Helgafell - 01.07.1943, Blaðsíða 70

326
HELGAFELL
Starfshættir og verkefni
Stofnunin hefur einkarétt á því að
veita útgáfuleyfi, að svo miklu leyti
sem hún sjálf færir sér ekki höfunda-
réttindin í nyt. Setja verður við því
strangar skorður, að ekki gæti stjórn-
málahlutdrægni við úthlutun slíkra
leyfa. Nefnd sú, er tekur ákvarðanir
um leyfisveitingar, skal skipuð mönn-
um úr útgáfustjórn nefndarinnar sjálfr-
ar og fulltrúum frá stjórnum þeirra
ríkja, sem að samningnum standa. —
Nefndin býr til fast samningsform, sem
leggja skal til grundvallar við framsal
allra útgáfuleyfa. Skýran greinarmun
verður að gera á skáldskap og tónlist,
þegar um leyfi til sýninga eða flutn-
ings er að ræða. Að því er skáldskap
varðar, getur ekki talizt ósanngjarnt,
að menn verði að afla sér slíkra leyfa
í hvert sinn. Til flutnings tónverka
mundi slíkt oft valda töfum og erfið-
leikum. Þar gæti því komið til greina
að framselja slík réttindi um ákveðin
tímabil. — Sérstök ákvæði gætu gilt
um leyfi til flutnings í útvarpi og þar
sem sambærilegar stofnanir ættu hlut
að máli.
Hreinum tekjum stofnunarinnar skal
öllum varið til viðreisnar menningar-
verðmætum í Evrópu. Meðferð tekn-
anna fer að engu leyti eftir því, í hvaða
landi þeirra er aflað. Uthlutun þeirra
ræður nefnd, sem skipuð er lærdóms-
og listamönnum frá þeim ríkjum, sem
að samningnum standa. Nefndin skal
gera jafnhátt undir höfði varðveizlu
þeirra menningarverðmæta, sem fyrir
eru, og útbreiðslu á þekkingu og fögr-
um listum. Nefndin getur því t. d. á-
kveðið jöfnum höndum að endurreisa
bókasöfn og miðla skólum, verksmiðj-
um og verkamannaheimilum útgáfum
sígildra bóka; hún getur unnið að við-
reisn vísindastofnana, sem lagðar hafa
verið í rústir og efnt til kvöldnámskeiða
fyrir almenning; veitt fé til vísindaleið-
angra sem leyfi til eftirmyndunar
frægra málverka.
Þetta greinarkorn er fyrsta tilraun til
þess að koma á framfæri tillögu um
úrræði til þess að leysa úr fjárhags-
vandræðum þeim, sem nú steðja að
andlegri menningu Evrópu. Þótt hér sé
ekki gert ráð fyrir, að efni tillögunnar
komi til framkvæmda annars staðar en
í Evrópu, er ekki þar með sagt, að
umræddar ráðstafanir kæmu ekki að
meira liði, ef aðrar heimsálfur fengj-
ust til samvinnu.
Örstuttur eftirmáli
Þótt Helgafell þykist ekki dómbært
um það að svo stöddu, hversu vænleg
þessi tillaga Alfreds Mayers sé til þess
að ná ætluðum árangri, og enn síður,
hver áhrif framkvæmd hennar kynni
að hafa á íslenzka bókaútgáfu, verður
að viðurkennast, að sjálf hugmyndin
er frumleg, stórfengleg og athyglisverð.
Og hvað sem framkvæmdum líður, er
ekki lítils um það vert, að sú rökstudda
skoðun verði kunn almenningi, að bók-
menntir og listir þurfi í raun réttri ekki
að vera nein bónbjargafyrirtæki, ef
fjárhagslegur arður af þeim rennur ekki
í annarlega sjóði eftir krókaleiðum við-
skiptanna. Líklegt er, að við nánari at-
hugun yrði það lýðum ljóst, að einka-
fyrirtæki og ríki hafi, þegar á allt er
litið, haft stórum meiri fjárhagságóða
af listrænum menningarverðmætum en
því nemur, sem fram hefur verið lagt
andlegri starfsemi til eflingar. Sú vitn-
eskja ætti ekki að verða til að slæva
réttmætar kröfur um aukinn stuðning
við listrænar menntir gagnvart ríki,
sem býr við góðæri í veraldlegum efn-
um, jafnvel, þótt sú hæpna fjármála-
kenning væri þar almennt í heiðri
höfð, að ,,allt verði að bera sig“.
M. Á.