Læknablaðið - 15.04.1988, Blaðsíða 6

118
LÆKNABLAÐIÐ
áfengis yngri en samanburðarhópurinn og þeir
drukku meira að meðaltali í hvert skipti. í
framhaldi af þessari rannsókn voru athugaðar
drykkjuvenjur fólks á aldrinum 20-49 ára á
árunum 1972-1974. Þá kom m.a. i ljós að,
áfengisneytendur voru hlutfallslega flestir á
þrítugsaldri og að þeir höfðu að jafnaði byrjað að
neyta áfengis þremur árum fyrr en þeir sem voru á
fimmtugsaldri. Bindindismenn voru hlutfallslega
flestir i dreifbýli en fæstir í Reykjavík.
Heildarneysla á íbúa var þá eins og nú mun minni
en á hinum Norðurlöndunum. Við samanburð á
Reykvíkingum og íbúum annarra höfuðborga á
Norðurlöndum kom í ljós að Reykvíkingar
drukku mun meira í hvert skipti en sjaldnar, en
íbúar hinna borganna. ölvunartíðni var hins
vegar svipuð í Helsinki, Osló og Reykjavík, meiri
í Kaupmannahöfn en minni i Stokkhólmi.
Félagslegar ástæður fyrir neyslunni skiptu minna
máli fyrir Reykvíkinga en íbúa hinna
höfuðborganna.
Á þrjátíu og fimm ára læknisferli mínum hefur
jafnan verið unnið að því að herða reglur og
eftirlit til að draga úr framboði og notkun
annarra efna en áfengis sem nota má sem
vímugjafa, jafnvel þó að í sumum tilvikum hafi
verið um að ræða lyf sem geta verið gagnleg eða
nauðsynleg. Flestir hafa unað þessu vel. Á hinn
bóginn hefur á sama tíma stöðugt verið dregið úr
hömlum á notkun uppáhalds vímugjafans,
áfengis, og framboð hans og neysla aukist, þrátt
fyrir að þeim sem vita vilja hefði átt að vera ljóst
að tjónið sem af neyslu hans hlýst er meira en af
notkun annarra vímugjafa og fíkniefna. Umræða
um áfengismál hefur iðulega byggst meira á
tilfinningum en staðreyndum og viljað hefur
brenna við að gleymist að áfengi hefur sömu áhrif
og er jafnhættulegt eða gagnlegt í hvaða formi
sem er, bjór eða öðru, ef skammtarnir sem neytt
er eru jafnstórir.
Rannsóknirnar sem gert er grein fyrir í blaðinu
fjalla um þróun á neyslu áfengis á íslandi
samkvæmt innflutnings- og söluskýrslum og
þróun á notkun annarra fíkniefna á síðustu árum,
neysluvenjur og tíðni misnotkunareinkenna á tiu
ára tímabili og aðferðarfræðilegvandamál við
gagnaöflun og mat á niðurstöðum. Neysluvenjur
hér á landi eru bornar saman við það sem gerist á
öðrum Norðurlöndum að Danmörku
undanskilinni, fjallað er um umferð og áfengi og
tengsl heildarnotkunar þess við tíðni
umferðarslysa og gerð grein fyrir rannsókn á
viðhorfum fólks til þess hvort misnotkun áfengis
sé sjúkdómur. Loks er gerð stutt grein fyrir tíðni
innlagna á sjúkrahús til meðferðar vegna
áfengismisnotkunar á tímabilinu 1975-1985.
Rannsóknir sem þessar og raunar ýmsar fleiri
þurfa stöðugt að vera í gangi til að fylgjast með
framvindu mála á svipaðan hátt og fyrirtæki
heldur bókhald til að vita hvar það stendur í
rekstrinum. Rannsóknirnar eru nauðsynlegar til
að afla gagna sem hægt er að byggja á raunhæfar
umræður um viðfangsefnið og vandann og til
þess að leggja drög að áframhaldandi stefnu, sem
geti dregið úr vandanum eða komið í veg fyrir
hann.
Áfengisneysla (sala) hefur aukist stöðugt síðan
byrjað var að létta á banninu og náði 5 lítrum á
mann 15 ára og eldri á árinu 1984. Þar af voru
10% seld í fríhöfn. Hraði aukningarinnar hefur
þó minnkað á síðustu árum. Salan hefur flust yfir
á léttari vín, einkum á árabilinu 1979-1983 þegar
reynt var að hafa þau tiltölulega ódýrari en sterkt
áfengi. Er þessari verðstýringu var hætt jókst
aftur salan á sterku áfengi án þess að heildarsalan
breyttist að marki. Með verðstýringu er þannig
hægt að hafa áhrif á hvaða tegundir eru keyptar.
Væntanlega er líka hægt að hafa áhrif á
heildarneysluna með verðstýringu eins og sést af
fylgni heildarsölu og vísitölu kaupmáttar, þegar
ekki koma til aðrar aðgerðir sem verka í
gagnstæða átt eins og átt hefur sér stað hér á allra
síðustu árum.
Við samanburð á niðurstöðum rannsókna á
áfengisneysluvenjum íslendinga 1974 og 1984
kemur í ljós að neytendum fjölgaði, einkum
konum og yngra fólki. Þrátt fyrir heldur minni
meðalneyslu karla í hvert skipti og meiri neyslu
léttra vína er ölvunardrykkja áfram sérkennandi
fyrir neysluna. Algengi einstakra
misnotkunareinkenna og stórdrykkju hefur
minnkað eitthvað, en þeim sem höfðu leitað
aðstoðar vegna misnotkunar fjölgaði. Nýjar
erlendar rannsóknir benda til að algengi
áfengismisnotkunar eða fíknar sé mun meira þar
en hér. Heildarneyslan í þessum löndum er og
mun meiri en hér á landi.
Erfitt reyndist að fá fólk til að taka þátt í
rannsókninni 1984. Þó verður að telja réttmæti
niðurstaðnanna gott þegar þær eru bornar saman
við þróun áfengissölu og niðurstöður sem fengust
í miklu umfangsminni símakönnun 1985. Ekki er
ósennilegt að margar og tíðar skoðanakannanir
um hin ólíkustu mál í litlu þjóðfélagi sem okkar
dragi úr vilja fólks til að svara umfangsmiklum
spurningalistum. Er það umhugsunar- og