Nýtt Helgafell - 01.10.1958, Síða 22

68
HELGAFELL
Samkvæmt lögmálum jarðfræðinnar er ekk-
ert því til fyrirstöðu, að jörðin muni verða
byggileg í milljón milljónir ára enn, og takist
manninum að halda lífi, þrátt fyrir allar þær
hættur, sem hann býr sér með ofsa sínum og
óstýrilæti, þá er engin ástæða til að ætla ann-
að en að honum megi auðnast að halda áfram
þeirri sigurgöngu, sem hann hefir svo nýlega
hafið. Örlög mannsins eru honum í sjálfsvald
sett um milljónir ára fram í tím'ann, eftir
því sem þekking vor kemst næst eins og er.
Hann á völina að ákveða, hvort hann skuli
farast eða klífa nýja hjalla og liærri en hann
hefir dreymt um áður. Shakespeare talar um:
„spádóms anda gædda sál heimsins að dreyma
um óorðna hluti“. Eigum vér að ætla, að
sá draumur boði ekki neitt? Er hann aðeins
skynblekking og tál, sem dauðinn máir af?
Eða höfum vér leyfi til að ætla, að leikurinn
sé rétt að hefjast, að vér höfum einungis
heyrt fyrstu hendingar forleiksins, en ekki
meir?
Maðurinn er sonur jarðar og stjörnuhim-
ins, segja orfísku bækurnar, eða svo notað
sé nýlegra orðaval: hann er blendingur guðs
og dýrs. Sumir loka augum við dýrinu í
manninum, sumir við guðinum. Það er næsta
auðvelt að líta á manninn sem dýr eitt. Swift
brá upp slíkri mynd af manninum í verum
þeim er hann kallaði Jahúa og það á svo
eftirminnilegan hátt, að sú mynd er mörgum
óafmáanlega rist í huga.
En þó að Jahúar Swifts væru andstyggileg-
ir, skorti þá engu að síður hina verstu eigin-
leika nútímamannsins, með því að þeir höfðu
ekki til að bera vitsmuni á við hann. Það er
varla drengilegt gagnvart dýrunum að lýsa
manninum sem blendingi guðs og dýrs. Miklu
nær er að kalla hann blending guðs og djöfuls.
Ekkert dýr og enginn Jahú myndi fremja
þá glæpi, sem Hitler og Stalin frömdu. Það
virðast engin tamörk fyrir þeim hroðaverkum,
sem hin vísindalega skynsemi getur framið,
þegar hún leggst á eitt með illvilja Satans
sjálfs. Ef vér hugleiðum pyndingar þær, sem
Iíitler og Stalin létu fremja og höfum í huga,
að þeir svívirtu með þeim mannkynið allt,
þá finnast oss Jahúarnir, þótt djúpt væru
sokknir, langt frá eins hræðilegir og sumir
þeir menn, er sitja að völdurn í nútímaríkj-
um. Langt er síðan mannlegt ímyndunarafl
bjó sér til mynd af Helvíti, en það er ekki
fyrr en nýlega, að maðurinn hefir öðlazt þá
tækni, er til þurfti að gera þá ímyndun að
veruleika. Mannsandinn vegur með furðuleg-
uni hætti salt á mótum Ijóss og myrkurs,
Himnaríkis og Helvítis. ILvor staðurinn sem
er getur fullnægt ímvndun hans, og það verð-
ur ekki sagt, að annar sé honum eðlilegri
samastaður en hinn.
Stundum, þegar mestan hrylling setur að
mér, liggur mér við að efast um, hvort nokk-
nr ástæða sé til að óska þess að slík skepna
sem maðurinn er, haldi áfram að vera til.
Það er enginn vandi að einblína á grimmd
mannsins og skuggaeðli, skoða hann sem
djöfullegan kraft persónugerðan og lýti á fag-
urri ásýnd lieimsins. En þetta er hvorki allur
sannleikur né hinzta speki.
Maðurinn er sonur stjörnuhiminsins eins
og segir í orfísku bókunum. Þótt líkami
mannsins sé lítilfjörlegur og þróttlaus í sam-
anburði við „líkami“ stjörnuheimsins, þá get-
ur maðurinn allt um það látið þann mikla
heim speglast í hugsun sinni, og hann getur
ferðast, með ímyndunarafli sínu og vísinda-
legri þekkingu, um ótrúlegar fjarlægðir rúms
og tíma. Það sem hann veit nú um heiminn,
sem hann byggir, myndi ofbjóða skilningi
forfcðra hans fyrir þúsund árum, og ef miðað
er við það, hve þekking hans fer ört vaxandi
nú, þá er full ástæða til að ætla, að hún verði
að þúsund árum liðnum komin álíka langt
fram úr hugmyndum okkar. En það er ekki
eingöngu vegna þekkingar sinnar, og jafnvel
ekki fyrst og fremst vegna hennar, að maður-
inn á aðdáun skilið. Menn hafa skapað feg-
urð, fyrir augu þeirra hefir borið furðulegar
sýnir, eins og undralöndum skyti upp í fyrsta
sinn, þeir hafa alið í brjósti ást, hafa fundið
til samúðar með mannkyninu öllu og gert sér
stórkostlegar vonir um framtíð þess í heild.
Að vísu hafa þetta verið yfirburðamenn, og
þeir hafa oft mætt andúð fjöldans. En það