Morgunblaðið - 11.06.2013, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. JÚNÍ 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Núverandistjórnar-andstæð-
ingar hafa gefið þá
skýringu helsta á
afhroði stjórnar-
flokka síðasta kjör-
tímabils að þeir
hafi sýnt ábyrgð og
ekki lofað miklu ólíkt Fram-
sóknarflokki og Sjálfstæð-
isflokki. Stórkarlaleg kosn-
ingaloforð þeirra hafi gert
gæfumuninn.
Þessi skýring á afhroði Sam-
fylkingar og VG er ósennileg.
Það voru önnur loforð sem
réðu þeirra örlögum. Kjós-
endur horfðu til fjögurra ára
gamalla kosningaloforða
vinstristjórnarnarinnar. Þeir
gáfu efndunum falleinkunn.
VG lofaði að vera öflugur
vörður fullveldis og merkisberi
andstöðunnar við ESB. Þetta
loforð markaði sérstöðu þess
flokks í þeim kosningunum.
Loforðið, heitstrengingin, var
svikið og er nú orðið tákngerv-
ingur sviksemi í íslenskum
stjórnmálum.
Flokkarnir lofuðu að reisa
skjaldborg um heimilin og
rétta hag skuldugra. Loforðið
um skjaldborgina og norrænu
velferðina koma næst í röðinni
yfir svikin loforð stjórnmála á
síðari tímum.
En jafnvel mál sem vinstri-
flokkarnir ætluðu ekki að
svíkja sína kjósendur um fóru
fyrir lítið. Verkstjórnarleysi og
sérkennilegur framgangsmáti
forystumannanna réðu miklu
um það.
ESB-loforð Samfylkingar
klúðraðist í höndunum á Össuri
og Jóhönnu. Fullyrðingar
þeirra um efni, verklag og
hraða málsins stóðust ekki
skoðun. Blekkingarleikurinn
að kalla aðlögun að ESB
„samningaviðræður“ gaf mál-
inu öllu vonda áferð og kom í
veg fyrir „upplýsta umræðu“
um það. Loforð um að fullbúin
„samningsmarkmið“ myndu
liggja fyrir áður en vegferð
málsins hæfist voru svikin.
Aðförin að Stjórnarskrá lýð-
veldisins rann út í sandinn,
eins og forseti undirstrikaði í
þingsetningarræðu. Loforð
sem byggðust á sérvisku Sam-
fylkingar í sjávarútvegsmálum
voru, sem betur fer, einnig
svikin. Það kom ekki til af
góðu. Svo einkennilega var
staðið að ætluðum breytingum
að engin samstaða náðist um
þær. Léleg verkstjórn drap
það mál eins og „stjórn-
arskrármálið“. Icesave I, II og
III – landsdómsmál og fleira
bættust svo við í troðinn svika-
sekk. Það voru því loforð sem
réðu mestu um afhroð vinstri-
flokkanna nú, gömul loforð og
illa svikin.
Bent hefur verið á að ekki sé
margt handfast í
sáttmála núverandi
stjórnar.
Reykjavíkur-
flugvöllur var eitt,
en nú eru einstakir
ráðherrar farnir að
tala um það loforð
með torkenni-
legum hætti. Það veit ekki á
gott.
Annað sem virtist afgerandi
snertir millidómstig sem koma
muni Hæstarétti í starfslegt
var. Það ákvæði stjórnarsátt-
málans er nefnt í tengslum við
innlegg forsetans við þingsetn-
ingu og athugasemdir for-
sætisráðherrans í framhaldinu.
Björn Bjarnason, fyrrver-
andi dómsmálaráðherra, hefur
gert þau mál að umtalsefni.
