Morgunblaðið - 25.09.2013, Síða 26

26 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. SEPTEMBER 2013
Að koma í Gunn-
arshús, hús Rithöf-
undasambands Ís-
lands, getur á stundum
verið svolítið óþægi-
legt. Þegar komið er
inn í forstofuna rekur
maður fyrst augun í
stórt olíumálverk af
Gunnari Gunnarssyni
rithöfundi. Svo þegar
gengið er inn í stofuna
eða upp á efri hæðina blasa hvar-
vetna við minnismerki um jarðvist
GG. Það var ísmeygileg tilhögun af
aðstandendum skáldsins löngu liðna
að ánafna Rithöfundasambandinu
þetta fjárans hús. Með því var tryggt
að nafn hans yrði munað um ókomna
framtíð. En semsagt, RSÍ gleypti við
húsinu og þótti gjöfin góð. En æ sér
gjöf til gjalda, því þeir sem í húsið
koma eru stöðugt minntir með frem-
ur óþægilegum hætti á löngu látinn
rithöfund, sem deilur risu útaf á ár-
um áður þegar Nóbelsnefnd sænsku
akademíunnar gerði það að tillögu
sinni að hann deildi Nóbels-
verðlaunum með H. Laxness. En á
þeim tímum voru á kreiki bók-
menntapostular (eins og reyndar á
öllum tímum) sem stjórnuðu öllu sem
sneri að íslenskum bókmenntum.
(Klíka sem á sínum tíma gekk undir
nafninu Bókmenntastofnun Íslands.)
Þeir komu í veg fyrir að Gunnar
Gunnarsson yrði heiðursins aðnjót-
andi, með þeirri skírskotun að hann
væri í raun danskur rithöfundur sem
hefði ekki í áratugi hafti nokkur
tengsl við land og þjóð, hvað þá að
honum bæri nokkurt tilkall til
tengsla við þjóðararfinn, sem væru,
að sögn, sterkustu rökin fyrir því að
Íslendingur fengi Nóbelsverðlaunin í
bókmenntum árið 1955.
En það er fleira sem er gruggugt
við Gunnarshús. Þegar gengið er inn
í stofuna er á hægri hönd veggur
með ljósmyndum af heiðursfélögum
RSÍ. En heiðursfélagar
geta höfundar orðið,
hafi þeir afrekað eitt-
hvað á ævinni án þess
að verða sér til skamm-
ar, sjötugir að aldri. Það
getur verið spaugilegt,
ef maður er í þannig
skapi, að sjá þessa hálf-
guði tróna á veggnum.
En í raun og veru er
andrúmsloftið í húsinu
fremur dapurlegt þar
sem hinir dauðu skipa
æðstan sess. Innaf stof-
unni er önnur stofa niðurgrafin. Það
rými hef ég kosið að kalla Orm-
agryfjuna, vegna þess að þar fara
fram hinir alræmdu aðalfundir RSÍ
og einnig minniháttar fundir þegar
skerpa þarf á ójöfnuði innan sam-
bandsins.
Það má spyrja þeirrar spurningar
hví ekki er tekin upp deildaskipting í
Rithöfundasambandinu eins og tíðk-
ast í knattspyrnunni. Þá yrði RSÍ
skipt í A deild, B deild, C deild og D
deild. Aðeins þeir sem tilheyrðu A og
B deildinni ættu rétt á launum úr
launasjóði rithöfunda eða kæmu til
álita þegar Fjölísverðlaunin eru
veitt. En Fjölísverðlaunin eru pen-
ingaverðlaun sem veitt eru árlega
þremur rithöfundum, 200 þús kr.
hverjum þeirra. Þessir peningar
koma úr svokölluðum Bókasafns-
sjóði og skilgreindir sem viðurkenn-
ing fyrir þá titla sem höfundar eiga á
bókasöfnum landsins. Það hefur ver-
ið venjan fram til þessa að veita
tveimur viðurkenndum rithöfundum
og einum minna þekktum höfundi úr
þessum sjóði. Ég hef stundum nefnt,
upp á grín, að þessi „minniháttar“
höfundur sem fær Fjölísverðlaunin
hafi fengið „Outsider verðlaunin“ –
og þykist viss um að fara nokkuð
nærri sannleikanum.
