Sveitarstjórnarmál - 01.12.1942, Blaðsíða 3

SVEITARSTJORNARMAL
Tímarit um málefni íslenzkra sveitarfélaga.
2. ÁRCANCUR Útgefandi og ritstjóri:
19 42 JÓNAS GUÐMUNDSSON, eftirlitsmadur sveitarstjórnarmálefna.
2.-3. HEFTI Utanáskrift: „Sveitarstjórnarmál", Alþýáuhúsiá, Reykjavík.
Skúli Pórðarson:
UPPRUNI HREPPANNA.
i.
Margir ' fræðimenn hafa talið þjóð-
skipulág íslendinga á þjóðveldistímanum
að ýinsu leyti liið fullkomnasta ineðal
germanskra þjóða á þeim tíma. Þeirri
skoðun til stuðnings hefur einkum verið
hent á þá staðreynd, að löggjáfarvald og
dómsvald var aðskilið. Fleira hefur og
verið fært fram þessu til stuðnings, svo
sem það, að landinu var þegar á þjóð-
veldistimanum skipt í hreppa, sem öðru
fremur virðast hafa haft það markmið
að annast um fátækrafra.mfærslu, og var
hver hreppur sérstakt framfærsluhérað.
En starfssvið hreppsfélagsins náði þó til
margra fleiri mála, sem talizt gátu sér-
mál þess. Er tryggingarstarfsemi hrepps-
félaganna einkum talin órækur vottur
um hinn mikla félagsþroska íslendinga
um þær mundir, því að það voru lög, að
hreppsmenn áttu að greiða þeim mönn-
um ákveðnar skaðabætur, er urðu fyrir
tjóni á nautgripum eða vegna bæjar-
bruna. En slikt fyrirkomulag þekktist
ekki neins staðar í norðanverðri Evrópn
á því tímabili. Umdæmi, sem samsvara
íslenzku hreppunum, þekktust ekki utan
íslands, svo vitað sé. Kirkjan ein hafði
fátækraframfærsluna á hendi og varði til
hennar víðast hvar nokkrum hluta af tí-
undinni og öðru, sem trúaðir menn gáfn
fátækum i guðsþakkaskyni.
Það hefur verið skoðun flestra, að
lireppaskipunin sé algerlega islenzkt
fyrirbæri, að landnámsmennirnir hafi
ekki þekkl neina fyrirmynd, nema ef til
vill hvað formið snerti, 'sem kynni að
vera lekið frá hernaðarlegri uindæma-
skiptingu einhvers staðar á Norðurlönd-
um eða í Engíandi.
Það mun vera óhætt að fullyrða, að
menn vita enn þá alls ekki, hvermg
hreppurinn er upprunninn, enda höfum
við sa.ma sem engar aðrar heimildir um
lireppana í fornöld en lagabálk jiann i
Grágás, sem um ]>á fjallar, en af laga-
hálki þessum getum við í aðalatriðunum
séð, hvert starfssvið hreppsfélagið hafði
um miðja 13. öld, því að þá er talið, nð
Grágás sé skrifuð. Af lagabálki þessum
virðist mega ráða, að Alþingi hafi litl
fengizt við löggjöf í hreppsmálum, en að
bændurnir sjálfir hafi í hverju héraði fyr-
ir sig skapað sér venjur samkvæmt skil-
yrðunum, sein voru mismunandi, og hafi
þessar venjur og samþykktir, sein bænd-
urnir sjálfir hafa gert, verið lög þeirra, þó
óskráð væru. En einmitt vegna þess, að
svo lítið hefur verið skráð af lögum og
venjum hreppanna, er erfitt að rannsaka
uppruna þeirra. En ai' þögn heimildanna
um uppruna hreppaskipulagsins mætti
helzt ætla, að þeir hefðu verið búnir að
fá fast skipulag áður en ritöld hófst.