Sagnir - 01.06.1995, Qupperneq 74

Gefið út af Somfylhingarliði sondiavoina.(S.L.ö.)
g.árjr.
Royhjavík r-‘ ^P^^-1934.
Eitt aljLra svxvirðilo; as -a atriðið
í hinni almennu J'rœUcun oen'J ioveinanr.a
Sr eftir- op naturvinnan. SajJisveixuv.^
sem vinna í boharíum, kjötbúðuu 0£ £ xiý-
lenduvöruverzluntim verða oft uð vinn?
baki brotnu til^ess að J’óknast dutlung-
um bor^orunna, án nokkurar réttmut.rar
Crexls.1 - á meðan að burceiuarnir hvíla
rín lúih/11) bein. ocr hinir eldri verka-
•í 4 flpkka eftir aldri, og vinna J>oir
yn^jstu - 10-12 ára í 6 t£ma, on oldri on
lfi ára £ tímu. Þotta folur J>að fyrot
ojj fremot x sor, að sÐÚdisvoinum or Bkipt
í sórbs£>munuflokka nom hvorjir hai'a und-
stæða hogsuuni við uðra op som skiptir
J)Oim og sundror^i buráttunni. í oðru iagi
or enginn vafi á J>vi, að Jrotta þyðir (tíf-
urlega kauphkkkun og’jafnvol útilokar pa
Einfalt og hrátt, rétt eins og kjarabarátta sendisveinanna var.
irtæki Reykjavíkur. Stærsti vinnuveitandi
sendisveina var Mjólkursamsalan. Einnig
voru sendisveinar ráðnir til starfa hjá
bönkunum, Eimskipafélaginu, Zimsen,
O Johnsson og Kaaber, ýmsum skrif-
stofufyrirtækjum, bakaríum og svo versl-
unum almennt, eins og til dæmis hjá Silla
og Valda en floti þeirra taldi þegar mest
var um 16 sendisveinahjól.5
Atvinnutæki sveinanna
Hjólið sem sendisveinn fékk til afnota var
í eigu viðkomandi fýrirtækis. Það var yfir-
leitt svart, með litlu framhjóli og stórum,
sterklegum bögglabera að framan. Aðrar
gerðir virðast hafa verið afar sjaldgæfar.
Pétur Pétunson þulur, sem var ritari
Sendisveinafélags Reykjavíkur á fyrstu ár-
unum, minnist þess þó að Mjólkursamsal-
an hafi látið smíða sérstakt þríhjól sem var
með feiknarstóran kassa framan á tveim
hjólum. Þar í hafi grindum með mjólkur-
flöskunr verið raðað/’ Grindin hafði verið
smíðuð eriendis en kassinn var svo smíð-
aður hér. Þyngslin voru slík að oft þurfti
að ýta því upp brekkur og varð vetrar-
færðin sendisveinunum þá erfið.
Sendisveinahjólið var ólíkt léttu ný-
tískuhjólunum nú, þungt í vöfum og
gíralaust. En vegna fyrirferðarinnar voru
þau heppileg til að auglýsa viðkontandi
fýrirtæki með áberandi merkingum. I
Handbók fyrir búðarfólk sem SIS lét gefa út
er mikilvægi sendisveinahjólsins fyrir
verslunina út á við tekið sérstaklega fram.
Sendiferðahjólið er fulltrúi búðarinnar
á götum og þjóðvegum. Það er því
mjög mikið undir því komið, að það
sé vel hirt. Þar sem óhreint og illa út-
lítandi sendiferðahjól er á ferð, álykta
menn sem svo, að vinnubrögðin í
verzluninni muni fara eftir útliti hjóls-
ins.7
1 handbókinni koma einnig fram þau
vandamál sem sendisveinar áttu við að
etja i daglegu starfi. „Það er oft erfitt fýr-
ir sendisveinana að komast áfram með
þungar byrðar í mikilli umferð, en ein-
mitt þegar svo stendur á, gefst sendi-
sveininum tækifæri til að sýna, hvað
hann getur.“8 Þannig fékk sendisveinn-
inn þá aukaábyrgð að vera andlit verslun-
arinnar enda mjög sýnilegur í borgarum-
ferðinni.
Virðist hlutverk sendisveina í umferð-
inni vera tilefni talsverðrar umfjöllunar í
umferðarfræðslu fyrir börn frá fimmta
áratugnum. Jólasveinabömin Vífill og
Fjallarós tóku til dæmis glöggt eftir því
þegar þau komu til umferðabyggða að
„sumir þessarra sendisveina höfðu reynd-
ar farartæki, til þess að flýta sér og
nefndu þeir þau hjólhesta".9 Þessi farar-
tæki áttu þau meðal annars að varast í
umferðinni enda skýrt kveðið á um hvað
sendisveinar máttu ekki gera í umferð-
inni: „Sendisveinar, er aka með stóra
hluti á hjólinu, eða hjóla yfir gangstéttir
eða út úr portum og húsasundum, eru
stórhættulegir gangandi fólki, og þver-
brjóta umferðalögin“.'°
Baráttan fyrir brauðinu
Kjör sendisveina virðast ekki hafa verið
öfundsverð. Þeir voru stærsta vinnustétt
unglinga í Reykjavík og fyrir 11 stundir á
dag fengu þeir 60 krónur á mánuði að
meðaltali árið 1933." Oftar en ekki
neyddust sendisveinar til að taka út vörur
í stað peninga og ýmis réttindi skorti. Því
var ekki óeðlilegt að sendisveinar ynnu
með skipulögðunt hætti að bættum kjör-
um. Fyrsti skipulagði félagsskapurinn
sem vitað er um að hinir hjólandi verka-
menn hafi fýlkt sér í var sendisveinafélag-
ið Merkúr. Merkúr sem stofnað var 28.
desember 1913 samdi fýrst sérstaklega
fyrir sendisveina árið 1920. Aratug seinna
voru sendisveinar orðnir svo stór hluti af
Merkúr að sérstök sendisveinadeild var
stofnuð innan félagsins í apríl 1931 en
ætla má að um 5/7 hluti félagsins hafi
verið sendisveinar.12 Undir forystu Gísla
Hjól frá 1950. Mynd tekin af Rafni Sigtirðssyni, fyrrum sendisveinn, og nú kennari við Iðnskóla
Reykjavíkur.
72 SAGNIR