Morgunblaðið - 19.10.2012, Blaðsíða 24

24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. OKTÓBER 2012
Næsta laugardag verður Garðbæ-
ingum boðið að kjósa hvort þeir vilji
að sveitarfélagið sameinist sveitarfé-
laginu Álftanesi.
Bæjarstjórn Garðabæjar styður
sameininguna og hefur birt upplýs-
ingar þar sem dregin eru saman
helstu atriði sem talin eru til ávinn-
ings. Ef þau atriði eru hinsvegar
skoðuð nánar, byggt á þeim tölum
sem eru í skýrslunni sem bæjar-
stjórnin hefur birt þessu til stuðn-
ings, þá eru þau óveruleg og samein-
ing óhagkvæm.
Meintur ávinningur:
Sveitarfélögin sameinuð á ný.
Fyrsta atriðið sem er nefnt er að
sveitarfélögin hafi verið eitt fyrir 135
árum. Þetta er tilfinningalegt atriði
sem erfitt er að meta til fjár. Í ljósi
þess að fæstir Garðbæingar vissu yf-
irleitt af því að sveitarfélögin hefðu
einhvern tíma verið eitt má gera ráð
fyrir að þetta atriði sé léttvægt.
Skuldsetning veikir Garðabæ. Yf-
irlýsing bæjarstjórnar um að samein-
ing myndi sterkara sveitarfélag er
tvítekning á næstu tveimur atriðum.
Á hinn veginn má telja að með auk-
inni skuldsetningu veikist Garðabær
frekar en styrkist.
Yfir 80% íbúa eru
þegar í Garðabæ. Það
er talið til ávinnings
að í sameinuðu sveit-
arfélagi muni verða
um 14.000 íbúar. Um
síðustu áramót voru
11.448 íbúar í Garða-
bæ og 2.420 íbúar á
Álftanesi, samtals
13.868. Það þýðir að
Garðabær er þegar
með rúm 80% af sam-
einuðum íbúafjölda.
90% lands eru þegar í Garðabæ. Af
4700 hektara landi sameinaðs sveitar-
félags er Álftaness um 500 hektarar
þannig að Garðabær er þegar með
90% af þessari heildartölu.
Land Álftaness að mestu í einka-
eigu. Hvað varðar þá 500 hektara sem
Álftanes myndi leggja til sameining-
arinnar þá er það land að stærstum
hluta í einkaeigu.
Lítil breyting á aldurssamsetn-
ingu. Yngri aldurssamsetning er talin
til ávinnings. Hlutfall íbúa sem eru á
vinnualdri (26-66) er samkvæmt
skýrslunni nánast það sama í Garða-
bæ og Álftanesi eða um 50%, hlutfall
íbúa undir vinnualdri (0-25) er 37% í
Garðabæ en 43% á Álftanesi, hlutfall
Óhagkvæmt fyrir Garðbæ-
inga að sameinast Álftanesi
Eftir Georg Birgisson
» Ávinningur Garða-
bæjar af sameiningu
við Álftanes er óljós og
óverulegur en Garðbæ-
ingar myndu taka á sig
3,2 milljarða af skuldum
Álftaness.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur
og búsettur í Garðabæ.
íbúa 67 ára og eldri en
hinsvegar um 12% í
Garðabæ en ekki nema
um 6% á Álftanesi. Í sam-
einuðu sveitarfélagi
verða íbúar undir vinnu-
aldri um 38%, íbúar á
vinnualdri verða nánast
óbreytt hlutfall og eldri
borgarar, 67 og eldri,
verða um 11%.
Gott samstarf er ekki
háð sameiningu. Það er
nefnt sem rök að mikið
og gott samstarf sé á
milli bæjarfélaganna en slíkt sam-
starf getur haldið áfram hvort sem af
sameiningu verður eða ekki.
Kostnaður Garðbæinga
af sameiningu:
Á móti meintum ávinningi er ljóst
að Garðabær tekur á sig fjárhags-
legar skuldbindingar auk þess sem í
sameiningunni felst fjárhagsleg
áhætta í formi nýrra kostnaðarliða og
frávika frá þeim áætlunum sem sam-
einingin byggist á.
3,2 milljarða skuldsetning Garða-
bæjar. Í skýrslunni kemur fram að
við sameiningu myndi Garðabær
yfirtaka 3,2 milljarða af skuldum
Álftaness. Einnig hefur verið nefnt
að á móti þessu séu eignir að sam-
svarandi verðmætum. Nefndar eignir
eru ekki lausafé og skuldirnar verður
því að greiða af tekjum Garðbæinga.
Skuldaaukning Garðbæinga nemur
250 þúsund á hvern íbúa.