Vel má ímynda sér hverslag nið-
urlæging það væri fyrir höfund að
tilheyra D-deildinni, sá höfundur
væri hreint úrhrak. (Mér detta í hug
margir eiginútgáfuhöfundar og hin
svokölluðu utangarðsskáld.) Svo
væri hægt að hugsa sér, ef miðlungs-
höfundur sem tilheyrði B-deild tæki
upp á því að skrifa vondar bækur
mynd falla um deild, úr B-deildinni í
C-deild og myndi þar með missa rétt
sinn til ritlauna. En þá væri líka allt
hreint og klárt innan Rithöfunda-
sambandsins og stjórnarmenn
þyrftu ekki að beita vélabrögðum til
að koma áformum sínum í fram-
kvæmd, þyrftu heldur ekki að standa
í skítkasti úti í bæ á félagsmenn. En
ef til vill er ekki þörf á að hrinda
deildaskiptingu innan RSÍ í fram-
kvæmd því í raun sé hún til staðar, í
þá veru hvað mannvirðingu félag-
anna varðar og rétt þeirra til veg-
tyllu sem íslenskir rithöfundar.
Mér hefur alltaf fundist kuldalegt í
Gunnarshúsi, ekki aðeins fyrir það
hve minningu Gunnars Gunn-
arssonar er haldið þar hátt á lofti,
heldur líka fyrir það hve húsráð-
endur, stjórnin, framkvæmdastjór-
inn og formaðurinn, virðast samtaka
um að rífa niður innviði RSÍ, gera
sambandið að ópersónulegri af-
greiðslustofnun. Það gerist ekki í
dag, eins og gjarnan tíðkaðist meðan
RSÍ hafði aðsetur í miðbænum, að
höfundur leggi leið sína í hús stétt-
arfélags síns til að taka upp létt
spjall við aðra félaga eða stjórn-
endur.
Áreiðanlega líða dagar og vikur án
þess að nokkur hræða komi í húsið.
Það eina sem eyru framkvæmda-
stjórans og formannsins nema er þá
vindurinn sem gnauðar á glugg-
um … og fótatak hins horfna skáld-
jöfurs Gunnars Gunnarssonar, þegar
andi hans stikar um gólfin, glað-
hlakkandi yfir örlögum Rithöfunda-
sambands Íslands, að hafa orðið inn-
lyksa í húsi hans að Dyngjuvegi 8.
Eftir Bjarna
Bernharð
Bjarni Bernharður
»Mér hefur alltaf
fundist kuldalegt í
Gunnarshúsi...
Höfundur er skáld og málari.
Í húsi skáldsins
Þessi hugtök í fyr-
irsögninni hafa ólíka en
tengda merkingu.
Skilningur ætti að vera
endanlegt markmið
mannlegrar hugsunar,
en þangað til honum er
náð þarf þekkingin að
duga. Að þekkja er
raunar nánast það
sama og að vita, en
vitneskja getur reynst
röng eða ósönn, þegar nánar er að
gáð. Getur ekki skilningur líka
reynst misskilningur? Strangt tekið
ekki. Misskilningur er þekking sem
við töldum vera komna á stig skiln-
ings.
Þessar hugleiðingar mínar eru lík-
lega tilkomnar vegna spurninga
barnabarnanna um „hvers vegna?“.
Það stendur stundum á svörum og
ég hef spurt mig, gamlan manninn,
hvort ég hafi ekki verið neitt betri í
uppeldi eigin barna. Hitt er svo
verra að börnin breyta gjarnan um
spurningar þegar málfarið þroskast
og spyrja þá t.d. frekar „hvað er
(þetta)?“. Þekking verður aðgengi-
legri og einfaldari en skilningur.
Hvers vegna fer ungt fólk í há-
skóla? Er ekki til nóg af bókum um
hvers konar mál og þar með vísindi?
