Morgunblaðið - 17.12.2013, Blaðsíða 29

29
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 2013
Ísbogi Jökulsárlón er drottning sem skartar sínu fegursta í frostinu um þessar mundir með ískórónu sem er fegurri en dýrustu eðalsteinar, m.a. þessum ísboga sem glitrar í vetrarsólinni.
RAX
New York | Ein leið til
að líta á vaxandi hern-
aðarlega spennu vegna
nokkurra smáeyja í
Austur-Kínahafi er í
ljósi hreinnar og beinn-
ar valdapólitíkur. Kína
er á uppleið, Japan í
efnahagslegri lægð og
Kóreuskagi klofinn.
Það er bara eðlilegt að
Kínverjar reyni að
endurheimta söguleg
yfirráð sín yfir þessum heimshluta.
Og það er jafn eðlilegt að Japanar
skuli vera á nálum við tilhugsunina
um að verða eins konar lénsríki
(Kóreumenn eru vanari því hlut-
verki gagnvart Kínverjum).
Að vera háður valdi Bandaríkj-
anna, eins og Japanar hafa verið frá
1945, var óhjákvæmileg afleiðing
skelfilegs stríðs. Flestir Japanar
geta sætt sig við það. En undirgefni
við Kína væri ólíðandi.
Og þó, vegna þess að stjórnmál í
Austur-Asíu byggjast enn í miklum
mæli á fjölskylduveldum, gæti verið
allt eins gagnlegt að leita skýringa í
ævisögum leiðtoganna. Shinzo Abe,
forsætisráðherra Japans, er barna-
barn Nubusuke Kishi, sem var einn
æðsti embættismaðurinn í japanska
stjórnkerfinu í stríðinu. Bandaríkja-
menn settu hann í fangelsi 1945 sem
stríðsglæpamann. Honum var sleppt
án réttarhalda í upphafi kalda stríðs-
ins og 1957 var hann kosinn for-
sætisráðherra fyrir íhaldsmenn.
Kishi var þjóðernissinni með fas-
ískar tilhneigingar á
fjórða og fimmta ára-
tugnum. Eftir stríðið
gerði jafn stæk andúð á
kommúnisma hann að
dyggum bandamanni
Bandaríkjamanna;
Richard Nixon varð ná-
inn vinur hans. Alla ævi
leitaðist hann við að
breyta hinni friðarsinn-
uðu stjórnarskrá Jap-
ans sem Bandaríkja-
menn skrifuðu rétt
eftir stríðið og gera
Japan að stoltu hernaðarveldi á ný.
Æðsta ósk Abes er að ljúka verk-
inu, sem reyndist afa hans um megn,
segja skilið við friðarhyggjuna í
stjórnarskránni, slá striki yfir
stríðsglæpi kynslóðar Kishis og vera
þó áfram í bandalagi við Bandaríkin
gegn Kína. Sem hægri sinnaður
þjóðernissinni sér Abe sig knúinn til
að veita yfirráðum Kínverja mót-
spyrnu, þótt það sé aðeins í orði að
svo stöddu.
Einn helsti bandamaður Kishis í
kalda stríðinu fyrir utan Nixon var
harðlínumaðurinn Park Chung-hee,
sem varð forseti Suður-Kóreu í
valdaráni hersins ári eftir að Kishi
sagði af sér sem forsætisráðherra.
Ferill Parks í stríðinu var einnig
vafasamur. Hann þjónaði sem for-
ingi undir nafninu Takagi Masao í
hinum keisaralega her Japans.
Hann útskrifaðist úr herskóla í
Mansjúríu, þar sem Kishi eitt sinn
réði yfir iðnaðarveldi sem byggði á
vinnuafli kínverskra þræla.
Líkt og Kishi var Park þjóðern-
issinni. Burtséð frá tilfinninga-
næmum stríðstengslum við Japan
var andstaða hans gegn komm-
únisma nóg til að halda áfram hlýj-
um samskiptum við keisaraveldið,
sem var grimmilegur nýlenduherra í
Kóreu í hálfa öld. Park Geun-hye,
núverandi forseti Suður-Kóreu, er
dóttir hans.
Park Geun-hye dáði föður sinn að
minnsta kosti jafn mikið og Abe
elskaði afa sinn. Til þess að standa
undir merkjum kóreskrar þjóðrækni
verður hún að sverja eitthvað af sér
af pólitískum tengslum föður síns,
sérstaklega sambönd hans við Jap-
an. Þótt margir Suður-Kóreumenn
dái hann enn fyrir að endurreisa
landið úr stríðsrústum er orðspor
hans, líkt og margra úr gömlu
íhaldsyfirstéttinni, flekkað af sam-
starfi við Japana í stríðinu. Dóttir
hans verður því að bjóða Japönum
birginn í landadeilum til þess að hún
erfi ekki brennimerki nýlendu-
fortíðar föður síns.
