Fréttatíminn - 02.05.2014, Blaðsíða 22

EinElti í Grindavík
Ekki fyrir alla að búa í fámenni
Mun erfiðara getur verið að leysa úr ágreiningsmálum eins
og einelti í smærri samfélögum, segir Helgi Gunnlaugsson,
afbrotafræðingur og forseti félags-og mannvísindadeildar Há-
skóla Íslands. Þar að auki sé fólksflutninga til borgarinnar ekki
alltaf hægt að rekja til færri atvinnutækifæra heldur líka til
þrúgandi samfélagsgerðar, en það sé þáttur sem mætti skoða
og ræða frekar á Íslandi.
F lestar mínar minningar úr Grindavík eru mjög góðar. Ég átti góða vini og mjög
góða fjölskyldu þar sem ég fékk
mikinn stuðning. En maður finn-
ur það sem unglingur í svona litlu
samfélagi hversu erfitt það getur
verið að finna sig, og bara finna
hvernig manneskja maður vill
verða. Maður er ennþá að móta
sig og verður því að fá að gera sín
mistök,“ segir Bryndís Gunn-
laugsdóttir sem fann fyrir miklu
frelsi þegar hún fluttist í burtu.
„Ég fann frelsi til að móta mig og
þroskast á annan hátt þegar ég
komst í kynni við nýja einstak-
linga á höfuðborgarsvæðinu. Þá
var ég komin í stærra samfélag
og í kynni við fólk sem hafði ekki
þekkt mig alla ævi. Þetta snýst
svolítið mikið um það, að fólk sé
ekki að dæma þig fyrir mistökin
sem þú gerðir þegar þú varst tólf
ára. Það fylgir því svo mikið frelsi
að enginn viti hver þú ert. Ég varð
að komast í burtu til að finna út
úr því hver ég vildi vera. Og svo
þegar ég var búin að finna mig þá
gat ég flutt mig aftur til Grinda-
víkur og staðið sterk og bara sagt;
„Svona er ég“.“
Frelsi til að vera þú sjálfur
Bryndís vill þó ekki meina að
samfélagið sé dómhart í Grinda-
vík og telur að sú staðreynd að
allir skuli vita allt um alla geti
verið bæði jákvæð og neikvæð.
„Samfélagið er bara mjög sam-
heldið, sérstaklega þegar kemur
að utanaðkomandi hlutum. En
fólk veit og fólk man. Við verndum
hvert annað og allir vita af því
hvaða börn eru með sykursýki
eða eitthvað veik og allir bregðast
við ef eitthvað kemur upp á. En að
sama skapi vita allir ef þú gerðir
mistök þegar þú varst 14 ára eða
ef þú varðst fullur 16 ára. Það
tekur ákveðin þroska að læra að
lifa í svona samfélagi og ég held
að þessi þrýstingur sé ómeð-
vitaður. Þú kemur úr fjölskyldu
sjómanna og þá er bara ósjálfrátt
gert ráð fyrir því að þú farir þá
leið,“ segir Bryndís og bendir á að
auðveldara sé að finna sér leið út
þessum farveg í stórborg þar sem
meira frelsi sé til að vera öðruvísi
því þar séu fleiri öðruvísi.
Hún segir eitt mikilvægasta
verkefni Grindavíkur núna vera
það að læra að gefa börnum frelsi
til að vera þau sjálf.„Í Grindavík
eru svona 40 til 60 börn í hverjum
árgangi og kannski er einn af
hverjum tíu öðruvísi en meiri-
hlutinn og það er mjög lítill hópur.
