Sagnir - 01.06.1995, Qupperneq 76

hjólanna vörpuðu frá sér en á haus blaðs-
ins var einmitt teikning af lýsandi reið-
hjólaljósi. Stjórn SFR varaði félagsmenn
við þessum kofningshópi og fór ekki dult
með þá skoðun sína að Samfylkingarliðið
færi eftir tilskipunum Kommúnistaflokks
Islands. A sama hátt töluðu Samfylking-
armenn um „kratana“ sem voru í SFR.
Þetta voru bein áhrif frá ólgukenndum
stjórnmálum þess tima. SFR var stofnað
að undirlagi Alþýðuflokksins til höfuðs
þjóðernissinnaðrar sendisveinadeildar
Merkúrs og Samfylkingarliðið var stofn-
að af ungkommúnistum. Guðjón Frið-
riksson víkur lítillega að átökum félag-
anna, sem fram fór á síðum félagsblað-
anna, í Sögu Reykjavíkur: „tónninn lýsir
þeirri hatrömmu heift sem ólgaði í þjóð-
félaginu á þessum tínra og var jafnframt
endurspeglun á alþjóðlegri pólitík
kreppuáranna."18
Þessar erjur virðast einungis hafa styrkt
félögin i baráttu sinni sem þau háðu af
lífi og sál, a.m.k. á síðum fréttabréfa
sinna. Sendisveinar kröfðust kjarabóta
sem þeir síðan fengu og var ein sú helsta
þegar samið var við Mjólkursamsöluna
12. janúar 1935. Kaupið hjá sendisvein-
unum hækkaði úr 70 krónum á mánuði
upp í 100 krónur og þá fylgdu fjölda
ákvæða um vinnutíma, ýmis hlunnindi
og margt fleira. Til dæmis sagði í samn-
ingnum að „einginn einn sendisveinn
skal bera út meiri mjólk en 260 lítra á
dag“.19 Er engin furða að slíkt skuli hafa
verið takmarkað ef haft er í huga hvernig
vegir voru almennt í Reykjavík á þessum
tíma, en malarvegir gátu oft orðið hjóla-
drengjunum þungstígir eftir því hvernig
það viðraði. Félagið hafði mest 128 félaga
en fullyrt var í Blossa að það væru um
250 sendisveinar í Reykjavík árið 1933.
Guðmundur Ellert Erlendsson reiðhjóla-
smiður, sem seinna fór að starfa við
hjólasmíðar og viðgerðir í Fálkanum,
starfaði sem sendisveinn i Reykjavík á ár-
unum 1937-8. Hann minnist þess að fé-
lagið hafi verið öflugt og hver félagsmað-
ur fengið sitt eigið skírteini. Undir lok
fjórða áratugarins virðist starfsemi félags-
ins róast niður en síðasta kjör í stjórn
S.F.R. fór fram 1938.20 Samningar um
kjör sendisveina voru orðnir frambæri-
legir og segja má að baráttan við breytta
flutningatækni fari að segja til sín fljót-
lega með tilkomu seinni heimsstyrjaldar-
innar Um 1940 má segja svo að félagið
hafi horfið hljóðlega þó að sendisveina-
hjólið héldi notagildi sínu urn sinn.
Gömul hefð, nýir tímar
Þegar seinni heimsstyijöldin var um garð
gengin tóku samgöngur að breytast
sendisveinum í óhag. Bíllinn varð sífellt
fyrirferðameiri þó að sendisveinar á fót-
stignum stálfákum hefðu enn um skeið
einhver verkefni.
Sunnubúð við Lönguhlíð hafði sendi-
sveina á launum hjá sér við að skjótast
með pantanir viðskiptavinanna. Oskar
Jóhannsson sem var kaupmaður segir
sendisveinastarfið hafa verið erfitt en
jafnframt hafi hann verið „sannfærður
um að enginn skóli gat kennt þeim betur
að meta verðmæti þeirra króna sem
fengust fyrir alla svitadropana". Er víst að
margir þeir sem fóru í sendiferðir fyrir
hann geti verið honurn sammála en
margir fyrrum sendisveinar Óskars hafa
orðið frammámenn í íslensku samfélagi.21
Ólafur Rúnar Dýmiundsson minnist
þess að hafa verið að sendast fyrir kaup-
nrann í lítilli matvömbúð veturinn 1956.
