Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.02.2013, Blaðsíða 56

56 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.2. 2013
BÓK VIKUNNAR Finnska glæpasagan Græðarinn er of-
arlega á metsölulista enda er nú sá árstími þegar notalegt er að
sökkva sér ofan í sakamál.
Bækur
KOLBRÚN BERGÞÓRSDÓTTIR
kolbrun@mbl.is
„Horaður, en stæltur, visinn, andlitið
lítið, beinabert, ljótt og óviðfelldið.
Nefið er hvasst, munnurinn, sem alltaf
er lokaður, lítill og samanbitinn, augun
köld eins og í þorski, augnalokin syfju-
leg og slapandi, augasteinarnir eins og
kattgráar glerkúlur. Það er eins og
skorti bætiefni í allt andlitið, allan lík-
amann, hann er líkastur manni í gas-
ljósi, gugginn og grámyglulegur!“
Þetta er hluti af snilldarlegri og mun
lengri lýsingu Stefan Zweig á Joseph
Fouché, einum mesta tækifærissinna
allra tíma, í hinni meistaralegu ævi-
sögu Lögreglustjóri Napóleons.
Zweig var dásamlegur sögumaður og
frásagnargleði
hans naut sín ekki
síst í ævisögum
sem hann ritaði.
Það er merkilegt
hvað þessar gömlu
ævisögur rata vel
til unglinga. Ég
las Lögreglu-
stjóra Napóleons
fyrst á unglings-
aldri og varð gjör-
samlega heilluð en
um leið skelfingu lostin. Ævisaga
Zweig um Maríu Stúart hafði ná-
kvæmlega sömu áhrif, en hún var einn-
ig lesin á unglingsárum. Í báðum þess-
um bókum var lýst stórbrotnum
örlögum, pólitísku valdatafli og svikum.
Liðinn tími varð í huga manns æv-
intýraheimur en um leið stórhættu-
legur. Þar var ekki mikil von um
mannlega hamingju.
Því miður hendir menn að glata með
árunum stórum hluta af þeirri hrif-
næmi sem þeir bjuggu yfir á unga
aldrei. Þetta er skelfilegt tap. Maður á
að reyna að vinna gegn því af miklum
móð og leyfa sér að hrífast. Bækur
eins og Lögreglustjóri Napóleons
gera að verkum að maður end-
urheimtir hrifnæmina um stund. Það
er góð gjöf.
Lesturinn á Lögreglustjóra Napóle-
ons var mikil upplifun á sínum tíma.
Það er merkilegt að lesa bókina aftur
og heillast næstum jafn mikið.
Góðir rithöfundar kunna að segja
manni sögu á þann hátt að maður vill
stöðugt heyra meira og fleira. Stefan
Zweig er þannig sögumaður.
Orðanna hljóðan
ZWEIG
OG
FOUCHÉ
Joseph Fouché
Þ
að er kunnara en frá þurfi að
segja að piparsvein í góðum efn-
um hlýtur að vanta eiginkonu“
eru upphafsorð hinnar þekktu
skáldsögu Hroka og hleypidóma
eftir Jane Austen sem kom út í Bretlandi í
janúarmánuði árið 1813. Tvö hundruð ár eru
því liðin frá útkomu bókarinnar, eins og
breskir fjölmiðlar þreytast ekki á að minna á.
Bókin hefur notið gríðarlegra vinsælda og
ítrekað verið ofarlega á lista í skoðanakönn-
unum um ástsælustu bækur bókmenntasög-
unnar. Kvikmyndir og sjónvarpsþættir eftir
sögunni hafa síðan einnig hitt í mark og átt
þátt í að viðhalda vinsældunum. Skáldsagan
um samskipti Elísabetar Bennett og Darcys
virðist ætíð jafn heillandi í augum umheims-
ins.
Bókin kom út í íslenskri þýðingu Silju Að-
alsteinsdóttur árið 1988, var síðan endur-
útgefin þrisvar og fjórða útgáfan kom út árið
2011. En af hverju ákvað Silja að þýða þessa
stórskemmtilegu skáldsögu?
„Fyrsta bókin mín í ensku í menntaskóla
var lestrarbók með köflum úr þekktum verk-
um og fyrsti kaflinn í þessari lestrarbók var
einmitt fyrsti kaflinn úr Hroka og hleypidóm-
um. Ég var sextán ára ungmær og varð hug-
fangin af þessum kafla og fann strax í honum
þennan meinlega íroníska tón sem er svo
skemmtilegur við hana Jane. Ég fór í Ey-
mundsson og keypti mér bókina á ensku.
Þetta var fyrsta skáldsagan sem ég las í heilu
lagi á því tungumáli og það reyndist talsvert
erfitt því ég hafði aldrei komið til Englands
og kunni bara mína gagnfræðaskólaensku.
Ég varð svo hænd að bókinni að í áratugi
las ég hana að minnsta kosti einu sinni á ári
og greip niður í hana ef ég var döpur og leið.
Bókin brást mér aldrei og gerði mig alltaf
glaða. Svo fékk ég loks leyfi til að þýða hana
og ég verð að játa að það sló aðeins á lest-
urinn. Eftir að hafa unnið við þýðinguna fékk
ég nóg af bókinni í bili. Samt líða aldrei mörg
ár milli þess sem ég les hana í gegn. Hún
gleður mig alltaf.“
Var snúið að þýða bókina?
