Morgunblaðið - 21.11.2012, Blaðsíða 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 21. NÓVEMBER 2012
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
„Svona er þörfin fyrir að tjá sig. Þetta var aldrei hugs-
að sem bók en einhverjir stungu upp á því,“ segir Óli
Ágústar þegar hann er spurður út í nýja bók sína,
Litlatré. Í nokkur ár skráði Óli dagbókarfærslur á
heimasíðu sína; ljóðrænar, íhugular og persónulegar
hugleiðingar sem endurspegla líf og tilveru Óla og
Ástu eiginkonu hans, í borginni en ekki síst í sumar-
húsinu sem þau nefna Litlatré eftir persónu í bók sem
þau hrífast af. Í færslunum lítur Óli stundum aftur í
tímann en kynni af öðrum, bækur og lestur, trjárækt
og margt annað kemur við sögu í þessum hugleið-
ingum.
Óli var á sínum tíma verkstjóri hjá Ístaki en gegndi
síðan stöðu forstöðumanns Samhjálpar í meira en tvo
áratugi. Hann settist í helgan stein fyrir átta árum og
tók þá að skrifa.
„Kona mér ókunnug sagði um bókina að hún bæri í
sér sannleikann um gildi þess smáa. Það er ekki galið,“
segir Óli þegar hann er spurður út í verkið. „En þegar
maður er settur af í vinnu þá lítur maður sér nær.
Maður situr kannski úti í móa og fer þá að sjá móann í
allt öðru ljósi en öll árin þegar tilveran var puð og tuð.
Þannig var þetta. Ég hef þörf fyrir að tjá mig og fór að
tala við móann, og að rifja upp eitthvað gamalt og setja
í orð. Það er ekkert skrýtið ef maður hefur verið vinur
orða gegnum lífið. Það hef ég verið alveg frá blautu …“
Lesandinn kynnist ekki síst lífi hjónanna í Borgar-
firðinum.
„Þetta með Borgarfjörðinn er þannig að árið 1951 –
sjáðu hvað ég er orðinn gamall! – þá hittumst við þar á
sveitabæ ég og konan mín. Þá vorum við börn en við
erum ennþá saman. Borgarfjörður var ramminn utan
um okkur þegar ástin kviknaði, og þú veist hvernig allt
verður grænna á svoleiðis dögum, og himinninn blárri.
Seinna fengum við tækifæri til að gera okkur pínulítinn
kofa uppi í Borgarfirði og mikið af þessu hjali í pistl-
unum er bundið við þann stað.
Ég er mikil aðdáandi Kiljans. Eftir að hafa verið í
trúboði í 22 ár gerði ég eins og Stone P. Stanford í
Paradísarheimt Kiljans þegar hann sneri aftur heim;
hann fór að raða steinum en ég fór að raða setningum í
móana.
Nú höfum við haft þetta hús, Litlatré, í Borgarfirði í
tíu ár og höfum eytt þar mörgum yndislegum stundum,
án þess að láta verðbólguna eyðileggja það mikið.“
Óli segist lengi hafa unnað orðum. Margir kafla bók-
arinnar eru á einn eða annan hátt um bækur, höfunda
og lestur.
„Við hjónin lesum. Ásta gefur mér ekkert eftir í því.
Við lesum og lesum, og sitjum og spjöllum um bækur
og texta, og mun á textum.
Þau tuttugu ár sem ég var í trúboðinu las ég reynd-
ar nær ekkert nema texta um trúmál og tengd fræði
og það sem að því snýr, en áður áttum við okkur eft-
irlætis rithöfunda og ljóðskáld. Þegar við hættum að
starfa við trúboð fann ég glóðina aftur í bókunum.“
Óli segist ekki geta neitað því að þetta verk sé óður
til lífsins.
„Þar sem þú verður ástfanginn þar kviknar ljós á
hverju strái og þegar maður hugsar til baka til þess,
þá kemst maður í nostalgíu. Grikkir sögðu orðið nost-
algíu merkja heimþrá, hugsa til baka. Það er eðlilegt
að maður hugsi aftur til þeirra tíma sem kannski voru
þeir bestu í lífinu, þegar ástin greip mann heljartökum.
Það er lítið varið í lífið án ástar, sýnist mér!“
Og það er lífsþorsti í þessari bók.
„Kannski er hún einskonar ástarjátning.“
Lítið varið í líf án ástar
 Í bókinni Litlatré birtast hugleiðingar Óla Ágústar um lífið
Morgunblaðið/Kristinn
Höfundurinn „Kona mér ókunnug sagði um bókina að hún bæri í sér sannleikann um gildi þess smáa,“ segir Óli.
Sigurþór Jakobs-
son myndlistar-
maður heldur um
þessar mundir
upp á merkis-
áfanga, hálfrar
aldar starfs-
afmæli með lista-
gyðjunni. Í tilefni
afmælisins hefur
Sigurþór opnað
sýningu á vinnu-
stofu sinni og kallar hana „Veiði-
daga“.
Gestum og gangandi er boðið að
líta inn á vinnustofu Sigurþórs,
skoða verkin og ræða við lista-
manninn. Vinnustofan er á Skóla-
vörðustíg 1A, 3. hæð.
Sigurþór
Jakobsson
Sigurþór opnar
vinnustofuna
Var Emily Dickinson víðáttu-fælin, sjúklega hrædd viðað fara að heiman? Fórhún í felur til að leyna því
að hún væri haldin flogaveiki (sjúk-
dómi sem mörgum samtímamönnum
hennar þótti skömm að)? Var hún
með asperger-heilkennið, eða
ódæmigerða einhverfu? Var hún
lesbía, ástfangin af mágkonu sinni?