Íþróttir eru mjög sterkar í Grinda-
vík og við verðum að styðja betur
við þá sem eru meira fyrir aðra
hluti, t.d. menningu og listir.“
Einelti í Grindavík
Bryndís segir umræðuna um
einelti og neikvæð samskipti hafa
verið líflega síðustu ár. Skólinn
hafi verið með átak í gangi og
ungmennafélagið hafi verið með
sérstakt teymi gegn einelti sem
hafi verið mjög sýnilegt. Þar að
auki var heill dagur í haust til-
einkaður einelti. „Það sem gerist
þegar svona mikið er unnið með
einelti að þá koma málin upp
á yfirborðið. Við erum búin að
kenna börnunum að segja frá ef
þau upplifa einelti og það er það
sem er að gerast núna og það er
mjög gott. En við sem samfélag
verðum þá að vera yfirveguð og
takast á við málin af yfirveguðum
hætti. Það er ekki jákvætt þegar
samfélag skiptist upp í fylkingar
og öllu sem gerist er slengt upp í
blöðum. Að sjá kommentakerfið
er bara að upplifa nýtt einelti. Allt
þetta á eftir að gera börnum erfitt
fyrir með að stíga fram í framtíð-
inni, og þar er ekki jákvætt.“
Ákvað að snúa aftur
Bryndís ákvað, þrátt fyrir ný-
fundið frelsi til að vera hún sjálf
í höfuðborginni, að snúa aftur til
Grindavíkur. Hún segir að þrátt
fyrir smæðina þá séu kostirnir svo
miklu fleiri en gallarnir. „Að geta
gengið út í búð og þekkja þar alla
svo þú endar á klukkutíma spjalli
um daginn og veginn er ómetan-
legt. Eins að fylgjast með því
þegar bæjarbúar sameinast þegar
vel gengur í íþróttum, Útsvarinu
eða á Sjómannadaginn. En ég
þurfti að þroskast og læra að vera
ég sjálf áður en ég gat notið þess.
Það hafa auðvitað allir gott af því
að sjá heiminn og koma svo aftur
heim. Ég þurfti að komast í burtu
til að átta mig á því að Grindavík
væri besti staðurinn fyrir mig til
að vera á.“
Halla Harðardóttir.
halla@frettatiminn.is
Þurfti frelsi til að vera ég sjálf
Tveir nemendur í Grunnskóla
Grindavíkur, sem upplifðu
einelti af hálfu sama kennara
við skólann, sendu inn formlega
kvörtun til skólans nú í vetur.
Í kjölfarið voru málin send til
rannsóknar sérfræðinga. Niður-
staða sérfræðinganna var sú að
í öðru tilfellinu hafi um einelti
verið að ræða en í hinu tilfellinu
hafi ekki verið um einelti að
ræða en töldu sérfræðingarnir
þó hegðun kennarans ámælis-
verða. Nú hafa eldri nemendur
stigið fram með sögur af einelti
af hálfu sama kennara en
hann hefur starfað við skólann
í þrjá áratugi. Þrátt fyrir að
einelti hafi verið staðfest af
sérfræðingum var kennaranum
ekki vikið frá störfum til að
byrja með. Annar nemandinn
skipti um skóla en hinn fær
sjúkrakennslu á skrifstofu
skólans til að þurfa ekki að sitja
tíma hjá kennaranum. Nú hefur
kennarinn farið í veikindafrí og
samkvæmt Bryndísi Gunnlaugs-
dóttur er nú unnið að því, í nánu
samstarfi við foreldra þeirra,
að fá umrædda nemendur aftur
í skólann.
Bryndís Gunnlaugsdóttir.
Þ að getur verið þrúgandi fyrir suma aðila að búa í litlum samfélögum, sérstaklega ef
þú ert eitthvað aðeins öðruvísi en
meirihlutinn,“ segir Helgi Gunn-
laugsson, afbrotafræðingur og for-
seti félags- og mannvísindadeildar
Háskóla Íslands. „Allar ákvarðanir,
hvort sem þær tengjast léttvægum
hlutum eins og fatavali, lesefni eða
áfengiskaupum eða öðru, verða
miklu þyngri en ella í minni sam-
félögum. Allir vita allt um alla og
persónur skipta oft meira máli en
þær stöður sem menn gegna. Fólk
fer til vinnu sem ákveðin persóna,
er í vinnu sem þessi persóna og
kemur heim aftur sem þessi sama
persóna. Það er oft lítill aðskilnað-
ur milli persónunnar og hlutverks-
ins innan samfélagsins. Menn búa
hlið við hlið og hitta einstaklingana
sem þeir fást við á hverjum degi.
Samskiptin byggjast oft á tíðum á
flóknu munstri sem hefur verið að
þróast til margra ára og stundum
erfitt að breyta því.“
Helgi segir algengt að fólk finni
til ófrelsis í slíkum samfélögum
þar sem stöðugt sé verið að fylgjast
með því. Hið alsjáandi auga sé
alltaf til staðar. „Þetta er alls ekki
fyrir alla og ýtir undir fækkun í
þessum fámennu samfélögum. Á
þéttbýlli svæðum er flestum sama
hvað nágranninn er að gera. Þú
bara ferð í vinnuna og skilin milli
persónunnar og vinnunnar eru
mun skýrari.“
Erfiðara fyrir starfssviðin að
virka sem skyldi
Helgi bendir á að þar sem formleg
tæki samfélagsins, sem eigi að
leysa úr ágreiningsmálum, séu
oft veikari í litlum samfélögum,
sé stundum nauðsynlegt að fá
utanaðkomandi aðila sem geti horft
á atvik málsins utan frá og komið
með lausn sem tekur tillit til allra
aðila.
