Helgafell - 01.07.1943, Side 57

LÉTTARA HJAL
317
LOKUN
BÓKABÚÐA
í FIMMTÍU ÁR
fjármunum sínum
og prentsmiðjum yrði lok-
að í fimmtíu ár, vakti það
ekki fyrir henni að forða
þjóðinni frá því að sóa
í kaup á nýjum bókum,
heldur ætlaðist hún til þess, að menn vcrðu
þessum tíma til að lesa og lesa á nýjan leik
þær bókmenntir, sem hún átaldi kynslóð sína
fyrir að hafa vanrækt. Hún þóttist sjá þess
merki, að hinn sífelldi straumur nýrra bóka
gerði menn hirðulitla um það að Iesa sér til
varanlegs ávinnings, auk þess sem henni fannst
sennilegt, að hin mikla skriffinnska samtíðar-
innar benti til þess, að höfundarnir köstuðu
höndunum til ritverka sinna.
Það er að vísu svo, að hin gáfaða sænska
kona, Ellen Key, hefði áreiðanlega hugsað sig
um tvisvar áður en hún hefði gert alvöru úr
því að loka prentsmiðjunum í fimmtíu ár.
Það er miklu líklegra, að hún hefði, áður en
svo Iangt væri gengið, komizt að þeini niður-
stöðu, að slík ráðstöfun hefði ekki aðeins í för
með sér stöðvun menningarinnar í hálfa öld,
heldur afturför, sem svara mundi miklu lengra
tímabili, því að allir vita, að það er ótrúlega
skammt á milli þess að hætta að menntast
og hins, að afmenntast. En sjónarmið hennar
gæti verið athyglisvert þrátt fyrir allt. Það
væri t. d. mjög eðlilegt, að almenningur, sem
fær nú handa á milli miklu fleiri bækur en
fyrr, og með miklu auðveldara móti, temdi
sér meiri fljótfærni við lestur þeirra en áður
var títt. Það væri sömuleiðis eðlilegt, að meira
slæddist með af fánýtum bókum á markaðinn,
þótt ekki væri nema vegna þess eins, að nú
er höfurrdum gert miklu léttara fyrir um að
koma ritum sínum á prent en áður var, og
er þó sennilegt, að erfiðleikarnir á útgáfu bóka
fyrr á tímum hafi engu síður komið niður á
nýtum bókum en fánýtum. Að minnsta kosti
er engin ástæða til að halda, að það hafi verið
nthöfundum fortíðarinnar sérstök hvatning til
að vanda sig framar því, sem höfundar nú-
timans gera, að þeir gátu síður en þeir vænzt
þess að sjá rit sín gefin út. Þeir, sem fundu
köllun hjá sér til að skrifa bækur, gerðu það,
ef því varð við komið, og slíkir menn mundu
gera það enn í dag, þótt engin prentsmiðja væri
Öl. Nú eru að vísu fleiri kallaðir en útvaldir,
og einatt mun það svo, að það sem knýr menn
til þess að gera sér dælt við bókmenntimar,
er öðru fremur þörfin fyrir „að sjá sjálfan sig
á prenti“. „Innri þörf“ er þetta samt, og vissu-
lega gæti hégómagirni manna leitað sér full-
nægingar með óviðkunnanlegri hætti, þó á
hinn bóginn verði ekki komist hjá því að
bcra meiri virðingu fyrir manninum, sem reit
Egils sögu og lét ekki nafns síns getið, en
fyrir Kristjáni frá Garðstöðum, sem má að
vísu eiga það að hafa skrifað minnst af BarÖ-
strendingabók sjálfur, en lét sér í þess stað
nægja að birta mynd af sér fyrstum á blaði
framan við bókina.
*
En er annars nokkur skynsamleg ástæða
fyrir því að taka það sér mjög nærri, hvað
mikið er skrifað af fánýtum bókum? Þurfum
vér endilega að bera kvíðboga fyrir framtíð
bókmenntanna í landinu þótt vér þykjumst
vita, að megin þess, sem skrifað er í dag, eigi
fyrir sér að gleymast á morgun? Hefur það
ekki gengið þannig til alla tíð? Vér þurfum
ekki annað en að renna augunum yfir gamlar
bókaskrár, eða lesa ritdóma í gömlum blöðum
til þess að ganga úr skugga um, hvað tíminn
BÓKMENNTIR, - miskunnarlaus í nið-
SEM GLEYMAST “r ■ 1 ?
þau rit, sem tyrir
skemmstu þóttu „góð viðbót" við bókmennt-
irnar og áttu að halda nafni höfunda sinna
á Iofti, hafa fyrnzt á hryllilega stuttum tíma,
og þegar vér gerum samanburð á bókmennta-
uppskerunni fyrr og nú, höllum vér einatt
óviljandi á samtíð vora vegna þess, að frá
fortíðinni höfum vér þær bækur einar í huga,
sem staðizt hafa tímans tönn. Aðrar bækur og
veigaminni, sem gefnar voru út samtímis, eru
oss gleymdar og koma því eigi til saman-
burðar.
Enn er á það að líta, að því er ekki ávallt
að treysta, að vér komum strax auga á allt
það, sem er lífvænlegt í bókmenntum vorra
tíma. „Engar bækur eru meistaraverk, þær
verSa það,“ sagði Goncourt. En auk þess cr
þýðing „minni spámannanna“ í bókmenntun-
um að öllum jafnaði vanmetin. Köllun þeirra
hefur einatt verið hin sama og mosans í ís-
lenzku hraununum, sem myndar jarðveg fyrir