Uppbygging þjónustumannvirkja á
Álftanesi. Álftanes stendur Garðabæ
aftar hvað varðar ýmis þjónustu-
mannvirki, s.s. íþróttamannvirki og
aðstöðu fyrir aldraða. Einnig er
ástand vegakerfis Álftaness lakara en
Garðabæjar. Í Garðabæ er einnig
heilsugæsla en ekki á Álftanesi.
Álftanesvegur verður innanbæj-
arvegur. Álftanesvegur tengir í dag
saman bæjarfélög og telst því þjóð-
braut og er því viðhaldið af Vegagerð-
inni. Með sameiningu yrði hann að
innanbæjarvegi. Þó svo að fyrirhuguð
endurbygging vegarins muni verða
fjármögnuð af Vegagerðinni yrði
hann í framhaldinu afhentur hinu
sameinaða sveitafélagi sem mun
þurfa að bera af honum rekstr-
arkostnað.
Óraunhæfar væntingar um sam-
nýtingu. Það eru um 6 kílómetrar
milli miðbæjar Garðabæjar og mið-
bæjar Álftaness og því má efast um
að samnýting þjónustumannvirkja sé
raunhæf. Varðandi samnýtingu við
væntanlega byggð á Garðaholti þá
mun hún líklega byrja austan frá og
þá eru skólabyggingar Sjálandsskóla
nær þar til byggðir væru skólar fyrir
Garðaholtið sérstaklega.
Vaxtakostnaður eyðir rekstr-
arhagræði. Gert er ráð fyrir rúmlega
100 milljóna sparnaði með því að
fækka bæjarstjórnum í eina en á
móti þeim sparnaði kemur sambæri-
leg upphæð í vexti af 3,2 milljarða
skuldsetningu.
Skipulagsréttur Álftaness. Í um-
ræðum hefur verið nefnt sem ávinn-
ingur að forða því að t.d. Reykjavík
fengi skipulagsvald yfir Álftanesi.
Fyrir það fyrsta hefur skipulagsvald
Álftaness hingað til ekki verið í hönd-
um Garðabæjar en á hinn veginn þá
hafa Reykvíkingar ekki verið verri en
aðrir hvað varðar samstarf um skipu-
lagsmál. Sem dæmi má nefna að
Kjalarnes heyrir nú til Reykjavíkur
og ekki hefur það íþyngt Mosfell-
ingum svo heyrst hafi.
Niðurstaða
Af þessari umfjöllun er ljóst ávinn-
ingur Garðbæinga af sameiningu er
óljós og óverulegur. Á hinn bóginn er
það skýrt að með sameiningu við
Álftanes munu Garðbæingar taka á
sig meirihluta núverandi skulda
Álftaness. Það er því farsælast fyrir
Garðbæinga að hafna þessari sam-
einingu í kosningunni á laugardag-
inn.
Georg Birgisson
Enn heyrast raddir í
Reykjavík um það að
Reykjavíkurflugvöllur
skuli hverfa í áföngum
árin 2016 og 2024, og
innanlandsflug helst
flutt til Keflavíkur eða á
Hólmsheiði. Reykjavík-
urborg segist hafa
skipulagsvald yfir
Vatnsmýrinni og þar sé
svo ógnardýrmætt
byggingarland, að þar verði nauðsyn-
lega að byggja fleiri hús. Og svo er
skákað í því skjóli að meirihluti Reyk-
víkinga hafi í kosningu árið 2001 kosið
flugvöllinn burt.
Rétt er að rifja upp að þetta var við-
horfskönnun og átti að vera bindandi
ef 75% atkvæðisbærra manna tækju
þátt í henni eða greiddu öðrum val-
kostinum meirihluta. Þátttaka var
mjög lítil, einungis 37,2% og örlítill
meirihluti vildi völlinn burt. Það
versta var að þarna fengu einungis
íbúar Reykjavíkur að greiða atkvæði,
ekki landsmenn allir, en flugvöllurinn
skiptir þá miklu meira máli heldur en
þá sem eru að spila Matador í Reykja-
vík. Þetta var því marklaus viðhorfs-
könnun og aldrei hefur þjóðin verið
spurð. Við gerum kröfu um það að all-
ir landsmenn fái að segja álit sitt í
kosningu um staðsetningu Reykjavík-
urflugvallar.
Auðvitað er Reykjavíkurflugvöllur
mál allra landsmanna. Við utanbæjar-
menn eigum líka hluta í öllum stofn-
unum í Reykjavík sem fjalla um mál
landsins alls, en höfuðborgarsvæðið
nýtur góðs af umfram landsbyggðina.
