Morgunblaðið - Sunnudagur - 03.02.2013, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3.2. 2013
S
júkrastofnanir landsins eru sífellt
í brennidepli, gjarnan fyrir nið-
urskurð, uppsagnir, launadeilur
og annað neikvætt. Þegar á
bjátar hjá fólki lýsa hins vegar
margir yfir gríðarlegri ánægju með ynd-
islegt starfsfólk, og góða þjónustu við erf-
iðar aðstæður. Þetta þekkja allir.
Tækjakostur er að sama skapi sífellt til
umræðu. Rafn Hilmarsson, skurðlæknir
sem starfar í Svíþjóð, hélt á Læknadögum
nýverið erindi um aðgerðaþjarka – róbóta,
sem notaðir eru við skurðaðgerðir – og
segir í samtali við Sunnudagsblað Morg-
unblaðsins að ekki sé spurning hvort held-
ur hvenær slíkt tæki verði tekið í notkun
á Íslandi. Að öðru leyti vilji hann reyndar
ekki blanda sér í umræðu þar um, en seg-
ir tæknina afar mikla bót fyrir bæði sjúk-
linga og lækna. Aðrir taka í sama streng.
Margir kostir
Tækið sem hér um ræðir kostar 300 til
350 milljónir króna og er mikill áhugi fyr-
ir því á Landspítala – háskólasjúkrahúsi
(LSH). Mörgum kann að þykja tækið dýrt,
en það fer eftir í hvaða samhengi talan er
hugleidd.
Vert er að geta þess að hópur vel-
unnara sjúkrahússins hefur lýst sig tilbú-
inn að taka þátt í því að útvega búnaðinn,
m.a. með fjárstuðningi.
Sérfræðingar eru sammála um að með
tilkomu þjarkans styttist sjúkrahúslega
þess sem skorinn er, bati hans verði
skjótari en áður og hætta á langtíma
aukaverkunum minni; í því sambandi er
nefndur þvagleki og stinningarvandamál
karla sem fara í brottnám á blöðruháls-
kirtli vegna krabbameins.
Talandi um peninga; hver dagur á
sjúkrahúsi kostar um það bil 130.000 krón-
ur. Auk þess kemst sjúklingurinn fyrr út
á vinnumarkað en ella og það er hag-
kvæmt fyrir alla.
Líkur á liðsstyrk
Eiríkur Jónsson, yfirlæknir þvagfæra-
skurðlækningadeildar LSH bendir einnig á,
sem er athyglisvert að velta vöngum yfir í
umræðunni um flutning lækna úr landi, að
sé slíkur aðgerðaþjarki til staðar aukist
örugglega líkur á liðsstyrk við stofnunina;
að hæft starfsfólk flytjist frekar heim á
ný frá útlöndum og nýtist þá að auki til
annarra góðra hluta.
Eiríkur telur að til að byrja með yrðu
gerðar um 100 aðgerðir með þjarka á ári
í þvagfæraskurðlækningum; um 2/3 vegna
krabbameins í blöðruhálskirtli og brott-
náms þvagblöðru vegna krabbameins, en
aðrar á nýrum vegna krabbameina eða
góðkynja sjúkdóma. Annar eins hópur á
kvensjúkdómadeild nyti tækisins vænt-
anlega til að byrja með þannig að fljótlega
gætu aðgerðir á þessum tveimur sviðum
orðið vel á annað hundraðið.
„Reynsla annarra sjúkrahúsa er sú að
aðgerðum þessara nefndu sérgreina fjölgar
með þessari aðferð og þá koma einnig
aðrar sérgreinar inn vegna annarra að-
gerða, í kviðarholi hjá börnum og full-
orðnum, brjóstholsaðgerðir sem og aðgerð
á krabbameinum í hálsi og koki,“ segir
Eiríkur.
En hver er breytingin? Hvað er svona
gott við aðgerðarþjarkann miðað við
gömlu, góðu aðferðina þar sem læknirinn
stendur við skurðarborðið með hníf í
hendi.
Nefna má eftirfarandi:
Skurðlæknirinn situr við stjórntækin og
notar bæði fingur og fætur. Þá sér hann
aðgerðarsvæðið með þrívíddarmyndavél.
Aðgerðarþjarkinn er með þrjá arma fyr-
ir áhöld og einn fyrir myndavél.
Skurðlæknirinn stýrir fíngerðum áhöldum
þjarkans en með þessu móti verða allar
hreyfingar mjög nákvæmar.
Rafn starfar á á sameinuðu háskóla-
sjúkrahúsi í Lundi og Malmö og sagði frá
reynslu sinni á Læknadögum.
„Ég hef verið þar síðan 2004 á þvag-
færaskurðdeildinni. Svíar voru ákveðnir
brautryðjendur við skurðlækningar með
svona róbóta; tækið var fyrst notað í
Stokkhólmi 2002 og næsta tæki fengum
við í Lundi 2006.“
Rökrétt þróun
„Þetta er rökrétt þróun í skurðlækningum.
