Morgunblaðið - Sunnudagur - 26.05.2013, Blaðsíða 36

N
afnleynd heimildarmanna er
ein af undirstöðum frjálsrar
fjölmiðlunar. Njóti hennar
ekki við má telja litlar líkur
á að þeir sem búa yfir viðkvæmum
upplýsingum komi þeim í hendur fjöl-
miðla til umfjöllunar. Undanfarið hafa
málefni slíkra uppljóstrara verið í sviðs-
ljósinu, en í næsta mánuði hefjast rétt-
arhöld yfir fyrrverandi hermanninum
Bradley Manning sem ákærður hefur
verið fyrir að leka leynilegum hernaðar-
upplýsingum til Wikileaks. Manning hef-
ur nú þegar setið í fangelsi í þrjú ár
og beðið þess að mál hans verði tekið
fyrir, og megnið af þeim tíma hefur
hann setið í einangrun.
Um þessar mundir stendur einnig yf-
ir mikið fjölmiðlafár í Bandaríkjunum
vegna rannsóknar dómsmálaráðuneyt-
isins (Department of Justice) á upplýs-
ingaleka er varðar aðgerðir gegn Al-
Qaeda. Í viðleitni sinni til að upplýsa
lekann fékk dómsmálaráðuneytið nýlega
dómsúrskurð sem veitti því víðfeðma
heimild til að leggja hald á mikið magn
upplýsinga um símanotkun fréttamanna
Associated Press fréttastofunnar, án
samráðs við fréttastofuna. Þetta er for-
dæmislaus aðgerð af hálfu bandarískra
stjórnvalda, og þykir mörgun hún
ganga ansi nærri undirstöðum frjálsrar
fjölmiðlunar ef hún fær að standa óá-
talin.
Erfitt að vera nafnlaus
Í upplýsingasamfélagi samtímans er erf-
itt að standa í samskiptum (eins og
þegar menn vilja t.d. koma frá sér
trúnaðarupplýsingum) öðruvísi en
að skilja eftir sig staf-
ræn spor. Netfang,
IP tala, og síma-
númer eru spor
sem erfitt er að
afmá og eru oftar
en ekki persónu-
greinanleg. Það er í
leit að slíkum spor-
um sem dóms-
málaráðuneyti Banda-
ríkjanna hefur krafist
upplýsinga um símanotkun
fréttamanna AP frétta-
stofunnar. Blaðamenn hafa iðulega lagt
mikið upp úr því að halda trúnað við
heimildarmenn, og þekkt eru dæmi
þess að þeir hafi sætt refsingu fyrir að
neita að upplýsa um þá. Í síðasta mán-
uði var einn fréttamanna Fox, Jana
Winter, kölluð fyrir dóm þar sem hún
var krafin um nafn heimildarmanna
sinna innan lögreglunnar í tengslum við
umfjöllun hennar um skotárásirna í Au-
rora í Colorado á síðasta ári, þrátt fyr-
ir lög sem gilda þar í ríki um vernd
heimildarmanna fjölmiðla. Malið hefur
vakið talsverða athygli í Bandaríkj-
unum, en dómai í málinu hefur frestað
því.
Það er við þessar kringumstæður
sem eitt elsta og virtasta tímarit
Bandaríkjanna, The New Yorker, kynn-
ir til sögunnar tól sem kallast Strong-
box. Með smá einföldun má segja að
Strongbox sé pósthólf sem tryggir að
heimildarmenn geta komið viðkvæmum
upplýsingum til blaðsins, án þess að
hægt sé að rekja þær til þeirra. Hægt
er að hafa samband við heimildarmenn-
ina til baka (ef þeir kæra sig um) en
þó án þess að hægt sé að persónu-
greina þá.
Strongbox notast við frían hugbúnað
sem kallast Tor, sem rekja má aftur til
ársins 2002, og var sérstaklega hann-
aður til að afmá spor á netinu. Tor
notar fjölda deila og endurvarpsstöðva
til að senda gögnin um allan heim á
leið sinni milli tveggja punkta á netinu,
sem gerir þau nánast órekjanleg. Á leið
sinni um óravíddir netsins eru gögnin
því dulkóðuð, afkóðuð og dulkóðuð til
skiptis tl að tryggja öryggi þeirra
enn frekar, og vernda nafnleysi
þitt á netinu. Auk þess sem
samskipti fara í gegnum
Tor-netverkið, sér
Strongbox til þess að
ekki er hægt að lesa
skilaboð sendandans
öðruvísi en að flytja dul-
kóðuð skilaboðin í vél sem
er ónettengd, og nota tvo
dulkóðunarlykla sem geymd-
ir eru á minnislyklum ótengt
tölvunni. Þessu ferli er svo snúið
við til þess að skrifa skilaboð til
upprunalega sendandans ef þurfa þykir,
en hann þarf þá að athuga með skila-
boð til sín í pósthólfinu. Með þessum
aðgerðum telur The New Yorker að
hægt sé að tryggja nafnleysi heimildar-
manna með nokkurn veginn óyggjandi
hætti.
Hverju breytir Strongbox?
Hugmyndasmiðurinn Poulsen segir í
grein sem hann hefur skrifað um
Strongbox að þetta sé fyrst og fremst
tól til að vernda heimildarmenn og
blaðamenn. Með eftirlitstækni samtím-
ans er auðvelt að rekja upplýsingar og
gögn og stjórnvöld og einkafyrirtæki
geta svipt hulunni af heimildarmönnum
nær áreynslulaust. Poulsen segir að
fjölmiðlar hafi ekki gert nóg til að
bregðast við þessari ógn. Strongbox
veitir uppljóstrurum nokkuð góða vernd
gegn því að upp um þá komist, en það
verndar einnig blaðamenn, sem geta
tryggt nafnleysi heimildarmanna sinna
nokkuð örugglega ef þeir búa sjálfir
ekki yfir vitneskjunni um hverjir þeir
eru, eða skilja að minnsta kost ekki
eftir sig slóð samskipta sem sviptir hul-
unni af uppljóstraranum.