„Það var erfiðara en ég hélt. Jane Austen
skrifar menntamannamál, hún reynir ekki að
vera flókin eða tyrfin en hún notar fremur orð
af latneskum uppruna en germönskum. Það
segir manni að hún sé nokkuð yfirstéttarleg í
málfari. Hún er mjög meðvituð um stíl þannig
að í þýðingunni varð ég að gæta mín á því að
tapa ekki þráðunum sem eru undir yfirborð-
inu en eru nauðsynlegir vegna þess að með
þeim minnir hún á það sem er búið að gerast
eða gefur vísbendingar um það sem á eftir að
gerast. Jane Austen hefur allt það til að bera
sem einkennir verulega vandaða og fína rit-
höfunda. Um leið og hún er stelpuleg, fyndin
og fjörug.“
Hvernig viðtökur fékk þessi þýðing á verk-
inu?
„Hún kom út 1988 og ég hélt að ég fengi
nokkur góð ár í viðbót til að þýða aðrar bæk-
ur Jane Austen. Bókin seldist hins vegar það
illa að útgefandinn neitaði mér um frekari
þýðingar á verkum hennar. Svo komst Jane
Austen skyndilega rækilega í tísku á síðasta
áratug 20. aldar og það komu bíómyndir og
sjónvarpsþættir eftir verkum hennar, til dæm-
is sjónvarpsserían dásamlega eftir þessari bók
með Colin Firth og Jennifer Ehle. Þá sló bók-
in í gegn og var rifin út – hvað eftir annað.“
Vonandi hefur það svo ekki farið framhjá
aðdáendum Jane Austen að þýðing Sölku
Guðmundsdóttur á skáldsögu Jane Austen,
Emmu, leit dagsins ljós nú fyrir jólin. Það eru
því 24 ár á milli þýðingar Silju á Hroka og
hleypidómum og þýðingar Sölku á Emmu.
Vonandi líða færri ár áður en fleiri skáldsögur
Austen verða þýddar á íslensku
SILJA AÐALSTEINSDÓTTIR VAR SEXTÁN ÁRA ÞEGAR HÚN LAS JANE AUSTEN Í FYRSTA SINN
Bókin sem gleður
mig alltaf
Silja Aðalsteinsdóttir, þýðandi Hroka og hleypidóma: „Jane Austen hefur allt það til að bera sem
einkennir verulega vandaða og fína rithöfunda. Um leið og hún er stelpuleg, fyndin og fjörug.“
Morgunblaðið/Golli
200 ÁR ERU LIÐIN FRÁ ÞVÍ SKÁLD-
SAGAN HROKI OG HLEYPIDÓMAR
KOM FYRST ÚT. BÓKIN KOM ÚT Í ÍS-
LENSKRI ÞÝÐINGU ÁRIÐ 1988
Af öllum bókum sem ég
hef komist í kynni við um
dagana er mér Brennu-
Njáls saga kærust. Meg-
inástæðan fyrir dálæti
mínu á Njálu er sú, að ég
hef kynnst innviðum
hennar betur en inn-
viðum annarra bóka. Í fjögur ár lifði ég og
hrærðist á slóðum Njálu í Rangárþingi. Á
þessum árum leið varla sá dagur að ég ekki
reikaði um sögusviðið og léti hugann hvarfla
til þeirra persóna og atburða sem bera þessa
kynngimögnuðu sögu uppi.
Stundum brá ég mér einsamall inn að Hlíð-
arenda í morgunsárið til að njóta í huganum
samvista við hjónin Gunnar og Hallgerði
sem gerðu þennan magíska stað frægan fyrir
rúmum þúsund árum. Það var sannkallað bal-
sam fyrir sálina að vera einn með sjálfum sér
og njóta kyrrðarinnar við morgunþulu úr
stráum á þessum áhrifamikla og sögufræga
stað. En það eru ekki aðeins magískir sögu-
staðir sem gera Njálu að því meistaraverki
sem hún er. Þeim nafnlausa snillingi sem festi
þessa sögu á skinn fyrir margt löngu tókst að
gæða persónur sínar svo sterku lífi að þær
verða sprelllifandi í hugum þeirra sem lesa
Njálu á okkar dögum, líkt og þær væru
staddar mitt á meðal okkar. Og sakamálahöf-
undar nútímans gætu lært margt af ókunnum
höfundi Njálu um það hvernig hægt er að
búa til snjöll og áhrifamikil plott.
Þegar ég var fenginn til þess fyrir fáeinum
árum að endursegja þetta mikla meist-
araverk sem hljóðbók á þýsku, rann það líka
upp fyrir mér að galdur Njálu hrífur fleiri en
Íslendinga eina. Það á við um Njálu eins og
önnur sígild listaverk, að hún er hafin yfir
stað og stund.
Af persónum í Njálu hefur Skarphéðinn
Njálsson löngum valdið mér einna mestum
heilabrotum. Ef ég hefði miðilsgáfu myndi ég
hverfa til fundar við þennan kostulega náunga
til að reyna að átta mig betur á skondnum
uppátækjum hans. Og þá hefði ég heldur ekki
haft neitt á móti því að kynnast húsfreyjunni
á Hlíðarenda og komast að því, hvernig um-
horfs var í margbrotnu sálarlífi hennar, sem
Einar Ólafur Sveinsson sagði að bæri svip
af náttúruöflunum. Mögnuð kvenpersóna.
Í UPPÁHALDI
Arthúr Björgvin Bollason Ann Njálu.
Morgunblaðið/Jakob Fannar
Hlíðarendi í Fljótshlíð
ARTHÚR BJÖRGVIN BOLLASON