirliti ríkisins og 2) Rannsóknastofu Háskól-
ans viö Barónsstíg. Barst ritstjórn 10/01/1984. Samþykkt og
sent í prentsmiðju 13/01/1984.
stosis, áður en að mesótelíómin ná að vaxa og
verða greinanleg. Mjög lítill skammtur af
asbesti virðist geta verið nægilegur til þess að
þróa vöxt mesótelíóma (12). Slík asbestmeng-
un þarf ekki að vera tengd atvinnu við-
komandi (12, 13).
Fundist hafa asbestþræðir (fibers) ! sjálfum
æxlunum (14, 15). Asbestnálar (asbest bodies)
finnast iðulega í lungum þeirra sem fá mesó-
telíóma og mun oftar en hjá öðrum (12).
Asbestþræðirnir hafa einnig fundist í meira
mæli í lungum þeirra, sem fá mesótelíóma,
heldur en annarra (16, 17, 18).
Sé asbesti dælt inn í brjósthol á rottum fær
stór hluti þeirra mesótelíóma (19, 20). Einnig
hefur verið sýnt fram á mesótelíóma hjá
rottum eftir að þær hafa andað að sér
asbestþráðum (21) og hjá hundum þegar
asbesti hefur verið dælt niður í barkann (22).
Fleiri þætti verður að taka til athugunar til
þess að skýra út viðbrögð í einstökum tilfell-
um. Lengi hefur verið rætt um hvaða gerðir
asbests geti framkallað mesótelíóma. í upphafi
lá krókídólít eingöngu undir grun, en seinni
rannsóknir hafa tengt aðrar gerðir asbests við
æxlisvöxtinn svo sem krýsótíl og amósít. Hins
vegar hefur ekki fundist samband milli mesó-
telíóma og antófyllíts (5). Samvirkni sígarettu-
reykinga og asbestmengunar hefur ákveðið
tengst lungnakrabbameini en ekki hefur verið
sýnt fram á að sígarettureykingar hafi áhrif á
þróun mesótelíóma hjá mönnum (5).
Auk asbests hafa aðrir þættir tengst mesó-
telíómavexti. Hér má nefna lífhimnu-mesótelí-
óma eftir geislameðhöndlun (23) og eftir að
röntgenskuggaefnið Thorotrast hefur fyrir
slysni lekið í kviðarhol við aðgerðir (24). Á
síðustu árum hefur komið í ljós að þráðlaga
zeólítar sem finnast á litlu svæði í Tyrklandi,
geta haft svipuð áhrif og asbest og hafa verið
tengdir illkynja mesótelíóma (25).
í dýratilraunum hefur verið hægt að fram-
kalla illkynja mesótelíóma með ýmsum lífræn-
um og ólífrænum efnum, lyfjum og vírus-
um (5).