Læknablaðið - 15.11.1989, Síða 53

L/tKNABLAÐIÐ 1989: 75: 573-76
373
Sigurður Guðmundsson
UM SKILMERKI DAUÐA
Það vinnur aldrei neinn sitt dauðastríð.
Steinn Steinarr (Imperium Britannicum).
Fram á miðja þessa öld hafa skilmerki
dauða verið einföld í hugum flestra og dauði
talinn verða þegar öndun og hjartsláttur
hætta. Ýmsir hafa þó skriplað á skötu þegar
úrskurða skyldi menn látna og vitna sagnir
ýmissa þjóða glögglega um það. Nægir að
nefna Lasarus í Nýja testamentinu og frásagnir
af kviksetningum og upprisu af líkbörum í
íslenskum þjóðsögum. Þó málið hafi stundum
verið leyst með því að stinga nálum í iljar
þess sem upp reyndi að rísa fyrr á tímum
dugar slíkt ekki á tækniöld.
Aukin tækni í læknisfræði undanfarinna
áratuga, einkum til viðhalds öndunar
og blóðrásar, hefur hins vegar sett hina
viðurkenndu skilgreiningu dauða undir
mæliker. Flutningur líffæra úr látnu fólki
í lifandi, sem hefur farið mjög vaxandi á
undanfömum árum, gerir umræðu af þessu
tagi brýnni en ella og kallar á samræmda
og nýja skilgreiningu. Að sjálfsögðu hefur
slík skilgreining þegar verið notuð í klínísku
starfi á Vesturlöndum undanfama áratugi og
byggst á heiladauðaskilmerkjum af ýmsu tagi.
Enn ríkir þó ekki einhugur um nákvæmlega
hvemig skilgreina beri heiladauða og jafnvel
er enn deilt um hvort heiladauði eigi að teljast
með skilmerkjum dauða yfirleitt.
Skilmerkjum um heiladauða hefur lengi verið
beitt á íslenskum sjúkrahúsum við ýmsar
aðstæður. Hins vegar hefur engin umræða
farið fram hérlendis um þetta vandamál og
engin ákvæði eru í íslenskum lögum um
skilmerki dauða. A Islandi eru nú nokkrir
tugir nýmaþega en önnur líffæri hafa ekki
verið grædd í Islendinga enn ef frá eru
taldir tveir hjarta- og lungnaþegar. Ljóst
er þó að þörf á ígræðslu líffæra úr látnum
einstaklingum mun fara vaxandi hér á landi
eins og annars staðar. Enn hafa Islendingar
ekki gefið líffæri til líffæraflutninga ef frá
eru taldar homhimnur. Skortur er á líffærum
til flutnings í heiminum og mun þess því
ekki langt að bíða að íslendingar verði bæði
veitendur og þiggjendur í þessu efni. Þó í
fyrstu mætti ætla að framboð af líffæmm
ætti að vera nóg, nýtast einungis 15-20%
mögulegra líffæragjafa til slíks (1). Liggja
þar til ýmsar ástæður enda er að mörgu að
hyggja er líffæri er valið til flutnings, svo
sem val gjafa, viðhald hjarta og öndunar,
ýmsir stjómunar- og samskiptaþættir, auk
læknisfræðilegra þátta (1, 2). Þau vandamál
eru þó leysanleg tæknilega, en ljóst er að
brottnám líffæra úr látnum einstaklingum
verður ekki hafið á íslandi nema ljós skilmerki
séu til um dauða. Þessi skilmerki þurfa að
vera skýr og eins afdráttarlaus og unnt er,
þau þurfa einnig að njóta almenns stuðnings
og skilnings. Hér þarf vitaskuld að líta til
margra þátta, læknisfræðilegra, siðfræðilegra,
lagalegra, félagslegra og fleiri. Einnig
verður að hafa í huga að þótt vaxandi þörf
á líffæraflutningum geri skilgreiningu af þessu
tagi brýna má skilgreiningin aldrei mótast eða
taka mið af þessari þörf. Hér verður reynt að
fjalla um nokkrar af hinum læknisfræðilegu
staðreyndum þessa máls.
Skilmerki dauða þurfa að uppfylla viss
skilyrði eins og áður er um rætt (3).
a) Þau þurfa að taka af allan vafa um að
lifandi sé látinn og að látinn einstaklingur sé
talinn lífs.
b) Úrskurð um dauða þarf að vera unnt að
kveða upp án verulegrar tafar og má hafa
í huga að hjartadauði verður yfirleitt innan
48-72 klukkustunda eftir heiladauða þó mun
lengri tími geti liðið hjá bömum, eða allt að
10 dögum (2).
c) Skilmerkin verður að vera unnt að fella að
sem flestum klínískum tilvikum.