Hann telur að forsetinn hafi
farið út fyrir vald sitt í nefndu
tilviki. Björn segir: „Sætti rík-
isstjórn og alþingi sig við að
forseti Íslands færi út vald sitt
á þennan hátt hlýtur að reyna
á það fyrir þriðja armi ríkis-
valdsins, dómsvaldinu, hvar
embættismörkin eru með vísan
til stjórnarskrárinnar. Spurn-
ing er hvernig hanna eigi at-
burðarás til að unnt sé að láta
á valdmörkin reyna fyrir dóm-
stóli.
Rætt er um nauðsyn þess að
koma á fót millidómstigi, meðal
annars til að létta málum af
hæstarétti. Þörfin fyrir stjórn-
lagadómstól vex í réttu hlut-
falli við óvissu um valdmörk á
æðstu stöðum sem nú þegar
kallar á ný hugtök til að sníða
umgjörð um afskipti forseta
Íslands af stjórnmálum.“
Með tilkomu millidómstigs
og breyttu álagi á Hæstarétt
færi vel á því að fela honum
stjórnskipunarlegt úrlausnar-
vald í ríkari mæli en nú er. Í al-
þingisforsetatíð Halldórs Blön-
dals var fullyrt að stjórnar-
frumvarp, sem brást við
hæstaréttardómi um að til-
tekin lög uppfylltu ekki kröfur
stjórnarskrár, færi sjálft í
bága við stjórnarskrá. Voru
deilur um þessi atriði illvígar
og töfðu að þingið gæti brugð-
ist við fyrrnefndum dómi.
Halldór þingforseti og for-
sætisnefnd hans brá á það ráð,
sem var fordæmalaust, að biðja
Hæstarétt að gefa álit á því at-
riði. Rétturinn tók erindið fyr-
ir á dómarafundi og naumur
meirihluti þar samþykkti að
taka erindið efnislega fyrir. Í
framhaldinu varð það niður-
staða allra dómaranna níu að
hið nýja frumvarp stangaðist
ekki á við stjórnarskrá. Allt
datt í dúnalogn í þinginu og
engin málaferli spruttu upp í
kjölfar lagasetningarinnar,
sem ella var talið líklegt. Þótt
þessi atbeini Hæstaréttar hafi
ekki verið óumdeildur reyndist
hann mjög farsæll.
Hugmyndir um milli-
dómstig má nýta til
að finna leið til að
höggva á stjórn-
skipulegar deilur}
Gömul loforð
og ný tækifæri
Þ
að er gömul saga og ný að gestsaug-
að er jafnan gleggra en heima-
manna. Þetta sannaðist enn á ný í
vikunni þegar glænýr umhverf-
isráðherra lét það verða meðal
sinna fyrstu yfirlýsinga í embætti að velta
þeirri hugleiðingu upp hvort umhverfisráðu-
neytið væri máske alls óþarft. Téður ráðherra,
Sigurður Ingi Jóhannsson, er vel að merkja
landbúnaðar- og sjávarútvegsráðherra sömu-
leiðis og ætlar okkar maður sér greinilega að
gera hluti á þeim vettvangi því hann bætti því
við að mikilvægt væri að „umhverfismálin séu
ekki andstæða atvinnumálanna“. Það var og.
Í landi sem býr að slíkum auðlindum sem eru
til staðar hér verður maður að vona að ráð-
herra sá sem fer með málefni auðlinda geri sér
grein fyrir mikilvægi þess að ávaxta pund sitt skyn-
samlega í stað þess að spreða því öllu til skemmri tíma. Í
því felst að hann geri sér grein fyrir því að farsæl af-
greiðsla umhverfismála er hrein og klár forsenda þess að
hér lifi og endist gjöful fiskimið, að hér sé sjálfbær land-
búnaður sem gefur af sér afurðir sem jafnast á við það sem
best finnst fyrir í heiminum og að hér séu til staðar innviðir
sem geta ráðið við sífellda fjölgun erlendra ferðamanna
sem hingað koma (sem er fagnaðarefni, svo því sé haldið til
haga). Frammistaða umhverfisráðherra úr Framsókn-
arflokki hingað til gefur reyndar tilefni til rétt mátulegrar
bjartsýni, en Sigurður Ingi er þar með í dauðafæri að ger-
ast forverabetrungur.
