Helgafell - 01.03.1942, Side 46

32
HELGAFELL
sem fyrirlestrarnir höfðu á Norðurlöndum, þótt skammvinn væru, verða að-
eins skýrð með því, að Norðurlönd höfðu fram til þessa staðið að mestu
utan við þjóðbraut þessarar hreyfingar.
3.
ÞaS var lengi skoðun manna, að Brandes hefði flutt realismann inn í bók-
menntir NorSurlanda, og þar með væru andleg afreksverk hans upp talin.
Þetta er að miklu leyti bókmenntaleg þjóðsaga. Brandes var fyrst og fremst
boðberi hins róttæka frjálslyndis Evrópu á NorSurlöndum. En hitt er satt,
að söguskoðun sú, sem einkenndi Meginstrauma, hafði í för meS sér nýtt mat
á listum og bókmenntum aldarinnar, ný listræn viðhorf. Skáldið og lista-
maðurinn voru ekki aðeins dæmdir af dómstóli fegurðarinnar. Þeir urðu líka
að svara til saka fyrir dómstóli frelsisins, fyrir dómstóli hinna sögulegu
framfara.. ListamaSurinn skapar ekki aðeins fegurð, hann smíðar einnig
vopn til að breyta þjóðfélaginu. Því kveður Brandes upp svo þungan dóm
yfir hinum þýzku skáldum rómantísku stefnunnar, sem flýðu veruleikann
og samtíS sína og sviku frelsishugsjón hennar. Brandes ætlar skáldunum
annað hlutverk og meira, og það er eins og hann lesi hinni ungu skálda-
kynslóð NorSurlanda stefnuskrá hinnar nýju listar, er hann segir: ,,Sonur
hins nýja tíma mun ekki leita að stjörnu sinni á himnum né skyggnast um
eftir bláa blóminu úti viS sjóndeildarhringinn. Þrá er dáðleysi. En hann mun
drýgja dáð. Hann mun skilja, hversvegna Goethe lætur Wilhelm Meister
verða lækni að lokum. ViS verðum allir að verða læknar. SkáldiS líka“.
Þetta bókmenntaviðhorf Brandesar hlaut auðvitað að marka mjög dóma
hans um danskan skáldskap samtíðar hans. Hann sagði löndum sínum af-
dráttarlaust, að þeir ættu ekki aðrar bókmenntir en bókmenntir feðranna,
og þær væru ekki tjáning lífs þeirra, heldur drauma. Þær bókmenntir einar
væru með lífsmarki á vorum dögum, er ,,settu viðfangsefni á dagskrá“.
Dönsk skáld kvað hann vanta listræna dirfsku, og því væri þeim meinað að
skapa sérkennilegan skáldskap, er væri við tímans hæfi.
Þessar vísbendingar Brandesar um listræn viðfangsefni kölluðu samtíðar-
menn hans realisma. En í bók sinni RuÖningsmenn tiorra tíma, þar sem
Brandes kannar lið það, er hafði skipað sér undir merki hans, túlkar hann
listastefnu þá, sem hann hafði rutt braut í bókmenntum Norðurlanda, og
kallar hana natúralisma, því að hún feli í sér alla hluti tilverunnar, allt frá
blíðasta álfaljóði Shelleys til ostahljómkviðu Zola. ÞaS fór fjarri því, að
Brandes vildi skera listamönnunum þröngan stakk eða skammta þeim verk-
efnin. Hann hafði engan hug á að verða barnfóstra norrænna skálda. En
hann vann ljósmóðurstarf viS fæðingu hins nýja skáldskapar NorSurlanda
á 7. tugi síðustu aldar.