Helgafell - 01.11.1954, Síða 53

LlSTIR
51
kjark til þess að rjúfa Ijóra kotungs-
skaparins og vill gefa nýjum lífsanda
þjóðarinnar loft. Þeir stofna styrkt-
arfélag um Kjarval. meira af örlæti
en efnum, og hann getur siglt aftur,
alla leið suður til Róms.
Árið 1923 flytzt Kjarval alkominn
heim, — hann er eins undarlegur fugl
og- á skútunni forðum. Fjöll hans voru
ekki lengur blá, eins og þau áttu að
vera, heldur þrungin lit. Hann kærði
sig kollóttan um jökla, en fór þess í
stað að mála mosa og grjót. Hvaða
skáld hafði svo sem nokkurntíma orkt
um grjót? Nei, þetta var ekki það
löggilta Island. Og ekki fór betur,
þegar myndir hans urð'u óskiljanlegir
tíglar og teningar, þegar andlit birtust
í 'hraununum og skip sigldu á himnin-
um, eða þegar venjulegur götustrákur
í mynd hans fékk gloríu og engla-
vængi En þrátt fyrir þetta allt var
eitthvað það í myndunum, sem jafn-
vel hinir íhaldssömustu gátu ekki
sniðgengið. Það var eitthvað stórbrot-
ið og mikilúðlegt, sem kallaði á og
krafðist athygl. Það fór sem sagt ekki
lengur milli mála, að þessi mað'ur, sem
bjó uppi á háalofti í gráu húsi við
Austurstræti og gekk tígulegur um
miðbæinn, oft með skrýtileg höfuð-
föt, hafði einhvernveginn breytt Is-
landi. Eða voru það mennirnir, sem
hann hafði breytt?
Svo malaði tímans kvörn dagana
og árin, og Kjarval málaði. Hann gekk
á einmæli við öræfi og hraun á sum-
arnóttum, og það var ekkert það' væð-
ur til á himnum Islands, sem hann
taldi of óhollt sínum léreftum. Svo
komu sýningar, — stórar og óglevm-
anlegar sýningar. Og stundum voru
menn ekki alveg með á nótunum, —
því það kemur ekki sjaldan fvrir að
Kjarval kveður hversdagsheim okkar
og er óforvarandisk fluttur í sel hug-
mynda. Og í þeim stað eru fáir hlutir,
sem ekki geta gerzt. Og jafnvel þegar
Kjarval málar landslag, er hann ekki
allur í hinum séða heimi. Land er yf-
irborð, það er litur og form, það er
áþreifanlegt. En þó ekki nema að
hálfu. I hverju litbarði þess, hverjum
þokusveip, hverri mosaþembu býr
annað líf: Sál landsins. Þar eru
geymdir svipir aldanna, æfintýrin,
sem kynslóð'irnar sögðu, draumar, sern
fluttu menn til betra heirna. Þar
skynjast sá innri hljómur, sem gerir
land að eign þjóðar.
Á sýningu Kjarvals nú eru ekki
brotnar nýjar leiðir, nema helzt í
tveim myndum frá Þingvmllum. Iíins
vægar leiðir hann hér fram ýmis stíl-
mót fyrri ára, hækkar sig á flugnum,
og nær sumstaðar meiri reisn en ég
hef áður séð. Það er skrýtið og það
er einkennandi eimnitt fyrir þennan
mann, að myndirnar eru mjög sund-
urleitar sín á milli, en samt sem áður
bera þær allar svo augljóst fangamark
meistara síns, að hvergi gæti verið'
um að villast. I myndinni frá Þing-
völlum, þar sem mér finnst koma fram
mest nýlunda í stílbragði, er eins og
allir litirnir séu fágaðir af birtu ljós-
vakans og veröldin svm tær, að jafn-
vel gjárhamrarnir verða gagnsæir, svo
langur sporður Skjaldbreiðs skín þar
í gegn.
Einna starsýnast hefur mér orðið
á mynd klettsins, sem stendur ein-
mana í snjónum fyrir ofan Drekking-
arhyl. Það er andlitsmvnd af kletti,
sálarlífslýsing liggur mér við að segja.
Öxará fellur köld fyrir neð'an og er að
sprengja af sér snjóana, en út yfir
Þingvallahraun loðir hrákalt vormist-
ur. Ég minnist þess ekki í íslenzkri
myndlist né bókmenntum að hafa