Helgafell - 01.11.1954, Síða 29

ÞÓRBERGUR ÞÓRÐARSON
27
hættulegan og úr hófi fram nærgöngulan við „hinn eina sanna guð“. Hinir
hygg ég þó að hafi verið fleiri, sem drógust að bókinni fyrir það, hvílík nýj-
ung hún var. Fyrsta bókin í nútímastíl í nýrri bókmenntum íslenzkum, segir
um hana í bókmenntasögu Lundkvists hins sænska frá 1946. Hvað sem því
líður, þá er hitt víst, að bókin var hin mesta nýlunda. Kannski sáu Islend-
ingar þá heilagan anda í fyrsta skipti eftir að Jón biskup Vídalín leið. I ljóða-
gerðinni höfðu þeir Stefán frá Hvítadal með Söngvum förumannsins og Davíð
Stefánsson með Svörium fjöðrum slegið á nýja strengi og markað straum-
hvörf á því sviði. En öllu skarpari straumhvörf markar Þórbergur m.eð Bréfi
til Láru' um ritun óbundins máls. Dirfska hans, bæði í hugsun og framsetn-
ingu, frjálsmannlegí hispursleysi hans, ljónfrátt hugmyndaflug og leiftrandi
húmor — allt þetta hlaut að vekja eftirtekt hvers manns, sem ekki var hald-
mn andlegum dauðasvefni. Og vinnubrögðin á þessu sendibréfi, hinn listræni
búningur þess — ekki var hann síður furðulegur. Allir hrósuðu stílnum, seg-
ir höfundurinn. Þeim, er skrifar þessar línur, eru líka í fersku minni orð Guð-
mundar heitins Kambans eitt sinn í viðtali, er Bréf til Láru bar á góma:
,,Þetta er gallískur elegans!“
Enginn vafi leikur á því, að útkoma Bréfs til Láru og annarra skrifa Þór-
bergs um sama leyti hafi haft mikil og margvísleg áhrif á unga og upprenn-
andi rithöfunda á landi hér. Það efni verður sjálfsagt einhvern tíma krufið
tinl mergjar, en ekki verður farið út í þá sálma að þessu sinni. Ungum höf-
undum, sem fýsti að kveðja sér hljóðs og ná eyrum fólksins, var nú orðinn
meiri vandi á höndum með ýmsum hætti. Þegar einum tekst sérstaklega vel
upp í einhverri íþrótt, eru ávallt gerðar strangari kröfur til þeirra, sem á
eftir koma. En hefðu nýir erfiðleikar risið manni í fang, var samtímis eftir-
leikurinn gerður auðveldari. Þetta kann í fljótu bragði að hljóma sem þver-
stæða ein og öfugmæli, en er eigi að síður bláköld staðreynd. Stíflu hafði ver-
ið rutt úr farvegi íslenzkrar ritmennsku — stíflu, sem grafalvarlegir spak-
vitringar höfðu smátt og smátt verið að hlaða, sjálfsagt í beztu meiningu og
án þess að vera sér þess meðvitandi. Um þetta er til hinn ótvíræðasti vitnis-
burður annars rithöfundar, sem var ungur og óráðinn, þegar Bréf til Láru kom
út, Halldórs Kiljans Laxness. Honum farast svo orð:
„Eg ætla ekki í dag að rekja höfundarferil Þórbergs lengra en til Bréfs
til Láru, en neyta þess dagráðs sem gefst . . . til að viðurkenna skuld þá, sem
úg er í við hann sökum þessarar bókar, þakka honum fyrir hvað hann braut
ttiargar hömlur og opnaði margar gáttir fyrir okkur sem á eftir komum, fyrir
I>vað hanr. gerði okkur marga hluti tilkvæma, leyfilega og sjálfsagða sem áð-
ur voru forboðnir og óhugsanlegir; lengi fannst mér margt sem ég gerði vera