Náttúruvernd, loftslagsbreytingar, friðlýst
svæði, súrnun sjávar, mengun og annað slíkt
eru nefnilega málaflokkar sem heyra undir
umhverfisráðuneyti (og þarfnast sérstaks
ráðuneytis, vel að merkja) en tengjast engu að
síður með afskaplega beinum hætti afkomu
okkar til lengri tíma litið þegar litið er til sjáv-
arútvegs, landbúnaðar og ferðaþjónustu. Þar
eru þrír af okkar mikilvægustu atvinnuvegum
svo allt tal um mögulega óþarft ráðuneyti er í
besta falli barnaskapur.
Og þá komum við að glögga gestsauganu.
Bandaríski kvikmyndaleikstjórinn Darren
Aronofsky, sem dvaldi hér um hríð á síðasta ári
við töku á mynd sinni um Nóa og syndaflóðið,
sneri hingað aftur til að tilkynna að hann ætlaði
að styrkja Náttúruverndarsamtök Íslands með
fjárframlagi. Aronofsky heillaðist að eigin sögn svo mjög af
landinu og hinni einstöku náttúru þess að hann vill leggja
sitt af mörkum til að tryggja verndun umhverfisins. Á sama
tíma spyr ábyrgðarmaður ríkisstjórnarinnar í málaflokki
umhverfismála hvort ef til vill megi leggja ráðuneytið nið-
ur. Á minn sann! Eins og leikstjórinn útlendi benti á er
ósnortin náttúra á undanhaldi í heiminum, ekki síst vegna
viðhorfs manna á þá leið að umhverfismál megi ekki standa
í vegi fyrir atvinnusköpun. Sigurður Ingi fer ekki af stað
sem spámaður í eigin föðurlandi og ætti að þiggja hjálp hjá
öllum þeim glöggu gestsaugum sem eru tilbúin að ljá hon-
um svolitla sýn. Annars mun þessi „framsókn“ ekki standa
fyrir neitt annað en afturför. jonagnar@mbl.is
Pistill
Hin glöggu gestsaugu
Jón Agnar
Ólason
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
FRÉTTASKÝRING
Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
Bálfarir eru nú orðnar munalgengari á Íslandi engerðist fyrir fáeinum ára-tugum, sú fyrsta eftir
kristnitöku fór fram 1948. Þá höfðu
árum saman staðið yfir harðar deil-
ur í fjölmiðlum um þennan nýja sið
sem mörgum fannst ógeðfelldur.
Nú munu um 25% allra útfara hér-
lendis vera bálfarir. Hlutfallið er
eðlilega mun hærra eða 40% á höf-
uðborgarsvæðinu; þar er eina bál-
stofan. Af hálfu þjóðkirkjunnar er
ekki amast við bálförum en upp-
haflega snerust kristnir gegn þeim.
Þeir vildu greina greftrunarsiði
sína frá siðum heiðinna, víkinga-
höfðingjar kvöddu oft jarðvistina í
logandi skipi.
Mælingar sýna að ekki er um
að ræða neina hættulega jarðvegs-
mengun vegna bálstofunnar í Foss-
vogi. Fyrsti líkbrennsluofn í heimi
var smíðaður um miðja 19. öld og
var þá byrjað að berjast fyrir því
að líkbrennsla yrði tekin upp. Beitt
var heilbrigðisrökum en einnig
væru þrengsli orðin svo mikil í
hratt vaxandi borgum Vesturlanda
að ekki dygði að halda fast í pláss-
freka greftrunarsiði. Kaþólska
kirkjan streittist á móti og leyfði
ekki bálfarir fyrr en 1964.
Hagkvæmnin er augljós.
