Læknablaðið - 15.04.1988, Blaðsíða 10

122
LÆKNABLAÐIÐ
komi óorði á það og valdi því, að vondir
ofstækismenn vilji banna það eða hefta frjálsa
notkun þess með öllum tiltækum ráðum.
Fyrrnefndi hópurinn telur sig oft tala í nafni
frelsis og sjálfsákvörðunarréttar einstaklingsins
og vill hafa sem mest frjálsræði um notkun
áfengis. Síðarnefndi hópurinn telur sig tala í nafni
heilbrigði og þjóðarhags út frá reynslu og
þekkingu um þann skaða, sem áfengi getur
valdið.
Til þess að stuðla að aukinni þekkingu á
áfengisneyslu hér á landi og skaðsemi hennar
leitaði Áfengisvarnaráð ríkisins til okkar, sem
störfum við geðdeild Landspítalans og kennum
við læknadeild Háskóla íslands, til að
framkvæma frekari rannsóknir á áfengisneyslu
og afleiðingum hennar. Höfum við unnið að
slíkum rannsóknum síðan á árinu 1967.
Þróun áfengisneyslu áður fyrr. Þótt eflaust hafi
verið drukkið fast á Islandi til forna, eins og
lýsingar í fornsögum bera með sér, keyrir neysla
áfengis þó ekki um þverbak fyrr en eftir að
brennivin fer að berast til landsins. Framleiðsla
þess er ekki talin hefjast í Evrópu fyrr en á 13.
öld. Snemma á 17. öld er drykkjuskapur þegar
orðinn óhóflegur meðal einstakra manna á
íslandi, þannig að þess er beinlínis getið að menn
hafi drukkið sig í hel. Upp úr aldamótunum 1700
er drykkjuskapurinn talinn hafa magnast
verulega. Jón Skálholtsbiskup Árnason sendir
ásamt fleirum bænaskrá til konungs 1733 þar sem
gerðar eru tillögur um algert aðflutningsbann á
brennivíni til íslands. Segja bænaskrár höfundar
»...að drykkjuskapur fari stöðugt vaxandi meðal
lærðra og leikra, æðri og lægri, og hljótist af
mikið tjón og oft stórslys... Aðeins að vorinu, rétt
fyrir skipakomur, sé allt sæmilega öruggt fyrir
drykkjuskaparfaraldrinum í landinu« (11).
Á síðari hluta 19. aldar nær
brennivínsinnflutningur hámarki árið 1863 og eru
það ár fluttir inn 9 lítrar af brennivíni á hvert
mannsbarn í landinu. Eftir þetta fer heildarneysla
áfengis minnkandi samkvæmt opinberum
skýrslum samfara aukinni bindindisstarfsemi og
takmörkunum að lögum á sölu og veitingu
áfengra drykkja og nær lágmarki með
aðflutningsbanninu, sem gekk í gildi 1. janúar
1912. Sölubann gekk þó ekki í gildi fyrr en 1.
janúar 1915 og algert sölubann stóð aðeins í þrjú
ár. Síðan var smálinað á banninu, fyrst með því
að leyfa sölu áfengis gegn lyfseðli, þá með
innflutningi Spánarvína og loks með endanlegu
afnámi bannsins árið 1934. Þó voru áfram í gildi
mjög veigamiklar takmarkanir á áfengissölunni,
nefnilega áfengiseinkasala og bann við sölu og
dreifingu áfengs öls. Hvort tveggja þetta hefur
stuðlað að því að halda neyslu áfengis á íslandi
hinni lægstu i Evrópu. En nú eru því miður blikur
á lofti sem benda til þess, að hér geti orðið á
breyting og áfengisneysla verði stóraukin í
landinu með afnámi banns á framleiðslu og sölu
áfengs öls. Kann þá einnig að vera tímaspursmál
hvenær aðrar flóðgáttir verða opnaðar.
Á síðustu 100 árum hefur áfengisneysla hér á
landi verið miklum breytingum undirorpin, eins
og mynd 1 sýnir. Skráð neysla féll nokkuð jafnt
úr 3,4 lítrum af hreinum vínanda á mann á ári á
árunum 1881-85 niður í 0,5 lítra á mann 15 ára og
eldri á ári á árunum 1916-20 á meðan bannið var
að mestu í gildi. Síðan hefur neyslan aukist jafnt
og þétt upp í 4,4 lítra á árabilinu 1981-85 (1, 2).
Rétt er að minna á, að skráð neysla er talsvert
Mynd 1. Áfengisneysla á íslandi 1881-1985. Meðalársneysla mœld I lítrum hreins vínanda á mann 15 ára og eldri.