Læknablaðið - 15.04.1988, Blaðsíða 32

142
LÆKNABLAÐIÐ
UMRÆÐA
Ýmsar ástæður kunna að liggja til þess að
svarhlutfallið í póstkönnuninni var svo lágt 1984
sem raun ber vitni. Meiri hluti þeirra, sem leitað
var til, höfðu fengið sömu spurningalistana einu
sinni eða tvisvar áður og mátti því búast við
þreytu hjá einhverjum þeirra. Raunin var enda
sú, að af þeim 13%, sem neituðu að svara, voru
hlutfallslega helmingi fleiri í þessum hópi en í
hópnum, sem fékk listana í fyrsta sinn 1984. En
einnig þarf að taka tillit til þess að síðastnefndi
hópurinn er yngri og því e.t.v. fúsari til svars.
Ástæðurnar fyrir neitun geta verið ýmsar, svo
sem tortryggni eða almenn varkárni gagnvart
skoðanakönnunum, eða fólki þykja
spurningalistarnir of langir og spurningarnar of
margar og of flóknar. Á síðustu 10 árum hefur
fjöldi alls kyns kannana með spurningalistum eða
símtölum aukist mjög mikið og væri því ekki
óeðlilegt að farið væri að gæta almennrar þreytu
á slíkum könnunum.
Vegna þess að meiri hlutinn í úrtakinu 1984 var
valinn fyrir 10 árum voru fleiri látnir en ella hefði
verið, eða 2%, og einnig voru fleiri erlendis eða
óstaðsettir, eða 5%. Þá eru eftir 20% sem ekki
tókst að ná til. Aðeins er hægt að geta sér til um
ástæður þeirra til að svara ekki. Sumir kunna að
vera veikir og ekki svara þess vegna, aðrir hirða
ekki um að svara af almennu áhugaleysi,
timaleysi eða öðrum ástæðum. Loks eru
einhverjir í þessum hópi sem ekki vilja svara af
sömu ástæðum og áður eru nefndar. Einnig er
vitað úr fyrri rannsóknum (14) að í hópnum sem
ekki svarar, eru fleiri misnotendur og
stórdrykkjumenn en í hópnum sem svarar.
Árið 1979 var aðeins leitað til þeirra sem höfðu
svarað spurningalistanum einu sinni áður. Þá
neituðu 7,5% að svara aftur, en ekki náðist til
6%. Brottfluttir og látnir voru 7,7%, svo að alls
var brottfallið rúmlega 21% (7). í fyrstu
könnuninni voru tæp 20% sem ekki svöruðu, þar
með taldir þeir sem neituðu og ekki náðist til. Það
er því ljóst, að fjöldi þeirra sem neita þátttöku
eða hirða ekki um að svara spurningalistunum,
hefur aukist mjög verulega. Þetta kallar á aðrar
aðferðir til samanburðar svo að hægara sé að
meta réttmæti niðurstaðnanna. Því var gripið til
símakönnunar.
Meginmunurinn á símakönnuninni og
póstkönnuninni felst fyrst og fremst í því að
svarhlutfallið í póstkönnuninni er mun lægra en í
símakönnuninni og innra brottfallið i
póstkönnuninni er í flestum tilvikum mun meira
heldur en í símakönnuninni. í póstkönnuninni er
raunúrtakið að vísu heldur minna en talið er í
töflu I vegna þeirra sem látist höfðu úr elsta hluta
úrtaksins. Svarhlutfallið er því í raun heldur
hærra en kemur fram í töflunni. Þegar af þessu
mætti ætla, að réttmæti niðurstaðna sem fengnar
eru með símakönnun sé meira en þeirra sem
fengnar eru með póstkönnun, en um áreiðanleika
niðurstaðnanna og einstakra svara er erfitt að
segja.
Póstkönnunin gefur fólki möguleika á að hugsa
um hvert einstakt svar og kannski til þess að vera
ærlegra í svörum um það sem er viðkvæmt eða er
talið neikvætt heldur en símakannanir og beinar
viðtalskannanir gera. í þeim síðarnefndu hefur
fólk e.t.v. meiri tilhneigingu til að fegra sig í
augum viðmælanda og til þess að svara
fljótfærnislega og með meiri ágiskunum heldur en
í póstkönnununum. Nokkrar ábendingar í þessa
veru má sjá af samanburði niðurstaðna þar sem
mun færri segjast drekka fleiri en eina tegund í
hvert skipti og áberandi fáir í símakönnuninni
segjast fá sér afréttara en áberandi fleiri sem
segjast drekka hálfa eða heila flösku af sterku
áfengi eða meira í hvert skipti. Slík svör gefa til
kynna að svarendur vilji annars vegar gera lítið úr
drykkju sinni og hins vegar að þeir hafi ekki fyrir
að telja saman nákvæmlega það sem þeir drekka
og giska á eitthvað sem er fljótlegt. í hugum
flestra er neikvætt að þurfa afréttara daginn eftir
mikla drykkju og því hugsanlegt að menn neiti því
frekar í óvæntu símtali við einhvern spyril. Þó að
munurinn á tíðni annarra einkenna sé ekki
tölfræðilega marktækur, er hann í sömu átt, þ.e.
lægri í símakönnunum. Hugsanlegt er að skýra
meiri neyslu svarenda i símakönnuninni með því
að náðst hafi til fleiri stórdrykkjumanna, sem
ekki mundu hafa hirt um að svara bréfi.
Ekki er marktækur munur á þeim fjölda sem
segist hafa leitað aðstoðar vegna drykkju skv.
þessum tveim aðferðum. Hins vegar gefa báðar
aðferðir heldur lægri tölu en fram kemur
samkvæmt innlagnaskrám (15). Verulegur hluti
þeirra, sem segjast hafa leitað aðstoðar í
póstkönnuninni geta aðeins um að þeir hafi leitað
til AA samtakanna eða göngudeildar.
Ef símakönnunin er notuð til að meta réttmæti
þeirra upplýsinga sem fengust með
póstkönnuninni sést að í heild er samræmið milli
niðurstaðna nokkuð gott. Þó má ætla að hærra
svarhlutfall í símakönnuninni 1985 gefi
réttmætari upplýsingar um heildarneysluna.