Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.05.2013, Blaðsíða 54

54 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.5. 2013
Menning
Í
liðinni viku voru 120 ár frá fæðingu Ásmundar Sveins-
sonar myndhöggvara (1893-1982), eins af jöfrum ís-
lenskrar myndlistar. Af því tilefni stendur Listasafn
Reykjavíkur fyrir ýmsum viðburðum undir yfirskriftinni
„Ásmundur Sveinsson – Meistarahendur“ og er sjónum
beint að ýmsu því sem einkenndi lífshlaup Ásmundar.
Saga Ásmundar er merkileg; saga manns sem fæddist í
stóra fjölskyldu á Kolsstöðum í Miðdölum, fimmti í röð ellefu
systkina. Ásmundur lærði tréskurð hjá Ríkarði Jónssyni, hélt
eftir fyrra stríð til náms í Kaupmannahöfn og þaðan til Stokk-
hólms þar sem hann nam höggmyndalist í sex ár við Listaaka-
demíið. Þá flutti hann til Parísar og tók inn nýjustu strauma í
listinni samhliða því að læra hjá myndhöggvaranum Charles
Despiau.
Þegar Ásmundur var fluttur heim til Íslands árið 1929, bar
hann með sér nýjar og framsæknar hugmyndir, um listina og
sýnina á heiminn, hugmyndir sem vissulega féllu ekki öllum
vel í geð í þröngsýnu samfélagi. En Ásmundur var dugnaðar-
forkur og baráttumaður; hann hélt sínu striki, verk hans fóru
að sjást víðar, og sum voru sett upp á torgum og í opinberum
görðum. Þau þróuðust líka jafnt og þétt og urðu smám saman
óhlutbundnari, þótt listamaðurinn sækti hugmyndir að þeim
iðulega í sagnaarfinn, bókmenntir og goðsögur.
„Alltaf að byggja“
Ásmundur reisti tvö hús eftir eigin teikningum, sem vinnustof-
ur, heimili og sýningarsali. Það fyrra reis við Freyjugötu árið
1933, fyrir hann og fyrri eiginkonu hans Gunnfríði M. Jóns-
dóttur myndhöggvara, en það hýsir nú Listasafn ASÍ. Árið
1942 hóf hann síðan byggingu húsanna við Sigtún, þar sem
hann bjó til dauðadags ásamt seinni konu sinni, Ingrid Håk-
ansson sem var af dönskum og sænskum ættum. Ásmundur
ánafnaði Reykjavíkurborg listaverkasafn sitt og húsin áður en
hann lést og hefur síðan verið reist tengibygging, hönnuð af
Manfreð Vilhjálmssyni, milli kúlunnar og píramídanna, eins og
fremri hlutinn hefur verið kallaður, og myndaskemmunnar eða
skeifunnar sem síðar reis, allt byggt af listamanningum sjálf-
um.
Ásmundur var einn þeirra sem mótuðu íslenskt samfélag um
miðja síðustu öld með afgerandi hætti. Í merkri samtalsbók
Matthíasar Johannessen, Bókinni um Ásmund, sem Helgafell
gaf fyrst út árið 1971 prýdda framúrskarandi ljósmyndum
Ólafs K. Magnússonar ljósmyndara Morgunblaðsins, má lesa
stórfróðleg og skemmtileg samtöl listamannanna um lífið,
sköpunina og listina. Þá eru samtölin góðar heimildir um
byggingarnar við Sigtún og verkin sem Ásmundur stækkaði
upp úti í garðinum.
„Menn eru að tala um, hvers vegna ég sé alltaf að byggja,“
sagði hann eitt sinn við Matthías. „Þeir segja að ég drepi mig
á þessu. Nú, ef ég hefði aldrei byggt hér heima, væri engin
stór mynd til eftir mig. Ekki ein einasta. Það er ekki hægt að
stækka höggmyndir nema hafa góðar vinnustofur, háar og
bjartar. Slík hús eru ekki til hérlendis, enda ekki von, hér eru
svo fáir myndhöggvarar.
