Morgunblaðið - Sunnudagur - 21.10.2012, Síða 54

Þetta er búið, hefðbundnar hljómsveitireru teknar að hverfa í Bandaríkj-unum, verkefnum fyrir menntaða
hljóðfæraleikara fækkar og fækkar,“ sagði
víóluleikari við mig í New York á dögunum.
Og hún veit hvað hún syngur, hefur leikið
með nokkrum sinfóníuhljómsveitum og fjölda
minni strengjahópa þar í landi á síðustu ára-
tugum, og á þeim tíma hefur störfum farið
fækkandi. Lifibrauð margra menntaðra
hljóðfæraleikara þar í borg var að leika í
stórum Broadway-söngleikjum; þar hefur
stöðum líka fækkað verulega og tölvurnar
fylla upp í hljóminn sem örfáir spilarar
skapa.
Stórar hljómsveitir virðast eiga í miklum
vanda í Bandaríkjunum, ef undan eru skildar
þær allra frægustu eins og New York Phil-
harmonic, hljómsveit Metropolitan-óperunnar
og sinfóníuhljómsveitin í Los Angeles.
Minna frægar en þó virtar sveitir sem
hafa lifað í áratugi og flutt tónlist fyrir tón-
þyrsta Bandaríkjamenn, eru að hverfa af
sjónarsviðinu hver af annarri. Er efnahags-
kreppu síðustu ára einkum kennt um, en sá
grundvallarmunur er á rekstri menningar-
stofnana á borð við sinfóníuhljómsveitir aust-
an hafs og vestan, að stór hluti rekstrarfjár í
Evrópu kemur frá hinu opinbera, en hljóm-
sveitir í Bandaríkjunum hafa treyst á styrki
frá velunnurum og fyrirtækjum; innan við
fimm prósent koma frá hinu opinbera.
Sem dæmi um hljómsveitir sem hafa átt í
vandræðum eru fjórar gamalgrónar á New
York-svæðinu; The Brooklyn Philharmonic
er hætt, The Opera Orchestra of New York
og The Long Island Philharmonic halda enn
stöku tónleika, og The American Composer’s
Orchestra kemur fram einu sinni á vetri.
Í flestum borgum Bandaríkjanna starfaði
til skamms tíma aðeins ein sinfóníuhljóm-
sveit, og þótti mikilvæg í menningarflórunni
og eins ímyndarlega fyrir borgirnar. Nú eiga
þær flestar í fjárhagserfiðleikum og hafa
sumar farið í gjaldþrotameðferð á síðustu
misseruum. Þar á meðal eru hljómsveitirnar
í Syracuse í New York-ríki, sem er síðan
hætt, í Louisville í Kentucky, Dallas í Texas,
í Nýju-Mexíkó og á Havaí. Hljómsveitirnar í
Delaware og Minesota hafa aflýst tónleikum
komandi starfsárs að hluta eða að öllu leyti.
Mesta athygli vakti að Philadelphia Orc-
hestra, sem hefur verið talin ein af hinum
fimm stóru þar í landi, fór í gjaldþrota-
meðferð í fyrra. Hún hélt síðan starfsemi
áfram, eftir að hafa náð samningum við
hljóðfæraleikara um lægri laun og hafa losn-
að undan eftirlaunaskuldbindingum.
Efnamenn draga úr styrkjum
Fleiri hljómsveitir hafa náð að lengja líflínu
sína á síðustu mánuðum með því að semja
um lægra starfshlutfall og til að mynda
fækka hljóðfæraleikurum í 95 úr 105.
Sérfræðingar sem rætt hefur verið við í
fjölmiðlum vestra um ástandið segja að í
efnahagskreppunni eftir 2007 hafi margir
efnamenn hætt að styrkja menningarstofn-
anir og þar með hafi rekstur hljómsveitanna
riðað til falls. Við bætist að aðsókn hefur
dregist saman; árið 1987 fengust 48 prósent
af rekstrarfé þeirra af miðasölu en það hafði
dregist saman niður í 37 prósent árið 2005.
Hljómsveitunum gengur misvel að safna fé
frá styrktaraðilum. Sinfóníuhljómsveitin í
Chicago safnaði þó meira fé frá velgjörðar-
mönnum í fyrra en nokkru sinni áður, 24
milljónum dala, og í Boston er aðsókn að
aukast, eftir niðursveiflu um hríð.
Aðsókn er einmitt það sem flestir sem
koma að rekstri hljómsveitanna hafa hvað
mestar áhyggjur af. Færri sækja tónleika.
Nokkrar ástæður eru nefndar en eitt eru
menn sammála um: þegar tekið var að draga
úr tónlistarmenntun í almennum grunn-
skólum fyrir nokkrum áratugum varð ákveð-
ið rof. Það þarf að fræða fólk um klassíska
tónlist til að það sé fært um að njóta hennar
á eigin forsendum þegar það eldist. Hljóm-
sveitirnar reyna þó að gera sitt besta við að
mennta áheyrendur framtíðarinnar og styðja
grasrótarstarf heima í héraði: meira en 60
prósent af þeim 60.000 tónleikum sem
bandarískar hljómsveitir leika á árlega, eru
annaðhvort skólatónleikar eða fræðslu-
tónleikar í nærsamfélaginu.
