Morgunblaðið - Sunnudagur - 23.12.2012, Síða 44

44 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 23.12. 2012
Ö
llu fer aftur“ heyrist oft, ekki að-
eins um þessar mundir, heldur
á öllum tímum. Sérstaklega eru
hinir „gömlu“ sífellt grunaðir
um að sjá þessa merkis í hegð-
un ungviðisins og nöldra um
það í eigin barm eða sinnar kynslóðar. Frægar setn-
ingar eru hafðar eftir sjálfum Sókratesi í þessa veru og
aðrar líkar má finna á öllum öldum. Og þar sem að
þannig er sannað að nöldrið hefur staðið árþúsundum
saman er það eðlilega haft í flimtingum.
En fór öllu aftur?
En þrátt fyrir það er vafalítið nokkuð til í aðfinnsl-
unum. Það fer ýmsu aftur. En örugglega ekki öllu.
Ekki þarf nema að líta um öxl á Íslandi og sjá að nán-
ast öllu hefur farið fram en aðeins fáeinu aftur. Hrein-
læti, heilsugæsla, geta til líknar og lækninga. Kostir
eru svo miklu fleiri en var á öllum sviðum og kjör önn-
ur og betri. Samgöngur eru leikur einn miðað við það
sem var. Einn læknir í stóru héraði um aldamótin síð-
ustu var stórkostleg framför frá því að landið var nær
læknislaust öld áður. En læknir sóttur um langan veg á
hesti til sjúklings, um ófærur og átti ferð til hans sem
reyndi á þrek hans og úthald, var, ef vel tókst til mætt-
ur í kalda ljóslitla baðstofuna, þar sem frosið var í
koppunum, dögum eða vikum eftir að árætt var að
biðja um hjálp. Slíkt var ekki gert fyrr en í lengstu lög.
Og þegar læknirinn mætti þreyttur og þrekaður með
sinn fábreytta búnað í sinni litlu læknistösku voru úr-
ræðin sem hann hafði fá og á okkar mælikvarða nánast
engin.
Fáir áttu kost á menntun við hæfi, þótt merkilegar
sögur séu til og skráðar um það hvernig mönnum var
komið til menntunar og þroska, væru þeir svo lánsamir
að vera í nábýli við þann eða þá sem vildu og eitthvað
gátu. Og einn og einn barðist til mennta á móti straumi
og líkum. Allur þorri fólks fékk óburðug kjör í sína
vöggugjöf og sú vöggugjöf varð að fylgikonu út lífið. Sú
eina öld sem þjóðin hefur haft forræði eigin mála, í
smáu fyrst, hefur jafnframt verið hennar mesta fram-
faraskeið. Það er engin tilviljun. Og því skyldu kjark-
lausir minnimáttarmenn ekki gleyma. En hverju fór þá
aftur? Því svarar hver og einn. En til að koma mönnum
af stað má nefna: Við misstum mýrarnar, við misstum
Fjalaköttinn, við misstum sakleysið, við misstum hald-
reipi barnatrúarinnar, við misstum gömlu matarlyst-
ina, við misstum hógværðina, hégómaleysið, nægju-
semina og tillitssemina svo eitthvað sé nefnt.
Skítt með söguna, hún
er búin hvort sem er
Eitt af því sem stundum er nefnt sem sannindamerki
þess „að öllu fari aftur“ er að þjóðin vilji ekkert hafa
með sögu sína að gera lengur. Það lýsi sér t.a.m. í söng-
texta eins og: Fjallkonan í múnderingu prílar upp á
pall, með prjáli les upp ljóð eftir löngu dauðan karl.“ Þá
er verið að vísa í þá stuttu hátíðarsamkomu á Aust-
urvelli til að fagna lýðveldinu 17. júní ár hvert og af-
mælisbarninu Jóni Sigurðssyni sem flestir vita enn
hvar fæddist.
Nú séu unglingar út á þekju um uppruna, sögu og
sjálfstæðisbaráttu sinnar þjóðar. (Og unglingsárin
standi fram undir þrítugt.) Þeir séu undirlagðir nytja-
lausri sálarskemmandi iðju á neti, horfandi á klám-
kennt efni eða lifa sig inn í tölvuleiki sem hafi svipað
inntak og morðæði í bandarískum barnaskólum eða
allsberi sig og fjölskylduna með því að fimbulfamba um
persónulega hluti, sem öðrum koma ekki við eða ættu
ekki að hafa áhuga fyrir, á fésbókinni, sem orðin sé
þeirra traustasti vinur og eini félagi. Það er örugglega
sannleikskorn í þessu öllu, en sannleikskorn eru á hinn
bóginn ekki ígildi sönnunar.
Miðaldra fólki og eitthvað eldra þykir ekkert verra
nú að teljast til „68-kynslóðarinnar“ sem í augum for-
eldranna og afa og ömmu þess tíma var af mörgum tal-
in kynslóð ónytjunga. Unglingar létu sér þá ekki
nægja viðurkennda siðlega hegðun eldra fólksins sem
drakk sig fullt um helgar, reykti Camel í pakkavís ofan
í smábörn og ófrískar konur sem reyktu með til sam-
lætis og bættu sér upp tilbreytingarlausa tilveru þess á
milli með því að éta illa reykt kjet og hrossabjúgu, yf-
irsaltað og svo feitt að kransæðarnar þurftu áfallahjálp
eftir hverja máltíð. Ömmur og afar ömmu og afa 68
kynslóðarinnar höfðu étið þess konar mat þar sem ekki
var völ á að geyma hann öðru vísu en reyktan og salt-
aðan í gegn og fitan var forsenda þess að menn gætu
dregið fram lífið, þegar spursmálið var í raun að þreyja
þorrann og góuna eða heilsa upp á kistubotninn ella.
Næsta kynslóð át þennan mat eingöngu af gömlum
vana, þótt hún væri komin bæði með ísskáp og frysti-
kistu auk varasjóðs í ístru sem reyndi á þolmörk vest-
istalnanna hvern einasta dag. En sá hluti 68 kynslóð-
arinnar sem lifði af, þrátt fyrir bítlaæði, rollinga og
Dylan, LSD og hið sérstaka tóbaksafbrigði tímabilsins,
getur nú leyft sér í upplýstri umræðu manneldisráðs
að slá sér upp í gamla matnum tvívegis á ári. Annars
Hér liggur
skáld og það
liggja fleiri
*Sú eina öld sem þjóðin hefurhaft forræði eigin mála, ísmáu fyrst, hefur jafnframt verið
hennar mesta framfaraskeið. Það
er engin tilviljun.
Reykjavíkurbréf 21.12.12