Þessum spurningum verður aldrei
svarað. Það er ekki hægt að svara því
í eitt skipti fyrir öll hvers vegna
Dickinson giftist aldrei (ólíkt flestum
samtímakonum hennar) og einangr-
aðist nær algjörlega frá öðru fólki.
Þegar öllu er á botninn hvolft var
hún einstök kona, með einstaka
skáldgáfu á merkilegu tímabili í sögu
mannsandans. Ljóð hennar eru líka
einstök og hún er nú talin eitt af al-
bestu skáldum Bandaríkjanna á 19.
öld.
Emily Elizabeth Dickinson (1830-
1886) bjó nánast alla ævina í smá-
bænum Amherst í Massachusetts.
Hún orti nær 1.800 ljóð en „birti ekki
eftir sig nema tíu ljóð svo vitað sé
meðan hún var lífs“, eins og fram
kemur í fróðlegum inngangi Hall-
bergs Hallmundssonar að þýðingum
hans á ljóðum eftir Dickinson. Þýð-
ingarnar voru fyrst gefnar út 1994 en
hafa nú verið endurútgefnar.
Í ljóðum sínum og bréfum lagði
Dickinson stundum áherslu á mikil-
vægi vináttunnar. Samt girti hún sig
af og einangraði sig æ meira frá öðru
fólki þegar hún nálgaðist þrítugt.
Þegar hún var á fertugsaldri var svo
komið að hún umgekkst aðeins nán-
ustu ættingja sína og samskipti
hennar við örfáa útvalda vini fólust
nánast eingöngu í bréfaskiptum. Hún
vissi að góð girðing er granna sættir.
Án þessarar góðu girðingar hefðu
ljóð hennar að öllum líkindum aldrei
orðið eins og þau eru. Ljóð hennar
þóttu mjög nýstárleg þegar þau
komu loks út og fóru fyrir brjóstið á
sumum bókmenntapáfum sem fettu
fingur út í málfræðivillur og brot
hennar á rímreglum.
Nýstárleiki Dickinson fólst m.a. í
frumlegum bragarháttum, mikilli
notkun á þankastrikum, auk nýstár-
legs myndmáls. Í ljóðunum notaði
hún rím og hálfrím en stundum
sleppti hún alveg rími. Fyrstu útgef-
endunum þótti reyndar nóg um og
þeir breyttu mörgum ljóðanna til
samræmis við viðteknar reglur.
Löngu síðar voru ljóðin birt óbreytt.
Hallberg Hallmundsson var af-
burðagóður þýðandi, orðhagur ís-
lenskumaður með mikla þekkingu á
ensku og eftir hann liggja vandaðar
þýðingar á ljóðum eftir mörg af
bestu skáldum enskrar tungu, m.a.
Walt Whitman og Edgar Lee Mast-
ers. Þýðingar hans á ljóðum Dickin-
son eru þó miklu síðri.
Ástæðan er sú að þýðandinn ákvað
að færa ljóð Dickinson í bundið mál,
með stuðlum og höfuðstöfum. Þegar
vel tekst til getur útkoman verið
glæsileg en þegar á heildina er litið
tapast of mikið af merkingu frum-
textans í þýðingunni. Dickinson er of
þröngur stakkur skorinn.
Ljóð Dickinson geta verið óræð og
torskilin en enn torveldara er að
skilja sum kvæðin í þýðingunni
vegna þeirrar óþörfu kvaðar að troða
inn stuðlum og höfuðstöfum.
Í þýðingunni eru stundum notuð
sjaldgæf orð úr skáldamáli þegar
Dickinson notar algeng orð. Til að
mynda bregður þýðandinn á það ráð
að nota orðið „stá“ (tökuorð sem
rímnaskáld notuðu, d. stå) í staðinn
fyrir „standa“ vegna þess að „stár“
rímar við „nár“.
Þýðandinn notar einnig illskiljan-
leg orð á borð við „votekin andlit“ í
merkingunni „lömuð andlit“ og „geir-
rikti“ (gerikti/gluggakarmur) þegar
Dickinson notaði einfaldlega orðið
„wall“. Í þýðingunni bregður einnig
fyrir orðinu „Hrímkell“ þegar Dick-
inson lét sér sér nægja orðið „frost“.
Stundum er þýðingin ankannaleg
og beinlínis röng:
Það var ekki dauði – ég datt ei við
eins og dauðir gera þrátt –
Ætla mætti af þýðingunni að dauð-
ir væru stöðugt að detta í ljóði Dick-
inson, en svo er ekki því þeir liggja
en ljóðmælandinn stendur upp:
It was not death, for I stood up,
And all the dead, lie down.
Hallberg tekst betur upp í öðrum
kvæðum, einkum þegar ljóð Dickin-
son líkjast spakmælavísum og stuðla-
setning getur hentað. Stundum er
aðdáunarvert hvernig hann leysti
vandamál sem komu upp við þýð-
inguna og kostuðu augljóslega mikil
heilabrot. Þegar allt er saman tekið
er samt hægt að draga þann lærdóm
af ljóðabókinni að ógjörningur er að
troða Dickinson í þröngan stuðla-
stakk – úr því að Hallberg tókst það
ekki, þeim snjalla þýðanda.
Dickinson í þröng-
um stuðlastakk
100 kvæði
bbbnn
Ljóð eftir Emily Dickinson.
Hallberg Hallmundsson íslenskaði.
Brú, 1994/2012. Kilja, 142 bls.
BOGI ÞÓR
ARASON
BÆKUR
mbl.is
alltaf - allstaðar
Jólaskreytingar
Við seljum og setjum
upp jólaseríur
10% afsláttur af uppsetningu ef
þú kaupir seríurnar af okkur.
Sími 571 2000 | hreinirgardar.is