Þessar stofnanir bera það í nafni sínu
að þær tilheyra öllum Íslendingum,
þjóðinni, ríkinu eða landinu. Þar er Al-
þingi Íslendinga, Stjórnarráð Íslands,
Háskóli Íslands, Ríkislögreglustjór-
inn, Ríkisskattstjórinn, Þjóðleikhúsið,
Þjóðminjasafnið og Þjóðskjalasafnið,
Landspítalinn, Landsbókasafn og
Landsvirkjun. Við gerum kröfu um að
aðgengi okkar að þessum stofnunum
okkar verði ekki skert og þar er Land-
spítalinn umdeildi í efsta sæti.
Það er ótrúlega þægilegt fyrir okk-
ur utanbæjarmenn að geta lent í
Reykjavík eftir innan við klukku-
stundar flug og náð heim aftur í lok
dags. Þá getum við sinnt
sameiginlegum verk-
efnum á stofnunum okk-
ar eða með samstarfs-
aðilum í höfuðborginni
eða verið lengur og notið
lystisemda borgarinnar
okkar. Lystisemda sem
við eigum líka hlut í.
Verði Reykjavíkur-
flugvöllur aflagður lít ég
á það sem tilræði og
stríðsyfirlýsingu
Reykjavíkur gagnvart
landsbyggðinni. Þá breytist Ísland úr
þjóðríki í borgríki og Reykjavík
stendur ekki undir nafni sem höf-
uðborg. Einu rökin fyrir flutningi
Reykjavíkurflugvallar finnst mér
vera hugsanleg slysahætta, að flugvél
geti hrapað í þéttbýlið. Það hefur
reyndar óvíða gerst út um heim og
ekki hérlendis, að ég held. Okkur
finnst reyndar sjálfsagt að ganga í
það að byggja mannsæmandi flug-
stöð við Reykjavíkurflugvöll.
Í nýútkominni skýrslu KPMG um
flutning flugvallarins til Keflavíkur
kemur fram að flugrekstrarkostn-
aður mundi aukast og flug til að
minnsta kosti þriggja staða á lands-
byggðinni mundi leggjast af. Menn-
ingarlíf og atvinnulíf mun verða ein-
hæfara og rekstur erfiðari. Mér hefur
sýnst að Samfylkingin, áður R-list-
inn, berjist fyrir flutningi flugvall-
arins, alla vega talar Hjálmar Sveins-
son, varaformaður skipulagsráðs
Reykjavíkurborgar, á þann veg.
Þannig sýnir borgríkið fámennri
landsbyggðinni klærnar eins og það
hefur reyndar lengi gert. Ég trúi
varla að Samfylkingin ætli að bæta
öðru vondu og vonlausu máli á sína
stefnuskrá.
Eftir Bjarna E.
Guðleifsson
» Lokun Reykjavíkur-
flugvallar er tilræði
og stríðsyfirlýsing
gagnvart landsbyggð-
inni. Þjóðríkið breytist í
borgríki og Reykjavík
verður ekki höfuðborg.
Bjarni E. Guðleifsson
Höfundur er prófessor emeritus og
býr á Möðruvöllum í Hörgársveit.
Enn sýnir
borgríkið klærnar
Samkvæmt lögum verða allir
vinnandi einstaklingar að greiða
lágmarksiðgjald í lífeyrissjóð á
aldrinum 16 til 69 ára. Iðgjaldið er
yfirleitt 12% af launum og greiða
einstaklingar 4% og fá 8% mót-
framlag frá launagreiðanda.
Nokkrir hópar greiða meira, t.d.
er iðgjaldið 15,5% hjá ríkisstarfs-
mönnum en ríkið greiðir 11,5%
mótframlag gegn 4% iðgjaldi laun-
þega. Upphæð iðgjalds og skipting
milli launþega og launagreiðanda
er samningsatriði.
Eftirlaun og áfallalífeyrir
Í lífeyrissjóðalögunum eru skil-
greind lágmarksréttindi sem líf-
eyrissjóðir verða að tryggja sjóð-
félögum sínum fyrir iðgjöldin.
Lífeyrisréttindi skiptast í elli- og
áfallalífeyri.
Ellilífeyrir er yfirleitt greiddur
frá 60-70 ára aldri og er greiddur
til æviloka. Áfallalífeyrir er sam-
heiti fyrir örorku-, maka- og
barnalífeyri. Örorkulífeyrir er
greiddur ef starfsorka sjóðfélaga
skerðist um 50% eða meira, maka-
lífeyrir er greiddur til eftirlifandi
maka við fráfall sjóðfélaga og
barnalífeyrir er greiddur með
börnum við fráfall eða við starfs-
orkumissi.