Menn hafa þróað þær síðustu 100 árin,
síðan byrjað var að opna sjúkling og gera
slíkar aðgerðir.“ Sjúklingurinn var „skor-
inn“ eins og fólk þekkir. „Síðustu 20-30
ára hafa aðgerðir þróast í þá átt að
minnka mjög inngripið; gera skurðsárin
minni og að sjúklingnum líði sem best. Á
sínum tíma voru tæki hönnuð til slíkra
kviðsjáraðgerða þar sem gerð eru lítil göt
á sjúklinginn, og skurðaðgerðir með róbóta
eru í raun þriðja stigið í þessari þróun.
Tölvutæknin er notuð til að stýra áhöld-
unum. Lítil göt eru gerð á sjúklinginn og
róbótinn heldur á hnífum, nálum og öðru
sem þarf til. Í stað þess að skurðlækn-
irinn standi við borðið situr hann og stýrir
róbótanum í gegnum tölvu. Í raun er ver-
ið að nota sér alla kosti nútíma tölvu- og
véltækni; læknirinn notar myndavél í þrí-
vídd þar sem allt sést miklu betur en með
öðrum aðferðum, m.a. vegna þess að hægt
er að stækka myndina miklu meira en áð-
ur var. Áhöldin eru mjög lítil, miklu minni
en mannshöndin gæti haldið á.
Hægt er að koma þeim mun víðar en
mannshöndin gæti og stöðugleikinn er líka
miklu meiri; mannshöndin getur hrist og
titrað en nákvæmin er meiri með þessum
hætti.“
Rafn leggur áherslu á að róbótinn geri
ekki neina aðgerð „sjálfur“ – læknirinn sér
um það en róbótinn er skurðtækið.
„Læknirinn hefur stjórn á öllu en tölvu-
og véltæknin er notuð til að fullkomna það
sem skurðlæknirinn gerir.“
Rafn svarar, þegar spurt er hvort slíkur
aðgerðarþjarkur sé nauðsynlegur: „Ef við
horfum í kringum okkur er búnaðurinn
ekki næsta skref, heldur orðinn staðalbún-
aður í skurðlækningum bæði í Evrópu og
Bandaríkjunum og notaður á flestum svið-
um skurðlæknisfræðinnar. Í minni sér-
grein, þvagfæraskurðlækningum, þar sem
við erum mikið í að skera krabbamein í
blöðruhálsi, eru í raun allar aðgerðir gerð-
ar með róbóta.“
Mikil breyting fyrir sjúklinga
Hann segir það rökrétt skref að nota nýj-
ustu tækni, sem geri það að verkum að
hægt sé að gera hlutina enn betur en áð-
ur. „Það má líkja þessu við flugið; menn
hafa haft flugvélar í 100 ár og getað flog-
ið, en síðustu áratugi verið að fullkomna
þær með tölvutækni sem gerir vélarnar
mun áreiðanlegri en fram að því.“
Hann ítrekar að breytingin sé mikil fyr-
ir sjúklinginn, og það skipti vitaskuld höf-
uðmáli. „Þegar þetta skurðvélmenni er
notað eru öll skurðsár eins lítil og mögu-
legt er, inngripið er minna, sjúklingurinn
fær minni verki, er fljótari að jafna sig,
blæðingar í aðgerð eru minni, fylgikvillar
eru minni og hann fær að fara fyrr
heim.“
Hann nefnir aðra hluti, tæknilegs eðlis;
hversu vel hægt er að framkvæma aðgerð-
ina. Ef verið er að fjarlægja æxli eða ein-
hver líffæri sem erfitt er að sjá nýtist
þessi tækni mjög vel, segir Rafn. Lækn-
irinn sjái allt í margfaldri stækkun og í
þrívídd og eigi þannig miklu auðveldara
með að athafna sig.
„Svo er annað sem er ekki oft rætt,
eins og vinnuaðstaða skurðlæknis. Fólk sér
þá stundum í sjónvarpinu standandi bogna
og sveitta tímunum saman yfir sjúklingi.
HÁTÆKNI VIÐ LÆKNINGAR
Róbótar rökrétt
þróun í skurð-
lækningum
SKURÐLÆKNAR NOTA Í AUKNUM MÆLI HÁTÆKNI AÐGERÐAÞJARKA, RÓ-
BÓTA. ÞESS HÁTTAR TÆKI ER ORÐIÐ STAÐALBÚNAÐUR Á FJÖLDA SJÚKRA-
HÚSA Á NORÐURLÖNDUM, ANNARS STAÐAR Í EVRÓPU OG
Í BANDARÍKJUNUM EN ER EKKI ENN FYRIR HENDI HÉR Á LANDI.
Skapti Hallgrímsson skapti@mbl.is
* „Þegar þetta skurðvélmenni er notað eru öllskurðsár eins lítil og mögulegt er, inngripið erminna, sjúklingurinn fær minni verki, er fljótari að
jafna sig, blæðingar í aðgerð eru minni, fylgikvillar
eru minni og hann fær að fara fyrr heim.“
Vinnuaðstaða skurðlækna er allt önnur og betri þegar notast er við aðgerðaþjark, eins og sjá má