Sagnir - 01.06.1995, Page 8

íslendingar eignuðust fúlgurfjár á árum seinni heimsstyjaldarinnar, m.a. vegna umsvifa erlendra hermanna í landinu.
síðar voru nánast eingöngu sýndar er-
lendar kvikmyndir í bíóhúsum Reykja-
víkur um miðja 20. öld. Islendingar
höfðu enn ekki bolmagn til að standa að
framleiðslu eigin mynda. Engilsaxneskar
kvikmyndir voru nánast allsráðandi i
kvikmyndahúsunum.
Kostnaðarsöm textun
Þjóðveijar hertóku Danmörku í apríl
1940 og Bretar hernámu Island mánuði
siðar. Með þessu var klippt á þann þráð
sem tengdi Islendinga við Danmörku og
Þýskaland en talsvert hafði verið sýnt af
norrænum myndum fýrir þann tíma og
einnig þýskum.6 Þrátt fýrir nokkum
áhuga á evrópskum myndum bar þó
mest á engilsaxneskum kvikmyndum í
bíóhúsum Reykjavíkur fýrir síðari
heimsstyrjöld, einkum bandarískum,
enda framleiddu Bandaríkjamenn
ógrynni mynda og dreifðu þeim unr víða
veröld. Draumasmiðjan í Hollywood
heillaði. Oftast bámst myndimar til
landsins fýrir milligöngu Dana og voru
með dönskum skýringartexta. Danska
var það tungumál sem reiknað var með
að flestir skildu og tengsl við Dani vom
rík. Því þótti sjálfsagt að hafa þennan
háttinn á.
A tíma þöglu myndanna var þó skotið
inn í einstaka kvikmyndir íslenskum skýr-
ingartexta þegar mikið lá við, einkum og
sér í lagi myndir sem tengdust Islending-
um eða vom að hluta teknar á Islandi. Þá
virtist ekkert til sparað enda ekki á hveij-
um degi sem slíkar myndir vom sýndar.
Þannig var Saga Borgarœttarinnar, sem
byggir á skáldsögu Gunnars Gunnarssonar,
með islenskum texta en hún var tekin á
Islandi árið 1919 og ffumsýnd í upphafi árs
1921. Einnig var Hadda Padda Guðmundar
Kambans með íslenskum texta. Hún var
frumsýnd i Nýja bíói árið 1924 en tekin
að hluta á Islandi árið áður. Islenskur skýr-
ingartexti var jafnframt með ensku mynd-
inni The Prodigal Son (Glataði sonurinn)
þegar hún var ffumsýnd á Islandi 1929 en
meirihluti útiatriðanna í myndinni var
tekinn á Islandi árið 1922.7 Texti afþessu
tagi heyrði til algjörra undantekninga og
danskur skýringartexti var ráðandi í kvik-
myndahúsum á Islandi.
Ekki hugnaðist öllum að hafður var
danskur texti með kvikmyndunum sem
sýndar vom í bíóhúsunum. Arið 1926 var
tiltölulega skammt uni hðið síðan Islend-
ingar öðluðust fullveldi og tengslin við
Dani vom orðin minni. Þá var þetta rit-
að:8
Flestar eða því nær allar myndir em
nú sýndar með dönskum textum, jafn-
vel þær, sem teknar eru í
öðmm löndum en Dan-
mörku og ættu að vera
auðfengnar þaðan og
auðlesnar, — t.d. sænskar
inyndir. Það er líkt og
þegar menn lesa rit
Selmu Lagerlöf og ann-
arra sænskra snillinga í
dönskum þýðingum!
Það atriði er að vísu leitt
en við því er minna
hægt að gera. Einstakir
nienn eiga þar meira
undir sjálfum sér og at-
vikunum. Hitt er engin
tilviljun. Það er eitt
stærsta og greinilegasta
merki þess, að vér emm,
þrátt fýrir allt fimbul-
famb um þjóðerni, sjálf-
stæði, bókmenntir,
sveitamenningu og mál-
hreinsun, undirlægjur
Dana í mikilsverðuin
efnum, og hvað mest í þeim, sem and-
leg em talin.
Síðan var spurt hvað údendingar sem
kæmu til Islands hugsuðu sér „um hina
„sjálfstæðu, einkennilegu íslensku menn-
ingu“, þegar þeir sjá, að sú vinsælasta og
fjölsóttasta skemmtun, sem hér er á boð-
stólum, fer fram á danska vísu?“ Haldið
var fram að i hveiju landi öðm þar sem
málhreinsun og þjóðemi væri á dagskrá
myndu „svona hlutir bannaðir með lög-
um, ef mikil brögð væm að þeim.“ Sá
sem þama talaði virtist lítt hrifinn af
Dönum og óttaðist áhrif þeirra í íslensku
þjóðlífi: „En það er nú svo, að síðan
Danir „slepptu af okkur hendinni" 1918,
hefiir þeim siður verið meinað að rétta
okkur litla fingurinn, og mun þess
skanunt að bíða, ef svona vindur fram, að
þeir nái fastara taki en áður, þótt mjúk-
legar sé á haldið." Loks var minnst á
kostnaðinn við það að texta myndir: „Því
verður ekki neitað, að íslenskar þýðingar
á textunum myndu verða mikill kostnað-
arauki. Oll þjóðemismál í litlu landi eru
kostnaðarauki. Og geti kvikmyndahúsin
ekki borið hann, þá verður það a.m.k.
vafasamt hvort þau eiga sér nokkum til-
vemrétt." Þannig fléttaðist danski textinn
að nokkm leyti inn í þjóðernisbaráttu Is-
lendinga - a.m.k. sumra.
6 SAGNIR