Helgafell - 01.03.1942, Qupperneq 49

GEORG BRANDES
35
áður var. Nafn hans var ekki
það Gjallarhorn, er það hafði
verið á 7. tugi aldarinnar. Það
var orðið hljótt um nafn hans,
orð hans vöktu hvorki hrifn-
ingu né hneyksli. Hann stóð
einn uppi, en lið hans tvístrað
eða týnt. Ungu skáldin, sem
höfðu klappað honum hæst
lof í lófa, gerðust liðhaupar og
sendu honum þá stundum tón-
inn úr hinum herbúðunum.
Sumir sneru aftur heim til föð-
urhúsanna iðrandi syndarar
eftir stutta útivist með Brand-
es. Einn gerðist kaþóskur og
orti helgisögur, annar varð
þjóðskáld og lagði stund á
danskar dyggðir. En það voru
ekki aðeins einstakir menn,
sem brugðust Brandes. Öldin
sjálf, hinn þungi straumur
tímans, fór allt aðrar slóðir en
hann hafði búizt við á Sturm
und Drang-skeiði sínu. Ég
sagði hér á undan, að Brandes hefði boðað á Norðurlöndum hið borgaralega
frjálslyndi, eins og það reis hæst á fyrra helmingi 19. aldar. Það var frjáls-
hyggja og uppreisnarhugur Shelleys, Byrons og Heines. En þeirra öld var sokk-
in í sjó. Eftir byltingarnar 1848 bar hin borgaralega frelsishreyfing Evrópu
aldrei sitt barr. Hún beið mestan ósigur, er Bismarck sameinaði Þýzkaland
með vopnum Prússlands og hersnilli junkaranna. Það var upphaf járnaldar-
innar í Evrópu, vígbúnaðarins, þjóðernisrembings og stórveldastefnu. Upp-
reisn Parísarborgar 1871 skaut frönsku borgarastéttinni skelk í bringu, svo að
hún þóttist hvergi óhult, nema í faðmi afturhaldsins. Valdstéttir Evrópu leit-
uðu hælis undir verndarvæng kirkju og ríkisvalds, og vildi nú enginn sína
barnsæsku muna. Og því kom boðskapur Brandesar of seint í heiminn. Þótt
hann hrósaði sér af því, að hann væri oddviti evrópskrar samtíðar, þá var hann
í rauninni fulltrúi evrópskrar fortíðar. Þess vegna urðu áhrif hans svo skamm-
vinn í Danmörku. Hin taumlausa einstaklingshyggja hans og andúð á kirkju
og kristni, alþjóðastefna hans og ýmugustur á þjóðlegum erfðum, leiddu til
þess, að það kólnaði æ meira í kringum hann. Hann þýddist ekki pólitískar
GEORG BRANDES:
Farandriddari
(i859)
MeSan hnjúkur ris eða hrynur sœr,
er hef ég ei litið skarta,
meðan brosir fögur og bltðlynd mcer,
sem brenndi mig ekki á hjarta, —
meðan rangsleitnin á sér virki og völd,
og vopn min ei stey-pa henni,
á meðan hnýttur er heiðurskranz,
heima fyrir eða utanlands,
nokkrum níðingi um enni, —
mun sál mín ei finna frið né ró
á farandriddarans vegi. — —
Ó, ég, sem eilífðar þyrfti, en f>ó
á það eitt víst, að ég deyi!
Magnús Ásgeirsson
xslenzkaði.