„Fólk tekur frekar ákvarðanir
í krafti embætta sinna en á for-
sendum persónu sinnar í stærri
samfélögum og þegar kemur að
því að takast á við einelti þá virkar
taumhald samfélagsins oft betur.
Í smærri samfélögum verður
taumhaldið oft persónulegra, þessi
formlegu tæki sem við höfum til
að takast á við vandann, þar sem
samfélagið byggist meira á ein-
staklingum og persónum. Þegar
upp koma vandamál eins og einelti
þá eru þessu formlegu tæki, t.d.
skólastjórinn og bæjarstjórnin, oft
veikari því afstaðan er stundum
túlkuð með þeim hætti að hún sé
persónuleg. Kennarinn er ekki
bara kennari heldur einnig vinur
pabba Siggu sem er aftur mamma
hennar Gunnu – og svo framvegis
– og mikil lífssaga oft að baki sem
öllum er kunn. En ég er alls ekki
að segja að samfélögin séu annað
hvort svört eða hvít, auðvitað hafa
öll samfélög sína kosti og galla. Það
getur líka verið kostur að menn viti
hver af öðrum og fólk stendur oft
mun þéttar saman í minni sam-
félögum.“
Allt verður persónulegt
í litlum samfélögum
Helgi segir það geta verið bæði
jákvætt og neikvætt að mörkin
milli þess persónulega og þess
formlega blandist saman í
litlum samfélögum.
„Það getur verið jákvætt þegar
fólk fremur ekki alvarlega glæpi
en það getur líka farið algjörlega
í hina áttina og orðið til þess að
samfélagið bara lamist. Þegar
menn gera eitthvað af sér segir fólk
stundum bara, „já, já, þetta er nú
hann Gummi, sonur hennar Dísu,
ég þekki aðstæður þar og mamma
hans er nú svo fín“ – og svo fram-
vegis. Það er horft meira á ein-
staklinginn sem manneskju heldur
en bara út frá því sem hann gerði
af sér. Í fámennum samfélögum
er oft hægt að leysa brotið óform-
lega því þú þekkir viðkomandi sem
braut af sér. Það getur að einhverju
leyti verið kostur þar sem málin
eru leyst í nærsamfélaginu án þess
að lenda í kvörn hins ópersónulega
kerfis,“ segir Helgi. „En svo er það
hin hliðin á málinu og það er að
fámenn samfélög eiga það til að
standa með einstaklingum sem
fremja alvarleg brot, eins og gerðist
í kynferðisbrotamálinu á Húsavík.
Og þá verður þolandinn allt í einu
að geranda og hreinlega hrakinn í
burtu meðan gerandinn í brotinu er
gerður að fórnarlambi.“
Fólksflutningar vegna þrúgandi
samfélagsgerðar
Helgi tók fyrir nokkru þátt í stóru
samevrópsku rannsóknarverkefni
um félagsleg samskipti í fámennum
samfélögum. Hann segir vanta
frekari rannsóknir af þessu tagi um
málefnið á Íslandi. „Hér hefur þró-
unin verið mjög hröð, fólki hefur
fækkað verulega í mörgum litlum
samfélögum og hér tengja menn
þetta meira við atvinnumöguleika
og slæmar samgöngur en taka
félagslega þáttinn minna inn í
myndina. Í verkefninu skoðuðum
við aðra þætti sem spila inn í brott-
flutninga og það er fámennið sjálft.
Samskipti fólks í fámenni eru oft
mjög persónuleg og geta í sumum
tilfellum verið þrúgandi. Þessi
þáttur brottflutnings hefur ekki
verið nægilega kannaður hérlendis
en meira fókusað á þjónustu. Að
fólk hverfi frá stöðum vegna skorts
á þjónustu og valkostum þegar
kemur að afþreyingu og starfs-
möguleikum. En við töldum að
þessir mannlegu þættir væru jafn
mikilvægir ef ekki mikilvægari.
Það er bara alls ekki fyrir alla að
búa í fámenni.“
Halla Harðardóttir.
halla@frettatiminn.is
Helgi Gunnlaugsson segir þurfa að skoða
betur fólksflutninga úr litlum samfélögum.
22 fréttaskýring Helgin 2.-4. maí 2014