Heimilispósturinn - 12.12.1960, Blaðsíða 4

Jól í heiðnum sið . . .
Aður en fsland byggðist héldu forfeður okkar sín heiðnu jól, og er
þess víða minnzt í formun skræðum. Haraldur konungur hárfagri, sem
hrakti íslenzku landnámsmennina úr landi, er sagður hafa „drukkið jól“
eftir sigurinn við Hafursfjörð árið 872. En talsvert var hátíðahaldið frá-
bmgðið því, sem gerist á voram tímum og vafasamt, á hvaða tíma há-
tíð þessi hefur farið fram, þótt telja megi víst, að það hafi verið ein-
hvemtímann í skammdeginu, desember eða janúar. Nú skulum við bregða
okkur þúsund ár aftur í tímann og halda jól að heiðnum sið í þorpi ein-
hverra forfeðra okkar á Norðurlöndum, ef til vill em einhverjir þeirra
þegar famir að undirbúa för lengst norður í Dumbshaf að vori, þar sem
þeir eiga von um að fá að vera í friði fyrir ofríki konungs ...
Það er ískaldur vetrar-
dagur. Byljimir ganga yfir
með fannkyngi og frosti.
Það er síðla dags og tekið
að skyggja. Um allt þorpið
kviknar hvert bálið af öðru.
Hátíðamerki heiðninnar.
Prammi fyrir blótstallin-
um í miðju þorpinu brenn-
ur viðamikið bál. Að baki
stallinum rísa goðalíknesk-
in. Á stallinum sjálfum er
komið fyrir skrautlegasta
keraldi þorpsins; í það á að
safna blóði fómardýranna,
og við hliðina á keraldinu
liggur hrísvöndur, sem nota
skal við sjálfa fómarathöfn-
ina til að stökkva blóðinu
með.
Hin bálin, sem loga víðs-
vegar, eru miklu minni.
Nokkur þeirra hafa verið
tendruð huldum og álfum,
og hjá þeim liggur matur
handa þessum ósýnilegu
vættum. Önnur bál loga fyr-
ir þá, sem látizt hafa á liðnu
ári, og á þessi virðingar-
vottur að koma í veg fyrir,
að þeir dauðu snúi aftur
á þessu helga kvöldi til að
taka þátt í fagnaðinum með
þeim lifandi.
Allri vinnu er löngu lok-
ið. Því að það er helgibrot
að taka höndunum til starfa
eftir að jólahelgin er geng-
in í garð, allt þangað til
henni lýkur að þrem dög-
um liðnum.
Hvarvetna er fólk að búa
sig undir að fara til veizl-
unnar, sem öllum ber að
taka þátt í. Hver einasta
f jölskylda leggur sinn skerf
af mat og drykk til fagn-
aðarins, sem fyrst og
fremst er át- og drykkju-
veizla. Og þá einkum hið
síðamefnda.
Hver einstakur á að
leggja til brauð, eitt mál
fyrir húsbónda og eitt fyr-
ir húsfreyju, auk eins máls
fyrir hvem fullvaxta með-
lim fjölskyldunnar, — og
auk þess skal færa fómar-
dýrin lifandi til hátíðarinn-
ar, þar sem þau em etin.
1 flöktandi bjarma báls-
ins halda menn og konur í
áttina til fómarstallsins.
Konumar halda á brauðun-
um, mennimir rogast með
stórar ölámumar og draga
fómardýrin, sem eru hinir
beztu gripir af hverri teg-
und. Mest em það geitfé eða
sauðfé, en ýmsir hafa þó
kosið að fóma göfugustu
dýmnum, — hestunum.
Karlmennimir eru klædd-
ir sínum beztu kyrtlum, sem
ná rétt niður fyrir hnéð,
og hylja buxumar að
nokkm leyti. Enda þótt
buxumar séu öklasíðar, em
þær reyrðar að fætinum
rétt neðan við hné. Á fót-
unum bera þeir leðurskó.
Konumar em í síðum
pilsum og kyrtlum. Þær
skarta sínu fegursta, spenn-
uih, nálum og hálsfestum.
Þegar mannfjöldinn fer
að safnast saman umhverf-
is fómarstallinn, draga
konumar sig í hlé og halda
sig utan gerðisins, en karl-
mennimir halda innfyrir
það, skilja ölámumar eftir,
en hafa fómardýrin með-
ferðis.
Frammi fyrir bálinu ti;k-
ur höfðingi þorpsins á móti
þeim. 1 rúmgóðum drykkju-
skála hans stendur veizlan
eftir fómarathöfnina.
Hægt og hátíðlega mynda
karlmennirnir hálfhring
umhverfis bálið og fómar-
stallinn. Höfðinginn velur
nokkra menn úr hópnum til
að aðstoða sig við fómfær-
inguna, — og þá getur sú
virðulega athöfn hafizt.
Fórnardýrin eru gripin
eitt af öðm, bundin á fótum
og velt til jarðar, og höfð-
inginn rekur sverð sitt í
brjóst þeirra. Aðstoðarmenn
hans koma þá og safna
blóðinu í keröld, sem losuð
em í stóra keraldið á fórn-
arstallinum.
Síðan taka hjálparmenn-
imir hrísvendina, og meðan
höfðinginn ákallar guðina
hárri, hátíðlegri rödd: —
Ár og friður! — og biður
ríkulegrar uppskem og frið-
ar, er vöndunum difið í
blóðið, og því síðan stökkt
á goðalíkneskin, síðan gerði
fómarstallsins og loks á
alla viðstadda karlmenn.
Þar með er fórnarathöfn-
inni lokið, og nú er haldið
til át- og drykkjuveizlu.
I bjarma bálsins, sem
haldið er við allt kvöldið og
alla nóttina, taka karlmenn-
imir að flá fómardýrin.
Kjötið er skorið sundur og
sett í stóra potta, sem það
4 HEIMILISPÚSTURINN