Sveitarstjórnarmál - 01.06.1995, Side 20

AFMÆLI
Jónas Hallgrímsson:
Fáein orð um hreppana á íslandi
Hinn 26. maí í ár er 150 ára ártíð Jónasar Hallgrímssonar, er 150 ár eru
s /
frá andláti hans. I tilefni afþví er hér birt grein hans, „Fáein orð um hreppana á Islandi“.
Hún varfyrst prentuð í Fjölni árið 1835 og síðast í Ritverkum Jónasar Hallgrímssonar,
1. bindi, Reykjavík 1989, útgef. bókaútgáfan Svart á hvítu, og er hér birt með leyfi.
Eitt af því sem vorir dagar heimta af
hvurri stjóm er heita vill réttvís og góð
og ávinna sér hylli sinna undirmanna,
er það: að skýlaus grein sé gjörð fyrir
meðferð á öllu því fé sem almenningur
hefur greitt af hendi til einhvurra nota
fyrir þjóðina. Þessi krafa er ekki ein-
ungis sanngjörn þegar gjöra er um
fjársjóðu landa og ríkja, heldur ber
henni einnig að fullnægja hinum
smærri félögum sem skotið hafa fé
saman til framkvæmdar einhvurjum
ásetningi; og það er margreynt að þau
félög, sem gjöra ljósa og skýlausa
grein fyrir atgjörðum sínum, komast
ævinlega í mestan blóma og kemur
það til af mörgu sem hér skal verða drepið á seinna
meir.
Eitt af þessum félögum eru hreppamir. Bændumir í
hvurjum hrepp em félagsbræður sem allir eiga að hjálp-
ast til að auka velgengni í sveitinni og koma góðri reglu
á, svo lífið verði þeim öllum svo arðsamt og gleðilegt
sem auðið er; þeir em félagsbræður sem em skyldir að
hjálpa hvur öðmm ef einhvur þeirra á svo bágt að hann
ætlar að komast á vonarvöl og að sjá þeim farborða sem
em ungir og munaðarlausir eða svo gamlir og veikir að
þeir geta ekki unnið sér brauð og eiga þar sveit að lög-
um. Þetta getur nú ekki orðið kostnaðarlaust og því eiga
allir hreppsbændur sameiginlegan sjóð sem stofnaður er
af fátækratíundinni og aukaútsvari bændanna sem
hreppstjóri og prestur hjálpast til að jafna niður á þá eftir
sanngimi og bestu vitund um eignir þeirra og ástand. En
þetta útsvar er oft og tíðum svo þungt að eigi bændumir
að greiða það af hendi með fúsu geði, þá má varla
minna vera en þeir sjái hvumig því er jafnað niður og til
hvurs því er varið eða sjái Iwepps-
reikningana svo þeir geti gengið úr
skugga um að allt fari fram vel og rétt-
víslega.
Þetta er bæði fyrirhafnarlítið og þar
á ofan svo áríðandi að enginn hrepp-
stjóri ætti að skorast undan því. M.
Stephensen hefir líka, eins og von var
á, ráðið til þess mikillega í handbók
sinni fyrir hvum mann bls. 68-69 og
bent til þess um leið, hvumig því yrði
haganlegast fyrir komið.
Hann ræður til, að þegar lokið sé
hreppaskilum á haustin og þegar
hreppstjóri og prestur eru búnir að
jafna niður útsvarinu á alla búendur,
sem eru þess umkomnir, skuli hreppstjóri rita skýran
reikning, samhljóða hreppsbókinni, og senda hann rétta
boðleið bæ frá bæ, svo allir geti séð fjárhagi sveitarinnar
og að þeim sé enginn óréttur gjör. En þykist einhvur hafa
orðið fyrir halla, ætti hann að kæra það mál fyrir sýslu-
manni með allri siðsemi og beiðast hans úrskurðar og þó
ekki fyrr en hreppstjóri hefur séð ákæruna, svo hann geti
gegnt henni og sagt ástæðumar fyrir sínum aðgjörðum.
En finni menn villur í reikningunum eða virðist auðséð
að eitthvað mætti betur fara, ættu þeir að segja það
hreppstjóra sjálfum, svo það verði lagfært sem skakkt er
og góð ráð allra félagsbræðra geti komið í ljós.
Það er auðséð að margt gott getur hlotist af þessari að-
ferð, bæði fyrir hreppstjóra sjálfan, hreppsbændurna
hvum um sig og hreppinn svo sem félag.
1. Hreppstjómarembættið er svo heiðarlegt og nytsamt
að hvur sem þjónar því dyggilega verðskuldar þökk og
heiður sinna félagsbræðra. Þetta eru þau laun sem hann á
að fá fyrir starf sitt og mæðu og þau eru hvurjum manni
82