Morgunblaðið - 01.12.2012, Blaðsíða 33

33
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 1. DESEMBER 2012
Þegar litið er yfir
þjóðmálasviðið vakna
ýmsar hugleiðingar hjá
gömlum heimagangi
sem amlaði þar eitt
sinn. Kosningar nálg-
ast og þær þýða alltaf
einhvers konar uppgjör
og vonandi að það fari
eftir málefnum einum,
en ekki upphrópunum
gífuryrðanna sem aldr-
ei hefur verið meira af
en nú. Sem stuðningsmanni þessarar
ríkisstjórnar þykir honum afar
margt hafa vel til tekist eftir þau
býsn auðgræðginnar sem voldugir
stjórnmálamenn leiddu til öndvegis í
þjóðfélaginu, þótt sumir vilji ekki við
krógann kannast í dag og jafnvel klif-
að á því að það hafi aldrei orðið hrun,
en látum þá um það, aðeins ef við
ekki tökum minnsta mark á orðum
þeirra. Það er líka meira en lítið
broslegt að sjá þá sem tóku erlend-
um tíðindum af íslenzkum vettvangi
sem heilögum sannleika að sjá nú þá
sömu gjöra sem allra minnst úr þeim
vitnisburðum óháðra aðila sem telja
okkur Íslendinga hafa náð undra-
verðum árangri miðað við þann
hrikalega vanda sem menn stóðu
frammi fyrir.
Auðvitað hefur ekki allt tekist sem
skyldi og of margir hafa hlaupist
undan þeirri ábyrgð sem kjósendur
síðast fólu þeim og á margan veg
gjört erfiðara fyrir um framkvæmd
alla. Ýmislegt hefur einnig verið knú-
ið fram af meira kappi en forsjá svo
sem ESB-endaleysan og stjórn-
arskrármálið sem hefði svo sann-
arlega þurft að verða samkomulag
um milli sem allra flestra, þótt auð-
vitað hefðu gæzlumenn sérhags-
munanna aldrei orðið ásáttir. Varð-
andi ESB-málið finnst mér þó alltaf
jafngrátbroslegt þegar sama liðið og
knúði EES-samninginn í gegn þrátt
fyrir kröfur þúsundanna um þjóð-
aratkvæði eru að býsnast yfir reglu-
gerðarfarganinu hjá ESB, því sama
fargani að meirihluta sem þeir leiddu
yfir okkur og dynur yfir nær dag
hvern. Hitt er svo annað mál að
reglustiku„blýantsnagarar“ Brussel-
valdsins hafa auðvitað ekkert annað
að gjöra en semja endalausar reglu-
gerðir um allt milli himins og jarðar, í
ljósi þeirrar trúar að betra sé illt að
gera en ekki neitt.
En svo ég víki að megintilgangi
þessa pistils þá tel ég að brýnasta
verkefni þessarar ríkisstjórnar, ef
hún vill einmitt nú á
komandi kosningaári
standa vel undir nafni
sem vinstri- og velferð-
arstjórn, að láta þess
sjást rækileg merki í
fjárlögum næsta árs.
Þar eru fremst kjara-
mál öryrkja og eldri
borgara, sem þarfnast
verulegrar lagfær-
ingar. Þar dugar nefni-
lega ekki að hampa ein-
hverju frumvarpi sem á
að sögn að taka á og draga úr alls
konar skerðingum í tryggingakerf-
inu einhvern tímann í framtíðinni,
slíkt er einfaldlega aumkunarvert, ef
ekki verður ráðin á bragarbót nú
með fjárlagagerð. Ég skal við-
urkenna að vissulega var kjörum
hinna allra lægstlaunuðu í þessum
tekjuhópum hlíft að nokkru eftir
hrun og ekki skal ég heldur taka und-
ir það að launahækkun gangi rakleitt
upp allan tekjustigann hjá þeim eldri
borgurum sem blessunarlega hafa
það bærilegt í dag. En að hinum þarf
að hlúa og það myndarlega sem eru
við og undir fátæktarmörkum í dag.
Það verður ugglaust spurt hinnar sí-
gildu spurningar: Hvar á að taka
peningana?
