Morgunblaðið - 04.06.2013, Blaðsíða 38

38 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JÚNÍ 2013
GJÖRIÐ
SVO VEL!
Hafðu það hollt
í hádeginu
HAFÐU SAMBAN
D
OG FÁÐU TILBO
Ð!
HEITT & KALT | S: 533 3060 | heittogkalt@heittogkalt.is
HEITT OG KALT býður starfsfólki fyrirtækja hollan og
næringaríkan mat í hádegi.
Matseðill fyrir hverja viku er birtur á: www.heittogkalt.is
Sturla Birgisson er margverðlaunaður matreiðslumeistari
og er í dómnefnd fyrir Bocuse d’Or sem er ein virtasta
matreiðslukeppni heims.
AF LISTUM
Anna Jóa
annajoa@hi.is
Listahátíð í Reykjavík beinir íár sjónum að skörun millilistgreina og milli lista-
manna og áhorfenda. Hátíðin ber
yfirskriftina „Rými, skáld & áhorf-
endur“ og fer fram í óskilgreindu
„skapandi rými“ þar sem skarast
huglæg og hlutlæg svið líkt og
heiti eins viðamesta dagskrárliðs
hátíðarinnar, Lúðurhljómur í skó-
kassa, gefur til kynna. Annars veg-
ar er um að ræða yfirlit lifandi
verka Magnúsar Pálssonar
myndlistarmanns (f. 1929) í Hafn-
arhúsinu, sem stendur til 1. sept-
ember, og hins vegar flutning sex
gjörninga eftir Magnús Pálsson
sem er frumkvöðull í gjörningalist
hér á landi. Gjörningarnir fóru
fram vikuna 18.-25. maí og voru
þeir allir fluttir fyrir fullu húsi
áhorfenda – enda sannkölluð
gjörningaveisla þar á ferð. Magnús
á rætur í leikhúsinu sem menntað-
ur leikmyndahönnuður, auk þess
að hafa verið einn af stofnendum
tilraunaleikhópsins Grímu á árum
áður. Gjörningar hans eru jafnan
byggðir á nákvæmum handritum
og við flutning þeirra koma gjarn-
an við sögu þekktir leikarar, aðrir
listamenn og „venjulegt fólk“.
Áhugi Magnúsar beinist m.a. að því
að auka skilning og víxlverkun
milli leikhússins og gjörningaforms
myndlistarinnar, að efla tengsl
listamanna og almennings og
rækta þannig samruna lífs og list-
ar.
Lifandi gjörningaveisla
Í heiti sýningarinnar er fólgin
vísun í tónlist og hljóð, enda Magn-
ús þekktur fyrir svonefnda „hljóð-
skúlptúra“ og næmt eyra fyrir
hljómfalli tungumálsins. Fyrsti
gjörningurinn, Sprengd hljóð-
himna vinstra megin, er raunar
kafli úr sviðsverki frá 1991, hér
fluttur undir stjórn Þórunnar S.
Þorgrímsdóttur. Þekktir leikarar,
þeir sömu og fyrir rúmum tuttugu
árum, stigu á svið í Hafnarhúsinu
(Listasafni Reykjavíkur) og þöndu
raddböndin. Textabrot úr leikriti
mynduðu nokk-
urs konar hljóm-
kviðu þar sem
hver „persóna“
flutti sinn texta
óháð röklegri
framvindu „leik-
ritsins“. Stundum
töluðu allir í kór
og „textinn“
breyttist í klið og
hljómfall. Stað-
setning og hreyfing leikaranna/
raddanna á sviðinu skapaði rým-
istilfinningu – eða tilfinningarými
– og áhorfendur hrifust með.
Klapp þeirra, að gjörningnum
loknum, ómaði í salnum eins og
eðlilegur hluti af hljóðskúlptúrn-
um.
Kliður stigmagnaðrar and-
legrar og holdlegrar þrár ómaði í
næsta gjörningi, Stunu, sem jafn-
framt er nýtt verk eftir Magnús og
var flutningnum stjórnað af Herði
Bragasyni og Pétri Magnússyni.
Myrkvaður salur Hafnarhússins
breyttist í eins konar helli þar sem
áhorfendur voru umluktir sefj-
unaráhrifum hljóða sem bárust frá
þeim 60 einstaklingum sem tóku
þátt í helgisiðakenndum flutn-
ingnum, þ.á m. Íslenski hljóðljóð-
akórinn, eða Nýlókórinn (kór Ný-
listasafnsins). Verkið er innblásið
af skáldskap og trúarhita í anda
Matthíasar Jochumssonar og Hall-
gríms Péturssonar. Trúarlegir
textar, muldur, bænir og áköll
hrutu af vörum, voru rituð eða
þeim varpað á veggi – af sannfær-
ingarkrafti sem þó lék á mörkum
fullkomins merkingarleysis. Með
því að beita húmor og vissum fá-
ránleika nær Magnús iðulega að
skapa áhrifaríka spennu milli upp-
hafningar og ástands sem grefur
undan henni jafnharðan. Kvik-
mynd af barnsfæðingu, taktfastar
stunur og eins konar rísandi „líkn-
arbelgur“ juku á áhrif þessa
galdragjörnings. Þarna sköruðust
ólíkir miðlar og listgreinar – ljóð-
list, ritlist, myndlist, leiklist, tónlist
– í magnaðri listasinfóníu.
