Sveitarstjórnarmál - 01.12.1942, Blaðsíða 10

SVEITARSTJ ÓRNARMÁL
:vi
Það iná nærri geta, að landnámSmenn-
irnir, sem margir hverjir höfðu haft rán
að aðalatvinnuvegi, hafa ekki horið sér-
lega inikla virðingu fyrir eignarrcttinuiu.
Á fyrri hluta landnámsaklar, þegar stór
svæði af landinu voru enn þá óhyggð og
fjöll og óbyggðir lítl kunnar, hefur fé oft
slopjjið úr höndum eigendanna og gengið
úti tímu.m saman og jafnvel orðið villt,
enda hefur meira að segja til skamms
tíma gengið villifé i skógi einum í Skafta-
fellssýslu, Núpsstaðaskógi. Svínasögurn-
ar í íslendingasögum benda á, að mörg
dæmi hafi verið til þess, að búfé manna
slapp á fjöll og varð hálfvillt, og enn
ineira hlýtur að hafa verið um það, að
sauðfé hafi sloppið á fjöll en svín. Það
má telja fullvíst, að þegar landnáms-
mennirnir komu lil íslands, hafi féð verið
ómerkt, að minnsta kosti þekktust eyrna-
mörk ekki, og virðist svo sem þau séu
fundin upp hér á íslandi á söguöldinni
eða landnámsöld. Víga-Styrs saga talar
um, að Viga-Styr, sem var höfðingi á
Snæfellsnesi, hafi gengið stranglega el'tir
því, að menn Iegðu mörk á fé sitt. Þetta
sýnir náttúrlega ekki, að inörkin séu ekki
fundin upp fyrr en á dögum Víga-Styrs,
sem veginn var i kringum árið 1000, heid-
ur sýnir það, að á hans döguin hafa lögin
u.m, að hver maður ætti að marka fé sitt,
verið svo tiltölulega ný, að það liefur
orðið að gæta þess stranglega, að menn
héldu þau. Mörkin munu vera fundin
upp á seinni hluta landnámsaldar, þegar
menn sáu, að það gat ekki verið nokkur
leið að hafa féð ómerkt. Margar aðferðir
hafa efalaust verið fundnar til að merkja
féð, og hafa einstakir menn, sem skaðinn
hefur gert hvggna, byrjað á því að marka
ié sitt, og sá hugvitsmaður, sem fyrst
datt i hug að marka fé sitt með eyrna-
inarki, hefur ko.mið mönnum á rétta leið,
og svo skapaðist smám saman heilt kerfi
af eyrnamörkum, sein allir voru skyld-
ugir til að leggja á fé sitt.
Hverjir voru það, sem umfram aðra
höfðu hagsmuni af, að gott skipulag kæmi
á þessi mál? Þeir, sem mest áttu undir
sér og bezl stóðu að vígi til að reka réttar
sins, þurftu þess siður en aðrir. Er því
engin ástæða lil að halda, að höfðingj-
ar hafi haft forgöngu í þessum málum.
Ofbeldismenn og ribbaldar hafa ekki
heldur óskað eftir neinu föstu skipulagi
eða löggæzlu, því að stjórnleysið var
þeim hentast. En allur þorri bændanna
liafði hagnað af því, að gott skipulag
fengist á þessu sviði, öllu öðru fremur
til þess að þeir gætu notið eigna sinna
og stundað atvinnu sína i friði. Það varð
]>ví lilutverk hreppanna að skipuleggja
löggæzlu innan sinna vébanda. Öll þau
mál, sem að merkingu fjár lutu, voru
lireppamál. í réttarbót Eiríks konungs
Magnússonar er svo fyrirskipað: Ef mað-
ur færir búnað sinn hreppa á meðal, þá
skal hann segja til einkunnar (rnarks)
sinnar í þeim hrepj), sem hann liefur bú
í fært, og láta skrá með einkunnum þeirra
manna, er þar búa l'yrir. — Af þessu er
auðsætt, að menn hal'a á síðari hluta 13.
aldar verið farnir að skrá mörkin, og lief-
ur hver hreppur haft sérstaka markaskrá.
Heyndar hagaði oft þannig til, að fé
manna úr mörguin hreppum gekk saman,
enda er svo fyrir mælt i lögunum, að
enginn má taka upp sama mark og annar
á því svæði, sem fjárgöngur eru saman,
og virðist þvi; að eðlilegra hafi verið, að
ein markaskrá væri gerð fyrir allt það
svæði, en það hefur ef til vill þótt of um-
fangsmikið, en ástæðan til ])ess, að hver
hreppur hafði sína sérstöku skrá, er sú,
að þegar farið var að skrá mörkin, voru
það hreppstjórnirnar, sem gengust fyrir
því, enda höfðu þær stjórn allra þvilikra
mála frá fornu fari.
Þjófnaðarmál inunu í fornöld aðallega
hafa verið dæmd í hreppunum. Sauða-
þjófnaður var glæpur, sem skipti alinenn-
ing mjög miklu, og sú tilfinning hefur
snennna orðið rík hjá almenningi á ís-
landi, að það væri glæjnir gegn samfélag-
inu, en ekki einungis þeirra mál, sem frá
var stolið. Allir höfðu hagsmuni af því,