Helgafell - 01.11.1954, Síða 38

36
HELGAFELL
undir aga vitsmunanna. Veruleikinn hverfur aldrei sjónum, hversu mjög sem
hann lætur gamminn geisa.
13
Og svo var það stíllinn, sem allir tala um nú til dags. Það mun hafa ver-
ið nokkuð almennt álit lesandi manna hér á landi, að Þórbergur væri einn
mestur stílisti með þjóðinni. Sú var líka tíðin, að hann hrósaði sér af að vera
jafnvígur á ég man ekki hve margar stíltegundir og rökstuddi það með dæm-
um úr ritum sínum. En nú kvað vera komið upp úr kafinu, samkvæmt nýjustu
rannsóknum í stílfræðinni, að Þórbergur Þórðarson skrifi engan stíl.
Stíl verður helzt að líkja við illgresi, sem breiðir sig um akur bókmennt-
anna — eða nokkurs konar óværu, er sækir á rithöfundinn, segja þessi nýju
vísindi. Stíll er vottur andlegs krankleika af einhverju tagi: hugleysis, upp-
skafningar, svindilnátíúru, jafnvel geðbilunar. Stíl skrifa ekki aðrir höfundar
en þeir, sem haldnir eru einhverjum komplexum. Þórbergur er síður en svo í
slæmum félagsskap, þótt hann skrifi engan stíl. Höfundur Njálu skrifaði eng-
an stíl. Jónas Hallgrímsson skrifaði engan stíl. Heine skrifaði engan stíl. Stíll
er sundurgerð í einhverri mynd. Þórbergur og dánumenn þeir, er nú voru taldir,
eiga um það sammerkt, að þeir eru einfaldir. Þess vegna skrifa þeir engan stíl.
£g ætla mér ekki að fara að tíunda hinar fjölmörgu stíltegundir, sem
þessi nýja fræðigrein hefur skilgreiní og sæmt viðeigandi heitum, enda munu
þær vera eins konar launhelgar enn sem komið er. Því síður ætla ég mér þá
dul að setja mig í dómarasæti gagnvart nefndum vísindum. En þegar ég fer
að skoða ,,stílleysu“ Þórbergs í ljósi þeirra, þá taka að læðast að mér nokkr-
ar efasemdir. Ætti ekki einfaldleikinn að vera í því fólginn að tjá hugsanu
sínar með sem almennustum og látlausustum orðum? Er nú þetta meginein-
kennið á rithætti Þórbergs? Er það ekki einmitt litauðgin og fjölbreytnin 1
orðvali, sem hrífur okkur, er við lesum sknf hans? Sannleikurinn er sá, að
mínum dómi, að stíll hans getur verið býsna íburðarmikill á siundum og
kannski ekki alveg laus við sundurgerð, ef því er að skipta. Það væri t. d.
enginn vandi að benda á fjölmörg dæmi þess, að mál hans fellur mjög í stuðla,
en slíkt kvað ekki vera í tízku eins og stendur og höfundum frekar virt það
til sundurgerðar. En smekkvísi hans er svo örugg, að íburðurinn teymir hann
aldrei út í kauðska ofhleðslu. Það tekur því varla að benda á eina málsgrein,
sem ég hef rekizt á í Rauðu hættunni: ,,0g afkösíin á þessum sviðum voru
með þeim fádæmum, að þau eru einsdæmi í mannkyssögunni“. Einhver kynm