Það eru einkum útlendingar, sem hingað koma, sem eru
undrandi á þessu. Þeir segjast ekkert skilja í því, hvernig einn
maður hafi getað afkastað þessu lífsstarfi: að byggja húsin og
vinna höggmyndirnar. Ég held mér sé óhætt að segja að for-
sjónin hafi gefið mér töluvert vinnuþrek hvað svo sem listinni
líður.“
„Húmor og lífsgleði“
Í annað sinn sagði Ásmundur, þar sem rætt var um eðli list-
arinnar: „Það skapar enginn neitt án lífsgleði. Og sem betur
fer hef ég heyrt útlendinga segja við mig: „Það er húmor og
lífsgleði í myndunum þínum.“ En mér finnst það ekkert und-
arlegt. Það skapar enginn neitt í fýlu. Listin verður að tendr-
ast af gleði og lífsfögnuði. Það er mín stefna. Myndhöggvarar,
sem taka sig of hátíðlega, fara í taugarnar á mér. Ég sagði
nokkur orð, þegar Raforkan var afhjúpuð austur við Sog: „Ég
hef leyft mér að gera nonfiguratífa mynd af rafmagninu, því
ég hef aldrei séð figuratíft rafmagn,“ sagði ég. Sérhvert við-
fangsefni kallar á sitt form. En auðvitað er nauðsynlegt að
standa á gömlum merg. Því er eins farið um listina og fjöllin.
Þau fjöll, sem eru vel veðruð, fá skarpar línur og tigið yf-
irbragð.“
Ásmundur minnist á útlendinga í þessum samtölum og enn
eru útlendingar í meirihluta þeirra sem heimsækja Ásmund-
arsafn, þennan merkisreit sem allar íslenskar fjölskyldur ættu
að þekkja. Þarna byggði Ásmundur upp aðstöðu, sem honum
fannst nauðsynleg, svo við gætum notið verkanna að honum
gengnum. Þessa dagana er unnið að nauðsynlegu viðhaldi á
húsnum en því á að vera lokið um miðjan næsta mánuð.
„Mér finnst þetta allt vera ein heild og ekkert megi vanta,“
sagði hann eitt sinn við Matthías þar sem þeir horfðu á húsin
hans og stytturnar. „Þetta er mitt ævistarf. Ef ég hefði ekki
stundað erfiðisvinnu, hefðu myndirnar mínar orðið öðruvísi en
þær eru. Sumir hafa sagt að ég hefði ekki átt að eyða tíma í
að byggja þessi hús, en ég svara því til, að eitthvað mundi
vanta í lífsstarf mitt, ef ég hefði ekki gert það.“ efi@mbl.is
Ásmundur með verkum sínum og allskyns áhöldum í vinnustofunni í öðrum píramídanum. „Það er
ekki hægt að stækka höggmyndir nema hafa góðar vinnustofur, háar og bjartar,“ sagði hann.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
120 ÁR ERU LIÐIN FRÁ FÆÐINGU ÁSMUNDAR SVEINSSONAR MYNDHÖGGVARA
„Það skapar enginn neitt í fýlu“
„SUMIR HAFA SAGT AÐ ÉG HEFÐI EKKI ÁTT AÐ EYÐA TÍMA Í AÐ BYGGJA ÞESSI HÚS, EN ÉG SVARA ÞVÍ TIL, AÐ EITTHVAÐ MUNDI VANTA Í LÍFSSTARF
MITT, EF ÉG HEFÐI EKKI GERT ÞAÐ,“ SAGÐI ÁSMUNDUR SVEINSSON VIÐ MATTHÍAS JOHANNESSEN.
Ásmundur Sveinsson í myndaskemmunni sinni fokheldri ein-
hverntíma snemma á sjötta áratugnum.
„Ljós og efni tala saman í höggmyndum,“ sagði Ásmundur Sveinsson myndhöggvari, sem hér
steypir upp eitt hinna stóru og mikilfenglegu verka við vinnustofuna við Sigtún.
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Mörgum árum síðar, á sama stað. „Ef ég hefði aldrei byggt hér
heima, væri engin stór mynd til eftir mig,“ sagði Ásmundur.