Þá svara ég því til að svo skelfilega
víða er of í lagt í alls konar gæluverk-
efni í fjárlögunum að þaðan má færa
fjármuni. Ég nefni bara hin geggjuðu
ESB-útgjöld svo og framlög til utan-
ríkisþjónustunnar almennt og fleira
má nefna af verkefnum sem hæglega
má setja á ís og mega og eiga að bíða.
Hins vegar þola kjarabætur til ör-
yrkja og aldraðra sem á þurfa að
halda enga bið. Það skiptir nefnilega
máli hvernig á því verður tekið. Og
skal þá ekki gleymt því hversu við
var brugðist af þeim sem áður
vermdu valdastóla, þegar leitað var á
sínum tíma eftir leiðréttingum á
þessum þætti kjaramála. En slíkt af-
sakar ekki kalt kæruleysi núverandi
stjórnvalda gagnvart sárri fátækt
þessa fólks. Það kalda kæruleysi má
ekki verða staðreynd nú.
Eftir Helga Seljan
» Þar eru fremst
kjaramál öryrkja og
eldri borgara, sem
þarfnast verulegrar lag-
færingar.
Helgi Seljan
Höfundur er fyrrv. alþingismaður.
Það sem skiptir máli
Íslendingar standa
framarlega í björg-
unarstörfum. Hvert
mannslíf er með réttu
talið dýrmætt og fátt
til sparað að bjarga
fólki sem er í háska
statt. Viðbrögð björg-
unarsveita láta ekki á
sér standa, menn vita
að hver mínúta getur
skilið milli lífs og
dauða. Þessu er ólíkt farið þegar
háskinn er ekki auðsær í augnablik-
inu en snertir samt milljónir, jafnvel
mannkyn allt, og liggur í fjarlægri
framtíð á tímaskala meðal manns-
ævi. Þó hafa slíkar horfur verið að
skýrast og taka á sig raunverulega
mynd síðustu hálfa öld og eru nú í
huga flestra vísindamanna orðin
vissa sem fátt geti haggað nema
skjót og samhent viðbrögð. Hér er
átt við loftslagsbreytingar af manna-
völdum sem eru óðfluga að kalla yfir
mannkynið það syndaflóð sem eng-
um mun hlífa.
Upplýsingar á hvers
manns borði
Loftslagsþróunin hefur verið við-
fangsefni herskara vísindamanna
um áratugi. Niðurstöður sem varða
hnattræn líkön eru dregnar saman
með jöfnu millibili og bornar saman
við reynslu hvers árs og síðustu ára-
tuga. Allt ber þar að sama brunni:
Hlýnun andrúmsloftsins og heims-
hafanna er staðreynd og leiðir af sér
bráðnun jökla, hækkun sjávarborðs,
röskun veðurkerfa og úrkomu,
þurrka á stórum svæðum og úrhellis
á öðrum, magnaðra storma og sjáv-
arflóða. Sveiflur hafa fylgt veðurfari
frá ómunatíð, en það sem nú er að
gerast gengur þvert á það sem
hnattræn líkön gera ráð fyrir sem
náttúrulegum sveiflum. Skýringin
sem við blasir er losun gróðurhús-
lofts af mannavöldum sem á uppruna
sinn í notkun jarðefnaeldsneytis sem
orkugjafa – olíu, jarðgass og kola.
Allt stefnir það upp á við, í öfuga átt,
og magnar þann háska sem að
mannkyni steðjar. Ráðstefnur eru
haldnar, þær stærstu á vegum aðild-
arríkja að loftslagssamningi SÞ, 18.
ársfundurinn (COP-18) stendur yfir
þessa dagana í Doha.
Þess utan eru haldnir
óteljandi fundir, einn
fróðlegur t.d. fyrir hálf-
um mánuði hér í
Reykjavík á vegum
Vísindafélags Íslend-
inga. Þar voru stað-
reyndir lagðar á borðið
af vísinda- og fræði-
mönnum, þróunin rak-
in og spáð í horfur sem
að óbreyttu ganga í
eina átt. Almenningur
fyllti þar bekki en
starfandi stjórnmálmenn voru því
miður fjarverandi.
Viðbrögð úr ólíkum áttum
Þótt endurnýjað alþjóðlegt sam-
komulag til að bregðast við loftslags-
vandanum hafi enn ekki tekist, fjölg-
ar óðfluga þeim röddum sem gera
sér ljósan þann háska sem við blasir.
