Læknablaðið - 15.11.1989, Síða 31

LÆKNABLAÐIÐ
355
einhverju leyti. Sennilegra er þó, að munurinn
tengist mismunandi vinnuaðferðum þessara
tveggja hópa heimilislækna. Sérfræðingamir
hafa fengið aðra þjálfun og því væri hægt
að gera ráð fyrir að þeir hafi meiri þjálfun í
geðlækningum og að þeir séu þjálfaðri í að
greiða úr ýmsum félagslæknisfræðilegum
málum. Þeir geta því frekar beitt öðmm
aðferðum en að ávísa róandi lyfjum eða
svefnlyfjum við meðferð kvíða, svefnleysis
og annarra streitueinkenna. Þetta á sérstaklega
við þá lækna sem eru á aldrinum 35-44
ára, en sérfræðingar í heimilislækningum
í þessum hópi ávísa að meðaltali helmingi
færra fólki geðlyfjum en aðrir heimilislæknar.
Hins vegar er ekki marktækur munur
á meðalávísanafjölda heimilislækna á
aldrinum 45-54 ára. Verið getur og að
yngri sérfræðingar í heimilislækningum vísi
sjúklingum með geðkvilla frekar til geðlækna
eða sálfræðinga en þeir eldri og frekar en
heimilislækhar, sem ekki em sérfræðingar.
Hvers vegna ávísa eldri læknar oftar
geðlyfjum en þeir yngri og hvers vegna fer
lyfjamagn hverrar ávísunar vaxandi með
hækkandi aldri læknis? Þessum spumingum
er ekki unnt að svara nema að litlu leyti með
niðurstöðum þessarar rannsóknar. Frekari
athugun þarf að gera á fjölda sjúklinga sem
leita lækna á mismunandi aldri. Nauðsyn er að
kanna nánar, hvort ný kynslóð lækna tileinki
sér breytt viðhorf eða hvort viðhorfin breytast
með aukinni reynslu og/eða hækkandi aldri.
Skoðanir lækna á eðli geðrænna einkenna
geta breyst og álit á gagnsemi geðmeðferðar
án lyfja eða hæfni til að beita slíkri meðferð
getur breyst með hækkandi aldri lækna.
Höfundar þessarar greinar þekkja dæmi þess
að geðlæknar, og jafnvel sálkönnuðir, hafi
breytt vinnuaðferðum sínum er þeir eltust í
þá veru að nota frekar lyf, vegna þess að þeir
töldu meira af sjúkdómseinkennum eiga sér
lífefnafræðilega eða lífeðlisfræðilega skýringu.
Loks er nauðsynlegt að taka tillit til breyttra
viðhorfa almennings til geðlyfjanotkunar
og áhrifa slíkra breytinga á ávísanavenjur
lækna (31). Endurteknar lyfseðlakannanir
svipaðar þeirri sem hér hefur verið rætt um
gætu varpað ljósi á áhrif breyttra viðhorfa.
Allir læknar, hvaða sérgrein sem þeir hafa,
ávísuðu að jafnaði mánaðarskammti í
senn mælt í skilgreindum dagsskömmtum.
Geðlæknar ráðlögðu hæstu meðalskammta
og dreifing skammta er mest hjá þeim. Þetta
getur stafað af því að geðlæknar geri sér
betur grein fyrir miklum einstaklingsmun
á hve stóra skammta þarf til að ná
árangri. Allir aðrir læknar ráðlögðu
svipaða og lægri meðalskammta af hverri
lyfjategund og dreifingin var með fáeinum
undantekningum minni en hjá geðlæknum.
Aðeins geðlæknar ráðlögðu að meðaltali einn
dagskammt af róandi lyfjum, svefnlyfjum
og geðdeyfðarlyfjum. Allir aðrir ráðlögðu
minni skammta, sem bendir til varkámi þeirra.
Varkámi í lyfjaskömmtum er góðra gjalda
verð, en getur leitt til þess að meðferð verði
ófullnægjandi. Lágir meðalskammtar sefandi
lyfja vekja spumingu um hvort verið sé að
gefa þau við aðalábendingu um notkun þeirra,
sturlunareinkennum, eða hvort sé verið að
gefa þau í stað róandi lyfja eða svefnlyfja?
Slík notkun sefandi lyfja orkar tvímælis og
getur verið varasamari en notkun róandi lyfja.
Lítill vafi leikur á því, að lyfseðilsskyldan
setur vemlegar hömlur á notkun geðlyfja, því
að ýmis konar kvíðaeinkenni og svefntmflanir
ásamt sorgum og áhyggjum em mjög
algeng og valda oft stundarvanlíðan. Slíka
stundarvanlíðan mundi eflaust margur freistast
til að lina með lyfjum, ef hann þyrfti ekki
að leita læknis til að fá þau. Nærtækur
samanburður er hin geysialmenna notkun
verkjalyfja, ekki síst ungs fólks (32), sem
hægt er að fá án lyfseðils.
Sá munur, sem kemur hér fram á
ávísanavenjum lækna, bendir á ákveðna leið
til að draga úr notkun róandi lyfja. Þó að
geðlæknar sjái annars konar sjúklinga en
aðrir læknar og noti lyfin þess vegna öðm
vísi, er þó aðferð þeirra, að ávísa lyfjunum
aðallega beint en ekki í gegnum síma, til
eftirbreytni. Ef heimilislæknar hættu að ávísa
róandi lyfjum í gegnum síma, mundi það
draga vemlega úr notkun þeirra, ekki bara
vegna þess að fólk þyrfti að hafa meira fyrir
til að ná í þau, heldur miklu frekar af því að
læknamir fengju þá betra tækifæri til að ræða
við sjúklinga sína og ef til vill ráðleggja aðra
meðferð.
Þakkir: Ingibjörg Guðjónsdóttir, lyfjatæknir
hjá Sjúkrasamlagi Reykjavíkur, safnaði
saman lyfseðlum hjá Sjúkrasamlaginu.
Ema Bjömsdóttir, lyfjatæknir, annaðist
tölvuinnslátt. Hildigunnur Ólafsdóttir cand.