Fór hann með pantanir nokkrum sinnurn
í viku til þeirra kúnna sem vildu fá vör-
urnar heimsendar. Þá hafi heimsendingar
á sendisveinahjóli enn verið nokkuð al-
gengar hjá matvörubúðum en fóru
greinilega fækkandi eftir 1965. Hið síð-
asta sem Ólafur sá til sendisveinahjóls var
„í kringum 1980. Þá sá ég Stefán frá
Möðrudal með slíkt hjól fullfermt af heyi
og amboðum (hrifur, orf og ljá) hjólandi
niðrí bæ en þá átti hann hesta og var að
hirða hey af lóðum borgarbúa.“22 Hin
síðari ár hefur eitthvað verið keypt til
landsins af sendisveinahjólum og em
þannig tvö slík hjól í daglegri notkun hjá
Húsdýragarðinum í Reykjavík og á
horni Bræðraborgastígs og Asvallagötu er
verslun sem nýtir sér sendisveinahjólið.
Þótt hjólandi sendisveinar séu ekki al-
geng sjón á götum Reykjavíkur í lok 20.
aldar þá virðist þessi atvinnugrein vera í
ömm vexti í öðrum stórborgum vest-
rænna ríkja og eins og allt annað er aldrei
að vita nema erlendir straumar muni
endurlífga sendisveina á hjólum hér á
landi.
Tilvísanir
1 Lýður Bjömsson: Afmælisrit V.R. saga Verzlunarmannafélags Reykja-
víkur 1891-1991 I. bindi, Reykjavík 1992, 110
2 Lúðvík Kristjánsson: Við Jjörð og vík, brot úr endurminningum Knud Zim-
setis fyrrveratidi borgarstjóra, Reykjavík 1948, 73
3 Oskar D. Olafsson: Hjólað á Islatidi \ 100 ár. Saga reiðhjólanotkunar á Is-
landi á timabilinu 1890-1993 tneð stuttu erlendu baksviði, viðauki I, B.A.
ritgerð í sagnfræði við Háskóla íslands 1993, 82
4 Guðjón Friðriksson: Saga Reykjavíkur 2. bindi Bærinn vaknar, Reykjavík
1991, 190
5 Viðtal Axel Janssen hjólhestasmið 29 mars 1993
6 Axel Janssen hjólhestasmiður man einnig eftir þessu hjóli þar sem hann
fékk það reglulega til viðgerðar á verkstæðið hjá sér á fjórða áratugnum.
7 Gísli Guðmundsson og borvarður Arnason: Samvinniirit IV, Handbók
fyrir búðarfólk, Reykjavík 1948, 41
8 Sama rit, 42
9 Jón Oddgeir Jónsson: Litlir jólasveinar lœra utnferðarreglur, Reykjavík
1940, 13
10 Utttferðareglur fyrir hjólreiðainenn, útgefið af Slysavamarfélagi Islands í
Reykjavík 1946, 15
11 Gunnar M. Magnússon: Ar og dagar: Upptök og þróun alþýðusamtaka á Is-
landi 1875-1934, Reykjavík 1967, 173
12 Lýður Bjömsson: Afmœlisrit VR. 71
13 Guðjón Friðriksson: Saga Reykjavíkur 2. bindi, 255
14 Bréf S.F.R til ASÍ 31/5 1933, skjalasafn ASÍ nr:A-l
15 Blossi 1 september 1933
16 Eldittg, Baráttumálgagn vaknandi œsku, mars 1934, 1.
17 Leiftur september 1933
18 Guðjón Friðriksson: Saga Rcykjavíkur 2.bindi, 255
19 Samningar sendisveina, skjalasafn ASI nr: A-1
20 VR blaðið, apríl 1988
21 Oskar Jóhannsson: „Þáttur úr sögu verslunar í Hlíðahverfi í Reykjavík“,
Morgunblaðið 31. júlí 1993.
22 Viðtal við Olaf Rúnar Dýrmundsson
74 SAGNIR