Sagnir - 01.06.1995, Page 59

17. öld er hægt að gera sér í hugarlund
hvernig kirkja sú sem þá stóð leit út en
hún mun hafa verið reist árið 1616.
Heimildir gefa til kynna að hún sé minni
en gamla klausturkirkjan en ætla má að
nýja kirkjan endurspegli á einhvern hátt
gerð klausturkirkjunnar. Kirkjan frá 1616
var útbrotakirkja með krossstúkum og
kór var undir minna formi en megin-
skipið.19 Hún hefur því myndað latnesk-
an kross eins og dómkirkjurnar þótt hún
hafi verið allnokkru smærri.
Um Munkaþverárklaustur er til heimild
ffá því um 1526 sem nefnist Sigurðarregistur,
þar sem greinilega kenrur fram að kross-
stúkur hafi verið á klausturkirkjunni en
stærðin kemur ekki fram að öðru leyti.20
Kirkjur Þykkvabæjar- og Helgafells-
klausturs á klausturtíma eru enn sem
komið er óþekkt stærð og því verður
ekki fjölyrt frekar um þær hér. Hvað
varðar hin munkaklaustrin þijú má segja
að þau hafi hvert sína vísbendingu um
kirkjugerð.
Við fornleifarannsókn í Viðey kom í
ljós austurhluti kirkju, austan undir nú-
verandi kirkju. Lega rústarinnar er sam-
kvæmt hefðbundinni austur-vestur
stefnu kirkna. Ljósmynd af hleðslununr
gefur sterklega til kynna leifar af kór og
e.t.v. má sjá móta fyrir undirstöðum
austurveggs hugsanlegrar krossstúku.21 Ef
grannt er skoðað virðast þarna vera leifar
tveggja byggingarstiga þar sem annað
hefur ferhyrndan kór en hitt bogalaga
apsis. Tvö byggingarstig miðaldakirkna í
Viðey koma vel heim og saman við
ályktanir út frá rituðum heimildum um
kynslóðir kirkna í eynni á klausturtíma.22
Grafir sem lágu samsíða þessum rústa-
brotum hafa verið aldursgreindar til
síðmiðalda23 og rennir því enn frekari
stoðum undir það að þama glitti í klaust-
urkirkjur miðalda í Viðey.
Fátt er vitað um Möðruvallaklaustur-
kirkju á klausturtíma. E.t.v. er þó eitt-
hvað hægt að byggja á hugsanlegri vís-
bendingu í sömu heimild og kom að
góðum notum varðandi Munkaþverá,
þ.e. Sigurðanegistri. Þar getur um kross-
altari í upptalningu á kirkjumunum en
aftur á móti eru engar stúkur sérstaklega
tilgreindar.24 Það má vel vera að þama sé
átt við altari helgað hinum heilaga krossi
Krists. Það gæti stutt þá hugmynd að
stúkna er ekki getið. A hinn bóginn er
freistandi að gæla við það að altari þetta
hafi staðið á mótum hugsanlegra kross-
arma klausturkirkjunnar.
Hvað varðar Skriðuklaustur, þá er til
heimild um staðinn frá 1598, rúmum
aldarfjórðungi eftir að klaustrið var lagt
niður. I þessari heimild, sem er úttekt
staðarhúsanna, eru þau orð viðhöfð um
kirkjuna að hún sé vel standandi að við-
um og veggjumfy Þetta bendir eindregið
til þess að kirkjan hafi þá verið með torf-
veggjum utan um timburgrind sína,
annars væri þetta orðalag tæplega notað.
Ekki verður af úttektinni ráðið hvort
kirkjan hafi verið byggð á klausturtíma
eða ekki. Ungur aldur klaustursins ásamt
því að úttektin er gerð svo skömmu eftir
að klaustrið var lagt niður bendir þó til
þess að þarna sé komin fyrsta og eina
klausturkirkjan á Skriðu.
Kirkjubæjarklaustur er enn óplægður
akur hvað varðar rannsóknir á húsakosti
og kirkjum en brátt mun verða hafist
handa við jarðsjármælingar á klaustur-
staðnum.
Kapítulainnsigli Reynisstaðarsystra frá
15. öld er dýrmæt heimild um gerð
klausturkirkjunnar. Hörður Ágústsson
hefúr fjallað sérstaklega um innsiglis-
mynd þessa og gert tilraun til að skýra
SAGNIR 57