Stærð leiðis í duftreit á samkvæmt
reglum að vera um hálfur fermetri
og í reglugerð eru fyrirmæli um
stærð legsteina. Grafarstæði fyrir
kistu þarf sex sinnum meira land-
rými en duftgröf, segir á vefsíðu
Kirkjugarða Reykjavíkurprófasts-
dæmis. Aðeins má setja lága leg-
steina á duftkerareiti en allir vita
að háir legsteinar eiga til að
skekkjast í görðum á Íslandi vegna
frosts og ýmissa breytinga í jarð-
veginum. Gamlir kirkjugarðar eru
oft fallegir og lögð áhersla á að
halda þeim við. Talsvert er nú um
að duftker séu með leyfi vanda-
manna lögð í hefðbundin leiði í
kirkjugörðum.
Þegar bálför er gerð er hinn
látni tilgreindur í bókum Bálstofu
Kirkjugarða Reykjavíkurprófasts-
dæma. Tekinn hefur verið í notkun
nýr, þriggja hektara duftgarður,
Sólland, við Vesturhlíð í Fossvogi
en duftgarðar eru til á fleiri stöðum
en á höfuðborgarsvæðinu.
„Þetta eru nærri fimm hundr-
uð á öllu landinu sem láta brenna
sig,“ segir Þórsteinn Ragnarsson,
forstjóri Kirkjugarðanna. „Sólland
ætti að duga út öldina, og miðað við
að hlutfall bálfara fari upp í 50%.
Hann tekur rúmlega 30.000 duft-
ker. En hér á Íslandi er auðvitað
nóg landrými. Ef fólk býr úti á
landi þarf að senda kistuna hingað
ef notuð er líkbrennsla, þetta er
auðvitað nokkur framkvæmd og
kostnaður ef staðurinn er langt frá
Reykjavík.“
Hægt að endurnýta
duftreiti
Hann segir að fyrir tilkomu
bálstofunnar 1948 hafi lík verið
send til Kaupmannahafnar eða Ed-
inborgar ef notast átti við brennslu
en ekki hafi verið mörg dæmi um
það. Þórsteinn bendir á að mjög
auðvelt sé að endurnýta duftreiti
eins og gert sé í Hollandi og fleiri
þéttbýlum löndum. Þetta sé þó ekki
gert hér en gæti komið til þess í
Sóllandi.
„Þá er kerið grafið upp, ösk-
unni dreift á opið svæði innan
garðsins og annað ker jarðsett á
sama stað. Oft er miðað við að leg-
staðurinn sé leigður í 25 ár en
stundum mun skemmri tími. Að-
standendur fá bréf og spurt hvort
þeir vilji leigja staðinn áfram, ef
ekki þá fá aðrir að nota reitinn.“
Líkbrennsla sækir
hratt fram á Íslandi
Morgunblaðið/Styrmir Kári
Sólland Forstjóri Kirkjugarðanna segir að Sólland ætti að duga út öldina.
Í Japan eru nær öll lík brennd,
hlutfall bálfara er einnig hærra á
hinum Norðurlöndunum en hér, í
Bandaríkjunum svipað og hjá
okkur. Vilji maður láta brenna lík-
amsleifar sínar er nóg að útfylla
eyðublað sem fæst hjá Kirkju-
görðum Reykjavíkur. Bálför er
eins og venjuleg útför nema að
því leyti að kistan er ekki borin
til grafar. Eftir að kistan með lík-
inu hefur verið brennd til ösku
við allt að 1200 gráðu hita í tvær
stundir er askan varðveitt í duft-
keri. Aðstandendur ákveða hve-
nær kerið er grafið í samráði við
útfararstofu, þeir velja milli jarð-
arfarar og bálfarar ef ekki liggur
fyrir ósk hins látna. Duftker á að
varðveita í kirkjugarði eða öðrum
löggiltum grafreit.
Misjafnt eftir
löndunum
JAPANAR BRENNA ALLA
Bálför Víkingahöfðingjar voru
oft brenndir með skipinu.