Vakning hér á landi
Í nágrannalöndum okkar í Evrópu virðist
staða sinfóníuhljómsveita vera mun betri en í
Bandaríkjunum. Rekstrargrundvöllurinn er
styrkari, enda kemur hið opinbera á beinan
hátt að rekstrinum, aðsókn virðist ekki hafa
minnkað verulega, og sums staðar sækja
fleiri tónleika en áður. Hér á landi hefur að-
sókn að tónleikum Sinfóníuhljómsveitar Ís-
lands aukist eftir að hún flutti í Hörpu.
„Á undanförnum árum hefur orðið vakning
hér varðandi flutning lifandi tónlistar,“ segir
Sigurður Nordal, framkvæmdastjóri SÍ. „Á
síðustu starfsárunum í Háskólabíói vorum
við farin að merkja vaxandi aðsókn, áskrifta-
sala jókst þá verulega, á bilinu 15 til 30 pró-
sent milli ára. Svo varð sprenging þegar við
fórum inn í Hörpu.
Eldborgarsalurinn hefur haft gífurlega
mikil áhrif á okkar starfsemi en ég held að
þetta liggi dýpra, margir virðast vera að
uppgötva hvað það er áhrifamikil reynsla að
sitja úti í sal og hlusta á sinfóníuhljómsveit.“
Tónlistarkennslan er rótin
Eins og fyrr segir kenna margir skorti á
tónmenntakennslu um dvínandi áhuga á
klassískri tónlist í Bandaríkjunum. Sigurður
telur tónlistarlegt uppeldi afar mikilvægt.
„Rótin að þessu frjósama tónlistarlífi sem
við búum við hér er vel heppnuð tónlistar-
kennsla. Það að börn fái að kynnast tónlist
ung hefur gríðarlega mikið að segja um
áhuga síðar á lífsleiðinni, og auðveldar að
þessi heimur opnist fyrir þeim, þó síðar
verði. Undanfarið höfum við verið að leggja
aukna áherslu á fræðslustarf hljómsveit-
arinnar. Þessa vikuna erum við til að mynda
bara með skólatónleika, tvenna á dag, og það
snýst um að gefa börnum kost á að kynnast
þessum hljóðheimi. Við viljum skemmta þeim
en líka gefa þeim tækifæri til að kynnast
veröld sem kannski nýtist þeim síðar.“
Sigurður segir að víða um heim eigi sér
stað ákveðið endurmat á hlutverki sinfóníu-
hljómsveita í samfélaginu.
„Þær þurfa ekki bara að bjóða upp á tón-
leika einu sinni í viku fyrir tónlistaráhuga-
menn, heldur líka að koma til móts við sam-
félagið. Það snýr bæði að fræðslu og því að
fara nýjar leiðir, til að mynda brjóta upp
tónleikaformið og ná þannig til nýrra áheyr-
enda.“ Sem dæmi um slíka nýjung hér má
nefna Tectonics-hátíðina sem SÍ stóð að í
fyrravetur og vakti mikla lukku.
„Sinfóníuhljómsveitir eru gjarnan mið-
punktur í menningarlífi hvers samfélags og
þurfa því að laga sig að síbreytilegum þjóð-
félagsháttum,“ segir Sigurður.
MINNKANDI AÐSÓKN OG LÆGRI STYRKIR VELUNNARA ÓGNA TILVIST SINFÓNÍUHLJÓMSVEITA Í BANDARÍKJUNUM
Sinfóníuhljómsveitir í krísu
Á UNDANFÖRNUM MISSERUM HAFA NOKKRAR SINFÓNÍUHLJÓMSVEITIR FARIÐ Í GJALDÞROTAMEÐFERÐ VESTANHAFS OG SUMAR
HAFA HÆTT Í KJÖLFARIÐ. ÁSTANDIÐ ER BETRA Í EVRÓPU OG HÉR Á LANDI FJÖLGAR TÓNLEIKAGESTUM.
Einar Falur Ingólfsson efi@mbl.is
Hin kunna hljómsveit Philadelphia Orchestra leikur á Vail-tónlistarhátíðinni og er setið í hverju sæti. Sveitin starfar áfram í vetur eftir gjaldþrotameðferð.
* Í Bandaríkjunum eru um 350 klassískarhljómsveitir skipaðar atvinnumönnum. Í töl-
unni eru hljómsveitir sem greiða stjórnendum
og starfsfólki laun en ekki hljóðfæraleikurum.
* Hjá mörgum bandarískum sinfóníu-hljómsveitum eru um 40% rekstrarfjár frá
miðasölu, 40% frá meðlimum og fyrirtækjum,
um 10% úr styrktarsjóði sveitanna og aðeins 4
til 5% frá hinu opinbera: alríkissjóðum, heima-
ríkjum og borg.
* Hlutfall miðasölu af rektsrarfé sinfóníu-hljómsveita í Bandaíkjunum féll að meðaltali úr
48% árið 1987 niður í 37% árið 2005.
* Í kjölfar greiðslustöðvunar PhiladelphiaOrchestra lækkuðu mánaðarlaun hljóðfæra-
leikara á síðasta hluta samnings úr 10.080 döl-
um (um 1,26 milljónum íslenskra kr.) niður í
8.400 dali (um 1,05 milljónir kr.)
* Hljóðfæraleikararnir hafa eytt allt að 25milljónum króna í menntun sína og 12 millj-
ónum króna í hljóðfæri.
54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21.10. 2012
Menning