Lífeyrisréttindi ávinnast í hlut-
falli við greidd iðgjöld. Réttindin
eru verðtryggð og breytast mán-
aðarlega í takt við breytingu á
vísitölu neysluverðs. Lífeyrisrétt-
indi eru nokkuð mismunandi eftir
sjóðum og sumir sjóðir veita meiri
réttindi en þau lágmarksréttindi
sem tilskilin eru í lögum. Flestir
einstaklingar hafa greitt í marga
lífeyrissjóði og eiga því réttindi í
mörgum sjóðum. Samkvæmt lög-
um er ekki hægt að flytja rétt-
indin milli sjóða og sameina þau í
einn sjóð. Þegar kemur að töku líf-
eyris er hins vegar nóg fyrir ein-
staklinga að sækja um lífeyri hjá
einum sjóði sem sér þá um að
sækja um hjá öðrum lífeyr-
issjóðum sem viðkomandi ein-
staklingur hefur greitt í um ævina.
Nokkrir lífeyrissjóðir heimila
sjóðfélögum að greiða hluta af lág-
marksiðgjaldi í séreignarsjóð til að
dreifa áhættu og auka svigrúm við
töku lífeyris. Inneign í séreign-
arsjóði er laus til úttektar við 60
ára aldur og fyrr ef sjóðfélagi
missir starfsorku. Inneignin erfist
við fráfall.
Árið 2011 greiddu lífeyrissjóðir
samtals 60 milljarða í eftirlaun eða
67% af ellilífeyri landsmanna. Líf-
eyrissjóðirnir greiddu samtals 21
milljarð í áfallalífeyri sem skiptist
þannig að 13 milljarðar voru
greiddir í örorkulífeyri, 8,1 millj-
arður í makalífeyri og 600 millj-
ónir í barnalífeyri.
Þekktu rétt þinn
Lífeyrisréttindi eru verðmæt og
einstaklingum ber að hugsa um
þau í því samhengi. Ellilífeyrir líf-
eyrissjóða er yfirleitt uppistaðan í
eftirlaunum einstaklinga. Hjá þeim
sem missa starfsorku og verða
óvinnufærir er örorkulífeyrir líf-
eyrissjóða oft einu tekjurnar sem
einstaklingar fá umfram ör-
orkubætur almannatrygginga. Við
fráfall sjóðfélaga erfist inneign í
séreignarsjóði og lífeyrissjóðir
greiða maka- og barnalífeyri sem
hjálpa eftirlifendum að venjast
nýjum aðstæðum.
Þegar kemur að því að lífeyr-
isþegar hafa greitt 10%-12% af
heildarlaunum sínum í lífeyrissjóð
alla starfsævina munu lífeyr-
isgreiðslur lífeyrissjóðanna vega
enn þyngra í eftirlaunum en þær
gera í dag. Mikilvægi lífeyrissjóð-
anna fyrir einstaklinga fer því vax-
andi og um leið verður æ þýðing-
armeira að fólk þekki sín réttindi
og sinn lífeyrissjóð. Lífeyrissjóðir
senda sjóðfélögum sínum 1-2 yf-
irlit á ári með upplýsingum um ið-
gjaldagreiðslur og réttindi. Mik-
ilvægt er að lesa yfirlitin vel yfir
og varðveita þau. Sjóðfélagar geta
líka flett upp á réttindum sínum á
læstum sjóðfélagavef á heimasíð-
um sjóðanna. Starfsfólk lífeyr-
issjóðanna veitir góðfúslega meiri
upplýsingar.
Lífeyrissjóðirnir halda árlega
ársfund þar sem veittar eru upp-
lýsingar um rekstur og afkomu.
Sjóðfélagar eru hvattir til að mæta
á fundina til að fá upplýsingar og
sýna stjórnendum sjóðanna að-
hald.
Eftir Gunnar Baldvinsson
»Ellilífeyrir
vegur þyngst
í eftirlaunum
einstaklinga og í
áfallalífeyri felst
mikil trygginga-
vernd.
Gunnar Baldvinsson
Höfundur er formaður Lands-
samtaka lífeyrissjóða og fram-
kvæmdastjóri Almenna lífeyrissjóðs-
ins.
Verðmæt réttindi
í lífeyrissjóðum
Lífeyrisgreiðslur 2011
(milljarðar króna)
Heimild: Fjármálaeftirlitið og Tryggingastofnun ríkisins
60
50
40
30
20
10
0
Lífeyrissjóðir
Ríkissjóður
Ellilífeyrir Áfallalífeyrir
60
30
21
27