Læknablaðið - 15.08.1995, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1995; 81
601
gengar, eða 9% og 39%. Á íslandi reyndust
spítalaheilahimnubólgur einungis tvær í þeirri
könnun sem hér er kynnt, þrátt fyrir aukningu
á höfuðaðgerðum. Hér kemur vafalítið til
smæð landsins og þar af leiðandi fjöldi þeirra
senr sjúkrahúsin þjóna, en nýgengi spítala-
heilahimnubólgu hérlendis á ári er þó ekki
mjög frábrugðið því sem reyndist í Boston mið-
að við áætlaða höfðatölu þar (0,08 á móti 0,14/
100.000 íbúa/ár) (11).
Athyglivert er að L. monocytogenes var
þriðja algengasta orsök heilahimnubólgu af
völdum baktería í þessari athugun og olli einu
af hverjum sjö tilfellum hjá þeim sem voru yfir
45 ára aldur. Vægi sýkilsins að þessu leyti er
svipað og aðrir hafa lýst (11,12) Flestar heila-
himnubólgur af völdum L. monocytogenes
urðu á síðasta tímabili athugunarinnar, enda
hefur tíðni sýkinga af þeirra völdum farið vax-
andi hérlendis undanfarið (13). Tilfellin af
völdum L. monocytogenes verða að teljast
dæmigerð (1,14) að því leyti að sex af þeim átta
sem fundust, komu fram hjá sjúklingum eldri
en 60 ára og fjórir þeirra voru þar að auki með
bælt ónæmiskerfi.
I þessari athugun kom á óvart hversu fátíðar
Gram neikvæðar stafbakteríur voru, en ein-
ungis fannst ein sýking af völdum E. coli og
önnur af völdum K. pneumoniae og er það
hlutfall mun lægra en komið hefur í ljós í öðr-
um löndum. I athugun sinni fundu Durand og
félagar að 38% allra spítalasýkinga voru af
völdum þessara sýkla, og 17% allra tilfella,
sem þeir telja þó vera fremur hátt (11). í könn-
un sem gerð var hér á landi á öllum tilfellum
heilahimnubólgu af völdum baktería, bæði í
börnum og fullorðnum var hlutfall þessara
sýkla 2% (2) og var meirihluti þeirra í nýbur-
um. Bandarísk rannsókn á tíðni og orsökum
heilahimnubólgu í nokkrum fylkjum leiddi í
Ijós að hlutfall Gram neikvæðra stafbaktería
hjá 16 ára og eldri var um 11% (15). Heila-
himnubólga vegna H. influenzae er (eða var)
nær einfarið barnasjúkdómur (1) en í þeirri
könnun sem hér er kynnt greindust sex tilvik
meðal 16 ára og eldri, á aldrinum 25-68 ára.
Ennfremur eru sýkingar af völdum 6-hemólýt-
ískra streptókokka af flokki B algengastir hjá
nýburum, en finnast þó hjá eldri sjúklingum og
eru flestir haldnir alvarlegum grunnsjúkdóm-
um. Hér greindust tvö tilvik heilahimnubólgu
vegna B-hemólýtískra streptókokka af flokki B
þar sem sjúklingarnir voru báðir yfir fimmtugt
og með sykursýki. Heilahimnubólga hjá full-
orðnum vegna B-hemólýtískra streptókokka af
flokki B er mjög fátíð og í nýlegu yfirliti um
sýkilinn er þess getið að heilahimnubólgu hafi
einungis verið lýst hjá alls 36 fullorðnum (16).
Einn sjúklingur lamaðist í kjölfar sýkingar af
völdum 6-hemólýtískra streptókokka af flokki
B, en var á batavegi við útskrift. Ekki kom
fram hver líkleg orsök lömunarinnar var en oft
er um að ræða æðabólgu í heila tengda útfell-
ingu mótefnafléttna og/eða bjúgs í mænugöng-
um. Þessar æðabólgur geta valdið blóðsega í
æðum sem veldur stíflu og leiðir þannig einnig
til krampa (17).
Eins og fram kemur í töflu II og á mynd 2
hefur hvorki orðið marktæk breyting á orsök-
um né nýgengi heilahimnubólgu af völdum
baktería frá 1975. Athygli vekja þó sveiflur í
árlegu nýgengi, en þær eru flestar í tengslum
við faraldra meningókokkasjúkdóms sem
gengið hafa hérlendis (2). Meðalnýgengi sjúk-
dómsins er talsvert hátt hér á landi miðað við
ýmis önnur lönd (18) án þess þó að skilmerkj-
um faraldurs sé náð (hyperendemic state).
Samkvæmt þessari könnun virðist hegðunar-
mynstur heilahimnubólgu hér á landi endur-
spegla hið háa hlutfall meningókokkatilfella.
Aðdragandi flestra sýkinga felst einkum í
flensulíkum einkennum svo sem hita, kvefi,
sleni og ljósfælni sem þróast yfir í hnakkastífni
og minnkandi meðvitund. Eins og við var að
búast, greindust útbrot nær eingöngu hjá men-
ingókokkatilfellunum, þó þau þekkist í heila-
himnubólgu af öðrum orsökum (14). Krampar
voru marktækt algengari hjá sjúklingum með
pneumókokkasýkingar (p<0,05) en í öðrum
heimildum kemur fram að krampatíðni hjá
börnum er tvisvar sinnum algengari í pneumó-
kokkasýkingum en í meningókokkasýkingum
(14). Hjá börnum hefur heildartíðni krampa
reynst á bilinu 20-30% (17). í íslenskri rann-
sókn sem birt var fyrir tveimur áratugum var
tíðni krampa hjá börnum 0-15 ára 15% (7).
Alls fengu 11% sjúklinga í þeirri rannsókn sem
hér er kynnt krampa, en það er mun lægra
hlutfall en komið hefur fram í öðrum sambæri-
legum rannsóknum (23%) (11). Hugsanlegt er,
að sá tími sem líður frá byrjun einkenna þar til
meðferð er hafin, geti haft áhrif á tilurð
krampa. Því miður var þó ekki unnt að afla
haldbærra upplýsinga um þennan tíma úr
sjúkraskránum.
Gramslitanir eru ómetanlegar við val upp-