Skýringin er, og skiptir þá ekki máli
hvort lesið er á bók eða tölvu, að fólk
sem reynir þetta nær ekki að skilja
textann. Fyrirlestrar í háskóla eru
til að kenna nemendum að hugsa, vel
að merkja um efni námsgrein-
arinnar.
Ætlun mín er að fjalla um skilning
og þekkingu í vísindum. Það er af-
markað efni, en því miður erfitt að
gera sig þar skiljanlegan almennt. Í
íslensku þykir nákvæm
merking orða ekki eft-
irsóknarverð og frekar
hindra skáldlegan
texta og glæsilegan
stíl. Það eru ekki marg-
ir sem vita það, en
stærðfræðin byggist á
þar tilbúinni merkingu
(sem þar er búin til) og
rökræðu um merking-
artengsl. Þannig hefur
það verið í meira en
heila öld, allt frá því
stærðfræðin og eðl-
isfræðin skildu að borði og sæng.
Upphaflega var það lyftistöng fyrir
báðar greinar, en nú má spyrja
hvort stærðfræðingar viti hvert sé
skynsamlegt að stefna og hvort eðl-
isfræðingar þurfi ekki að huga betur
að merkingu hugtaka sinna. Í stærð-
fræðinni eru margar reiknireglur,
en þær eiga ekki að vera leikfimi-
tæki.
Ein verstu mistök menntamála-
ráðuneytisins voru að heimta að ein-
ungis séu til þrjú skólastig hér á
landi. Þetta fór sérstaklega illa með
tækninámið og það gleymdist að á
hinu svokallaða háskólastigi þarf að
reikna með fleiri áherslum en á vís-
indalega menntun. Einnig að mik-
ilvægt sé að geta einbeitt sér að vís-
indalegri menntun þar sem hún á að
vera. Vissulega skiptir máli að op-
inber stjórnsýsla í svona litlu sam-
félagi sé einföld, skilvirk og ódýr.
Hins vegar er ódýrast að sleppa því
sem mest að stjórna. Í skólakerfinu
starfar jú fólk sem er menntað til
starfanna. Næstversu mistökin voru
að miða framlög til háskólastigsins
mest við fjölda nemenda. Vitað var
að kennsla á ólíkum sviðum er ákaf-
lega misdýr og því betri sem nem-
endur eru færri og betri. Það var
vissulega freistandi að fjölga nem-
endum með minni kröfum og hærri
einkunnagjöf.
Fyrir aldamótin höfðu stjórnvöld í
Evrópu reynt að efla breiða mennt-
un með því að stofna nýja háskóla og
krefjast samþættingar námsgreina.
Þetta reyndust mistök. Nemendur
frá þessum skólum reyndust ekki
eftirsóttir. Enda er dýpt í hugsun
forsenda skilnings og getu til ný-
sköpunar. Vissulega er nokkuð til í
því, að það er ekki hlaupið að því að
fá menn með ólíka undirstöðu til að
vinna saman. Það mál leysist þó ekki
með grynnri undirstöðumenntun.
ESB hefur lengi lagt mikla áherslu á
félagsleg tengsl milli landa sinna og
þá ekki síst í vísindum. Að gera
þetta að megináherslu við úthlutun
vísindastyrkja er þó dálítið skrítið.
Ég varð var við það skömmu fyrir
aldamótin, áður en íslenska Vís-
indaráðið var lagt niður, að vísinda-
menn í Evrópu höfðu verulegar
áhyggjur af ásælni ráðamanna í
Brussel í framlög aðildarríkjanna til
eigin vísindasjóða. Þessar áhyggjur
voru ekki ástæðulausar.
Í norræna samstarfinu um þetta
leyti var áherslum líka breytt,
áhersla færð frá vísindum yfir á
menningu. Líklega áttu vísindin að
vera hluti menningar.
Einföldun er freistandi, en hvort
hún leiðir til betri skilnings er annað
mál.
Eftir Halldór
I. Elíasson » Vitað var að kennsla
á ólíkum sviðum er
ákaflega misdýr og því
betri sem nemendur eru
færri og betri.