Aðvörunarorð hafa á síðustu vikum
borist úr ólíkum áttum. Það þóttu
stórtíðindi þegar borgarstjórinn í
New York úr flokki Repúblikana
lýsti yfir stuðningi við Obama for-
seta stuttu fyrir forsetakosning-
arnar 6. nóvember sl. með vísan til
loftslagsmálanna. Sá horfði á afleið-
ingar sjávarflóða sem skildu eftir
stór svæði New York borgar raf-
magnslaus og í rúst. Það var einnig
nýmæli að Alþjóðabankinn sendi nú í
nóvember frá sér skýrslu með eins
konar dómsdagsspá um afleiðingar
af hækkun meðalhita í allt að 4°C
sem nú stefnir í að óbreyttu fyrir lok
þessarar aldar. Í hóp hrópenda
bættist síðan fyrir viku Karl Breta-
prins með ákall um að mannkynið
verði að snúa við blaðinu og taka upp
græna stefnu („go green“) eða horf-
ast í augu við ólýsanlegar hörm-
ungar ella („unbearably toxic and
unstable existence“). Það er ekki að-
eins banvæn orkustefna sem er að
eitra fyrir komandi kynslóðum, við
hana bætast horfur á fólksfjölgun úr
7 milljörðum í 9 milljarða fram til
2050. Um þessa þróun sagði David
Attenborough skýrt og skorinort
fyrir nokkrum dögum: „Sá sem held-
ur að takmarkalaus vöxtur sé ger-
legur í afmörkuðu umhverfi er ann-
aðhvort vitfirrtur eða
hagfræðingur.“ En það eru fleiri en
hagfræðingar sem þurfa að líta í eig-
in barm, þótt ljóst sé að undirrót
vandans liggur í ósjálfbæru efna-
hagskerfi.
Ísland í ólgusjó
umhverfisbreytinga
Fyrir liggur að hlýnun andrúms-
loftsins gengur ekki jafnt yfir jörð-
ina, stefnir t.d. í að verða langtum
örari á norðlægum slóðum en nær
miðbaug. Þannig geta umhverfis-
breytingar af hennar völdum orðið
afdrifaríkari á norðurslóðum en
sunnar á tempraðri svæðum. Þetta
varðar ekki aðeins vistkerfi þurr-
lendis heldur áhrifin á sjávar-
strauma og fiskistofna og þar er Ís-
land í einkar viðkvæmri stöðu.
Hlýnunin flýtir ekki aðeins fyrir
bráðnum heimsskautaíss heldur
einnig sífrera á landi; þiðnun hans
leysir í auknum mæli úr læðingi met-
an (mýragas) sem afar öfluga gróð-
urhúsalofttegund. Olíuvinnsla á
norðurslóðum sem nú er víða í und-
irbúningi magnar upp þann al-
þjóðlega vanda sem við er að fást. Í
stað þess að gerast þátttakendur í
þeim leiðangri eigum við Íslendingar
að leggjast fast á sveif með þeim sem
mæla fyrir alþjóðlegu samkomulagi
gegn olíuvinnslu í Norður-Íshafi,
Drekasvæðið umtalaða ekki undan-
skilið.
Niðurstöður loftslagsrannsókna
þurfa að verða sameign almennings.
Tími afneitunar og rangtúlkana
skammsýnna hagsmunaafla er lið-
inn. Eigi að takast að draga úr lofts-
lagsógninni þarf vitneskja og vitund
um hana að hafa forgang í stjórn-
málaumræðu, hvort sem menn telja
sig til hægri eða vinstri, grænir eða
bláir. Í þeim allsherjarvanda sem að
steðjar erum við öll á sama báti og
tími til kominn að leggjast á eitt til
að ná landi.
Eftir Hjörleif
Guttormsson » Þetta varðar ekki að-
eins vistkerfi þurr-
lendis heldur hefur áhrif
á sjávarstrauma og
fiskistofna og þar er Ís-
land í einkar viðkvæmri
stöðu.
Hjörleifur Guttormsson
Höfundur er náttúrufræðingur.
Loftslagsógnin er
prófsteinn á stjórnmálin
Ósómi Þegar grannt er skoðað er ekki mjög fagurt um að litast við blómabeðin sem sett voru upp við Austurvöll til að gleðja augu vegfarenda. Stubbahrúgan er ljótur blettur á Austurvelli.
Ómar