Af þessum þremur er flóknast að
segja frá nýverandi leiðtoga Kína, Xi
Jinping. Faðir hans, Xi Zhongxun,
var einn af helstu leiðtogum komm-
únistabyltingarinnar. Hann var
skæruliðaforingi í stríðinu gegn Jap-
önum og átti þátt í að sigra þjóðern-
issinna Chiangs Kai-Sheks í borg-
arastyrjöldinni í Kína. Hann sat í
miðstjórn kommúnistaflokksins og
varð síðan yfirmaður áróðursmála,
varaforsætisráðherra og ríkisstjóri í
Guangdong.
Ætla mætti að þetta væri flekk-
laus ferill í kommúnistaflokknum og
sonur hans hefði enga ástæðu til að
aftengja sig arfleifð föðurins eða
þyrfti að uppfylla ófullnægðan metn-
að. En það er einnig saga á bak við
þjóðernishyggju Xis.
Meginmarkmið Maós formanns
var að festa byltinguna í sessi heima
fyrir. Vitnisburður hans í þjóðern-
ismálum var það afdráttarlaus að
hann hafði efni á að fara vægt í sak-
irnar gegn fyrrverandi óvinum.
Landamæradeilu um ómerkilegar
eyjar hefði verið hægt að sætta.
Hann hafði ekki einu sinni fyrir því
að heimta Hong Kong aftur af Bret-
um.
Það var ekki fyrr en Deng Xia-
oping opnaði dyrnar fyrir viðskipti
við kapítalistaríkin að kynt var undir
andúðinni á Japan. Hvorki var hægt
að nota marxisma né maóisma til að
réttlæta að Kína tæki höndum sam-
an við heim kapítalistanna. Til varð
hugmyndafræðilegt tómarúm, sem
var brátt fyllt með gamaldags þjóð-
ernishyggju. Eftir því sem gengið
var lengra í að opna hagkerfið, af
þeim mun meira krafti var blásið í
glæður reiði almennings vegna
óréttis fortíðarinnar, sérstaklega
þegar Japan átti í hlut.
Helsta ábyrgð á þeirri stefnu
Dengs, sem kennd var við hinar
opnu dyr, bar faðir Xis, Xi Zhongx-
un. Xi eldri hafði alltaf verið raun-
sær kommúnisti og nokkrum sinn-
um skotspónn hreinsana Maós,
þegar minnsta hófsemi var iðulega
úthrópuð sem andbyltingarhyggja.
Sonur hans virðist ætla að feta í fót-
spor hans í hófsemi og vera opinn
fyrir viðskiptum við heiminn. Þess
vegna þarf hann, líkt og umbótasinn-
ar Dengs, að sýna að þjóðrækni hans
er í engu ábótavant með því að bjóða
Japönum birginn og staðfesta yf-
irburði Kína í Austur-Asíu.
Enginn þessara leiðtoga – Xi, Abe
eða Park – vill raunverulegt stríð.
Mikið af sjálfbirgingshætti þeirra er
til neyslu heima fyrir. Ein ástæðan
fyrir því að þeir leggja út í svo
hættulegar ögranir er sú að fyrir eru
Bandaríkjamenn í hlutverki lög-
reglumanns á svæðinu. Bandaríkja-
her er eins og stuðpúði á milli Norð-
ur- og Suður-Kóreu og á milli Kína
og Japans.
Vera Bandaríkjanna á svæðinu
veitir keppinautunum svigrúm til
ábyrgðarlausrar hegðunar. Það
myndi aðeins breytast ef Banda-
ríkjamenn drægju her sinn til baka.
Þá myndi löndin þrjú þurfa að ná
saman af eigin rammleik.
Bandaríkjamenn, Japanar,
Kóreumenn og jafnvel líka Kínverj-
ar líta enn svo á að því fylgdi of mikil
áhætta. Fyrir vikið má ætla að
ríkjandi staða verði áfram og það
þýðir að þjóðernislegu orðaskaki út
af landamæradeilum er langt frá því
lokið
Eftir Ian Buruma » Fortíð leiðtoga varp-
ar ljósi á landadeilur
í Austur-Kínahaf
Ian Buruma
Höfundur er prófessor í mannrétt-
indamálum við Bard College. Hann er
höfundur bókarinnar Year Zero: A
History of 1945 (Árið núll: saga ársins
1945). ©Project Syndicate, 2013.
Syndir feðranna í Austur-Asíu