Ummerki í Hafnarhúsinu
Hljóðhimnur
áhorfenda/áheyrenda máttu vara
sig á næsta gjörningi, Einsemd
(2013), sem stýrt var af Ragnhildi
Stefánsdóttur. Þungarokks-
hjómsveitin MUCK myndaði þung-
an, þéttan og kröftugan hljóðmúr í
rými Listasafns Reykjavíkur í um
30 mínútur eða þar til svitalykt tók
að metta loftið og „grúvið“ og
hljóðbylgjurnar höfðu búið um sig í
líkama gjörningagesta – sem
skynjuðu sig enn og aftur sem
hluta af hljóðskúlptúr. Gifsaf-
steypur voru teknar „af hljóðinu“
strax að spilun lokinni og má sjá
þær, og þar með ummerki um
gjörninginn, í sýningarsölum Hafn-
arhússins ásamt öðrum vitnisburði
um gjörninga Magnúsar (upptökur,
handrit, efnisleg ummerki o.fl.).
Gifsskúlptúrarnir eru fallegir, pó-
etískir minnisvarðar um hið liðna
sem bera jafnframt í sér lifandi
þræði.
Eftir að hafa hlýtt á
óaðfinnanlegan flutning á hinum
spaugilega gjörningi Ævintýr
(1997) undir stjórn Atla Ingólfs-
sonar og Þráins Hjálmarssonar var
hátíðargestum boðið upp á verkið
Þrígaldur Þursavænn (2000) sem
stýrt var af Ingibjörgu Magnadótt-
ur og Jóhönnu Friðriku Sæmunds-
dóttur. Þar fengu nemendur í
Listaháskóla Íslands að spreyta sig
með stórskemmtilegum árangri
sem í var fólgin raddhrynjandi og
leikræn hreyfing um rýmið, húm-
or, rökleysa og litríkt „rósaregn“.
Gröfur birtust óvænt og kröfsuðu í
rýmið. Hljóðin spönnuðu allt frá
(langri) þögn, falli rósablaðanna og
spóli fjarstýrðs leikfangabíls til
dularfullra brjóthljóða, véla-
skruðnings, öskurs og hljóðs frá
þotu sem flaug fyrir tilviljun yfir
húsið meðan á þessum fallega og
upplyftandi gjörningi stóð.
Síðasti gjörningurinn, Kross
(1996), fól í sér virka þátttöku
gesta sem að þessu sinni samein-
uðust sem „söfnuður“ í andlegum
gjörningi sem hófst í Fríkirkjunni í
Reykjavík undir stjórn Godds og
Daníels Björnssonar. Hljóðlaus
kór, táknmál og merkjasendingar
(mors) komu í stað hefðbundinnar
prédikunar og kirkjutónlistar –
meðan gestir mynduðu sjálfir klið
með því að nudda saman steinum
úr ríki náttúrunnar. Áhrifin voru
ljóðræn og dáleiðandi. Því næst var
gengið með kross, sem þátttak-
endur mynduðu með því að halda á
hvítum blöðrum, yfir í Hafnarhúsið
þar sem blöðrunum var sleppt upp
í hvelfingu hússins. Þar mynduðu
þær klasa sem minnti á eggjabú en
hver og einn hafði ritað persónu-
lega bæn eða ósk á sína blöðru áð-
ur en henni var sleppt – á vit von-
arinnar, trúarinnar, þrárinnar og
annarra óáþreifanlegra sviða sem
gefa tilverunni gildi og merkingu
og eru þrátt fyrir allt hluti af jarð-
bindingu mannlífsins.
Upphafning og jarðbinding
»Með því að beitahúmor og vissum fá-
ránleika nær Magnús
iðulega að skapa áhrifa-
ríka spennu milli upp-
hafningar og ástands
sem grefur undan henni
jafnharðan.
Morgunblaðið/Kristinn
Hljóðskúlptúr Frá æfingu á gjörningi Magnúsar Pálssonar „Sprengd hljóðhimna“ sem fluttur var á Listahátíð.
Morgunblaðið/Einar Falur
Stuna Nýtt verk eftir Magnús, Stuna, var flutt á Listahátíð í ár. Kliður stig-
magnaðrar andlegrar og holdlegrar þrár ómaði í þeim gjörningi.
Magnús
Pálsson