En Strongbox skapar líka vandamál.
Nafnlausar uppljóstranir gera blaða-
mönnum erfitt að meta trúverðugleika
upplýsinganna. Það skiptir líka máli að
meta hver er hvatinn að því að þessum
upplýsingum er lekið. Þetta mat er erf-
itt að framkvæma án þess samhengis
sem fylgir því að vita hver heimild-
armaðurinn er. Slíkar aðstæður hvetja
til þess að blaðamaður og heimild-
armaður stofna til samskipta utan
öruggra samskiptaleiða, og þá er allt
eins víst að til verði slóð sem má
rekja. Í þessu sambandi er vert að
minnast þess að upp komst um Bradley
Manning þegar hann fór sjálfur að
gorta af því á spjallborði hakkara að
hafa lekið upplýsingum til Wikileaks.
Öruggar samskiptaleiðir fyrir blaða-
menn eru vissulega góðra gjalda verðar
og geta hjálpað til við að vernda heim-
ildarmenn gegn gríðarlegum framförum
í eftirlistækni. Það má þó aldrei van-
meta mannlega þáttinn þegar kemur að
blaðamennsku.
Örugg miðlun
leyndarmála
FRJÁLS FJÖLMIÐLUN Á IÐULEGA UNDIR HÖGG AÐ SÆKJA. NÚ UNDANFARIN ÁR HAFA FJÖLMIÐLAR Í
AUKNUM MÆLI ÞURFT AÐ VERJA FRÉTTAFLUTNING SINN FYRIR DÓMSTÓLUM, OG BLAÐAMENN HAFA VER-
IÐ KRAFÐIR UM AÐ NAFNGREINA HEIMILDARMENN SÍNA FYRIR DÓMI. HVERNIG GETA FJÖLMIÐLAR
BRUGÐIST VIÐ ÞESSU? EITT RÁÐ VÆRI AÐ BÚA SVO UM HNÚTANA AÐ BLAÐAMENN VITI EKKI HVER LEKUR
UPPLÝSINGUNUM. TÍMARITIÐ THE NEW YORKER HEFUR NÚ STIGIÐ SKREF Í ÞÁ ÁTT.
Sveinn Birkir Björnsson sveinnbirkir@gmail.com
Í næsta mánuði hefjast réttarhöld yfir fyrrverandi
hermanninum Bradley Manning. Hann hefur í
þrjú ár setið í einangrunarvist og á yfir höfði sér
ævilanga fangavist fyrir að leka viðkvæmum upp-
lýsingum um stríðsrekstur Bandaríkjamanna.
Aaron Swartz var forritarinn á bak við Strongbox.
Hann féll fyrir eigin hendi í byrjun þessa árs eftir
að hann var kærður fyrir stórfellda tölvuglæpi og
gagnastuld fyrir að sæka fjölda greina í JSTOR
fræðigreinasafnið.
Kevin Poulsen er ritstjóri Wired Magazine, og
hugmyndasmiður Strongbox. Áður en ferill hans í
blaðamennsku hófst sat hann inni fyrir tölvuglæpi.
36 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 26.5. 2013
Græjur og tækni
Hugmyndin að Strongbox er komin frá Kevin Poulsen, ritstjóra systurútgáfu The New Yorker hjá Condé Nast út-
gáfurisanum sem nefnist Wired Magazine og fjallar um ýmiskonar tæknitengd málefni. Poulsen á sér merkilega sögu,
en áður en ferill hans sem blaðamaður hófst var hann þekktari í samfélagi hakkara, en hann hlaut meðal annars fang-
elsisdóm í Kaliforníu fyrir tölvuglæpi. Að lokinni afplánun árið 2000 tók hann að skrifa um tölvuglæpi og öryggismál
og fimm árum síðar var hann orðinn ritstjóri Wired, þar sem hann hefur meðal annars fjallað mikið um mál Bradley
Manning.
Poulsen hefur lýst því að þegar hann fékk hugmyndina að Strongbox hafi hann fyrst leitað með hana til net-
aðgerðasinnans Aaron Swartz, sem féll fyrir eigin hendi fyrir skömmu. Þetta var áður en Swartz varð þekktur
fyrir baráttu sína fyrir frjálsu og nafnlausu neti (áður hefur verið fjallað um baráttu Aaron Swartz á þessum síð-
um, þann 20. janúar) en hann þá var nýkominn til Condé Nast, sem hafði keypt fyrirtækið Reddit sem Swartz
var einn stofnendanna að. Poulsen lýsir því að þarna hafi hann hitt fyrir mann sem skildi mikilvægi hugmynd-
arinnar, en var ennfremur fær um að breyta þessari hugmynd í kóða og vann að því í tvö ár. Swartz var kærð-
ur fyrir stórfellda netglæpi og gagnastuld fyrir að hlaða niður miklu magni greina frá JSTOR fræðigreinasafn-
inu á meðan hann var við störf við MIT háskólann og átti yfir höfði sér allt að 35 ára fangelsisdóm þegar hann
batt enda á líf sitt í byrjun þessa árs. Strongbox var síðasta stóra verkefnið sem hann skilaði af sér í þessu lífi.
Samverkamenn með sögu