Sveitarstjórnarmál - 01.12.1942, Blaðsíða 4

26
SVEITARSTJ ÓRNAHMÁL
Ýmsar getgátur hafa koniið fram hjá
fræðimönnum um uppruna hréppanna og
])á helzt i samhandi við sjálft orðið
,.hreppur“ og merkingu ]>ess. Það liggur
næst að álíta, að ]>etta orð sé leitt af
sögninni „hreppa", sein hefur ])á merk-
ingu að fá eitthvað eða gripa eitthvað
l'ljótt eða ná einhverju áður en einhver
annar nær þvi. Sé orðið hreppur teitt af
þessari sögn, þýðir það fengur. Pátl Vída-
lín lelur, að svo sé og að hreppurinn sé
upprunalega landsvæði, sem tandnáms-
mennirnir hafi fengið með tilvísun goð-
anna við einhvers konar jarteikn. Eftir
]>ví er svæðið fengur þess inanns, er |>að
hreppir, eða það, sem goðin hafa tátið
honum í té, þ\í að Páll getur ]iess til, að
tilvísunin hal'i farið fram ineð jarteikn-
um. Hér er auðvitað aðeins um ágizkun
að ræða, enda rökstyður Páll ]>etta eklvi
nánar, en það er athyglisvert, að hann
setur myndun lireppanna í samband við
land námið.
Guðmundur Andrésson lelur, að orðið
hreppur sé dregið af sögninni „reifa“ eða
rifja, en sú hugsun liggur bak við þessa
tilgátu, að hinn upprunalegi tilgangur
hreppsfélagsins hafi verið að útkljá deilu-
inál, sem upp hafi komið í uindæminu,
en „reifa mát“ þýðir að flytja mál. Guð-
mundur stvður ekki tilgátu sína mcð
neinum söguteguin rökum, það virðist og
sh iða móti málfræðilegum lögmálum, að
orðið hreppur sé leitt al' sögninni „reifa".
Eins og Páll Vídalín gengur Konrad
Maurer út frá því, að orðið „hreppur“ sé
leitt af sögninni „hreppa“, en skýring
hans er ])ó öðruvísi en Páls. Þýðing sagn-
arinnar „hreppa“ er, sem fyrr er sagt,
„grípa fljótt". Telur liann, að „hreppur“
])ýði „]>að, sem gripið er fljótt“, og álítur,
að þar í liggi ef til vill sama merking
og í orðinu Manipulus hjá Rómverjum,
]). e. flokkur, sem safnað er saman í flýti.
Þessu til stuðnings hendir hann á, að
orðið „sveit“, sem á seinni timum oft er
notað í sömu merkingu og hreppur, þýði
upprunalega sveil manna, en ekki ákveðið
landsvæði, og að ])að hafi á fyrri timum
verið notað um landsvæði í óákveðnari
merkingu. Enn fremur bendir hann á
orðið hérað, se.111 líka var notað á ís-
landi í óákveðinni merkingu uin tand-
svæði yfirleitt og sömuleiðis í ákveðinni
merkingu um hrepp. Upprunalega þýddi
]>etta orð „hundrað“, flokk manna, er var
120 að tölu. Þótt Maurer liendi á þessi
atriði, telur hann samt afleiðingu orðs-
ins of vafasama til að draga neina álykt-
un út frá henni uin uppruna hreppsins.
Ef gert er ráð fyrir, að tilgáta Maurers
sé rétt, hefur hreppurinn upprunalega
verið hernaðarlegt umdæmi. Þar sem það
er fúllvíst, að íslenzki hreppurinn hefur
aldrei verið hernaðartegt umdæmi, hlýt-
ur orðið, svo framarlega sem tilgáta
Maurers er rétt, að vera lánað l'rá ein-
hverju landi, sem hefur haft umdæmi
með þessu nafni, og hala þau umdæmi
verið af hernaðarlegum uppruna. Þau
umdæmi á ístaudi, sem næst voru því að
samsvara hinum hernaðarlegu umdæm-
um í öðrum germönskum lönduin, voru
goðoi'ðin, þvi að goðinn átti að verja
þingmenn sína gegn ágangi manna úr
öðrum goðorðum, auk þess sem honum
har að halda uppi friðnum innan goð-
orðsins. Enda |)ótl hinn upprunalegi lit-
gangur hreppsfélagsins sé ekki hernaðar-
legur, er ekkert því tit fvrirstöðu, að
i.'i'ðið hreppur hafi upprunalega haft þá
merkingu, sem Maurer getur tit. íslend-
ingar hal'a þá haft kynni af löndum, sem
liafa haft umdæmi með sama nafni, ])ó
að þau hafi verið af öðrum uppruna og
haft annan þjóðfélagslegan tilgang en ís-
lenzku hrepparnir. En er þá nokkuð, sein
hendir tii þcss, að þvílík umdæmi hafi
verið í þeim löndum, sem Islendingar
þekktu til, um það leyli, sem landið var
numið eða á næstu öldum eftir land-
námið?
Þar sem flestir hinna íslenzku land-
námsnianna koinu frá Noregi og Noregur
var ])að land, sem íslendingar höfðu mesl
kynni af á þjóðveldistimanum, er eðlileg-