Halldór I. Elíasson
Höfundur er stærðfræðingur.
Skilningur og þekking
Framundan er ný samningalota um
kjör verkafólks. Fyrirkomulag kjara-
samninga hefur mér alltaf fundist
með þeim hætti að
þeir byrjuðu á
þeim tíma er þeir
ættu að enda.
Þetta hefur leitt til
þess að verkafólk
hefur þurft að
vinna á ógildum
kjarasamningum
allt upp í hálft ár
og með því gefið
atvinnurekendum
hálfs árs launahækkanir. Þetta er svo
sem ekki það eina sem verkafólki er
andstætt í launakjörum. Laun eru
hækkuð með sömu prósentu upp úr,
þannig að maður með 400 þús. kr. á
mánuði fær helmingi hærri upphæð í
launahækkun en sá sem hefur 200
þús. kr. Þó er verið að bæta verð-
hækkanir sem kosta báða aðila jafn-
mikið. Með þessum hætti geta sumir
hálaunamenn fengið allt upp í mán-
aðarlaun verkamanns í launahækkun,
telst slík hækkun eðlileg á móti 8-10
þús. kr. launahækkun verkamanns.
Kjarasamningar með þessu fyr-
irkomulagi byggjast á því að sífellt er
verið að semja um meira launamis-
rétti og búa til hálaunahópa sem farn-
ir eru að stofna efnahagslífi þjóð-
arinnar í hættu. Vilji menn breyta
launabili milli launastétta á að gera
það með sérstöku starfsmati allra
starfsgreina, óháð hefðbundnum
kjarasamningum. Það versta við þetta
fyrirkomulag er að laun lægst launaða
fólksins færast sífellt lengra niður fyr-
ir framfærslulaun því meðallaunin,
sem allt miðast við, fjarlægjast lægstu
launin kerfisbundið. Þetta veldur því
að nú er svo komið að verkafólk getur
hvorki leigt né keypt húsnæði og
barnmargar fjölskyldur verða að leita
eftir mataraðstoð þótt unninn sé full-
ur vinnudagur og margir eru hættir
að leita til læknis fyrir sig eða börnin.
Þetta eru mannréttindin á Íslandi
sem menn eru alltaf að hæla sér af.
Sumir hálaunamenn bera því við að
þeir beri ábyrgð á svo miklum fjár-
munum eða verðmæti, þess vegna
þurfi að borga þeim laun sem sam-
ræmist þeirri ábyrgð. Hvað skyldi
fiskvinnslukonan höndla með mikil
verðmæti yfir árið fyrir sultarlaun?
Hvenær hefur einhver borið ábyrgð
á einhverju? Byggist þessi ábyrgð
kannski á því að krefjast þess að ís-
lenska ríkið borgi laun samkvæmt
þjóðartekjum Noregs en ekki Íslands.
Noregur þarf að draga úr olíu-
gróðanum, en Íslendingar á botni
skuldafens. Afkoma fólks byggist ekki
á því hversu há launin eru heldur
hvers virði þau eru í viðskiptalífi þjóð-
arinnar, ekki Noregs. Það sem okkur
vantar sérstaklega er heiðarlegri við-
skiptahættir og að við Íslendingar
leggjum meiri áherslu á það að byggja
upp eigin atvinnurekstur. Rétt er að
hugleiða þá þróun að sjúklingar séu
notaðir sem skiptimynt í kjarabar-
áttu.
GUÐVARÐUR JÓNSSON,
Valshólum 2.
Samningar
Frá Guðvarði Jónssyni
Guðvarður
Jónsson
Bréf til blaðsins
Við tökum á
móti netum
Hafðu samband og fáðu
nánari upplýsingar!
Sími 559 2220
www.efnamottakan.is
Efnamóttakan tekur við
veiðafæraúrgangi úr næloni, þ.e:
 netaafskurði
 hlutum úr f lottrolli
 nótaefni
Fáðu hjá okkur sérsniðna poka
undir netaafskurðinn.