Sveitarstjórnarmál - 01.12.1942, Blaðsíða 20

42
SVEITARSTJ ÓRNARMAL
Fræðslu- og menningarmál.
Barnn- og unglingafræðslan er að
iniklu leyli i höndum sveitarfélaganna.
Þau reisa skólahúsin, reka þau og standa
strauin af öllu, nenia hluta kennaralaun-
anna, sem ríkissjóður greiðir. Barna-
fræðslan er veigamesti menntunarþáttur
þjóðarinnar, og er sveitarfclögunum
fengið þar inikið hlutverk að vinna og
mikils uin vert, að j>að sé vel af hendi
levsl uin aðhúð alla að hörnuin og kenn-
uruin. Sama má segja um fræðslu ung-
linganna, luin hvilir þvngst á herðum
sveitarfél. En mjög er misjafnt að skól-
unuin Iniið um lnisakost, iþróttir, áhöld,
leikvelli o. m. fl.
Þá eru mörg önnur menningarmál,
sem sveitarfélögunum her að styrkja
af fremsta megni: hókasöfn, lestrarstof-
ur, íþróttir, leiklist, söngmennt, iðn-
fræðsla o. þ. u. I. Sveitarfélögin eiga að
koina upp iþróttavöllum, barnaleikvöll-
um, sundlaugum, samkomuhúsum, sknið-
görðum. Til þess áð ibúarnir teljist lil
menntaðra manna, verða þeir að hafa allt
þetta til al’nota, svo og önnur menningar-
tæki. Einnig verða sveitarfélögin að reisa
sjúkrahús, elli- og barnaheimili og reka
þau. Víða er sumt af þessu ekki til og
annars staðar ekkert, enda kostar þetta
stórfé og hofur verið ofviða nema stærstu
kaupstöðunum, sem telja þó, að ríkinu
heri að styrkja lil inuna þessar stofnanir.
Því fleiri óarðberandi fyrirtæki, þess
hærri útsvör. Vatnsveitur, skolpveitur og
rafveitur eru i verkahring sveitarfél. En
rikið styrkir ekki þessa sjálfsögðu lvlgi-
fiska menningarinnar í kaupstöðunum,
heldur skattleggur ])á, eins og rafveit-
urnar. Sveitartélögunum er nauðsvn á að
hafa samvinnu um rekstur þessara fvrir-
tækja og ræða sameiginlega um þau og
hvernig menningarmálunum verður hezt
fyrir komið.
Fjárhagsmál.
Eg hef drepið á veigamestu verkefni
svcitarfélaganna, en þó er margt ótalið,
sem þau liafa með höndum, að nokkru
eða ölln leyti, og skal ])á helzt nefna:
löggæzluna, heilbrigðismálin, atvinnu-
bætur og margs konar verklegar fram-
k væmdir.
Allt krefur þetta mikils fjár, svo mikils,
að árið 1938 námu gjöld allra sveitarfé-
laga á landinu samtals 16 825 516.00 kr.,
en samkvæmt fjárlögum ríkissjóðs fvrir
sama ár voru gjöld hans áætluð kr.
I() 322 141.00. Tala þessar tölur sínu máli,
sýna þær ljóslega, ef miða má við krónu-
fjölda, hve viðamikið starf sveitarfélögin
inna af höndum í þjóðfélaginu. Leggja
þau jafnmikið til síns rekstrar og ríkið
til þess, sem ]>að hefur á sinni könnu, en
]iað þykir inörgum drjúgur sopi.
l-'járhagur sveitarfélaganna flestra hef-
ur lengst af verið þröngur, skuldir inikl-
ar og lán óhagstæð. í árslok 1938 eru
skuldir sveitarfélaganna samtals um 19
millj. króna, og vaxtagreiðslur þeirra ])að
ár 774 ])ús. kr. Tekjustofnarnir liafa oft
vcrið vafasamir, en rikistekjurnar hafa
verið ólikt tryggari, eins og ég hef áður
berit á.
Alþingi situr Iengi á rökstólum og
ræðir um ]>að, hvernig eigi að afla ríkis-
sjóði tekna og taka eitthvað af stríðs-
gróðanum til hans þarfa og trvggja fjár-
hag hans, og er |>að sjálfsagt, ])ótt enn
meira af gróðanum væri tekið til hins
opinbera. En sveitai télögin eru Iátin sitja
á hakanuin eins og oftast áður. Það cr
jafnvel gengið svo langt að taka réttinn
af þeim til þess að leggja útsvör á mesta
slriðsgróðann, eða revna að taka hann.
Alþingi gerir engar ráðstafanir til þess,
að sveitarfélögin rétti sig úr skuldakútn-
iun, bæti hag sinn nógu mikið til ])ess,
að ]>au geti levst þau verkefni, er biða
])eirra í náinni framtíð. Siðast liðið ár.
rýrði Alþingi tekjur flestra sveitarfélaga
með því að taka af ])eim 12Sc af tekju-
og eignarskattinuin, en á fjárhagsáætlun-
um flestra kaupstaðanna hafði verið gert
ráð fyrir verulegum tekjum af þessu. í
|iess stað er skipt milli allra þeirra sveit-