Morgunblaðið - 17.12.2013, Blaðsíða 28

FRÉTTASKÝRING
Þórunn Kristjánsdóttir
thorunn@mbl.is
Sóun matvæla hefur veriðtöluvert í umræðunni und-anfarið hér á landi sem ogerlendis. Betri nýting mat-
væla ætti að verða að veruleika þeg-
ar ný reglugerð Evrópusambands-
ins um merkingu matvæla tekur
gildi í desember 2014.
Skylt er að merkja flestar mat-
vörur með geymsluþoli. Nú eru í
gildi þær reglur að skylt er að
merkja kælivörur sem eru með fimm
daga geymluþol eða minna með síð-
asta neysludegi. Ekki er ráðlagt að
neyta slíkra vara eftir þann dag.
Aðrar vörur eru merktar með
stimplinum best fyrir. Sá stimpill
þýðir að gæði vörunnar minnka eftir
tilgreinda dagsetningu en hún er
samt örugg til neyslu, samkvæmt til-
kynningu frá framkvæmdastjórn
neytendamála ESB. Framleiðend-
um er einnig skylt í sumum tilfellum
að merkja vöruna með pökk-
unardegi.
Merktar með síðasta
notkunardegi í stað neysludags
Í nýju reglugerðinni verða
breytingar á þessu. Hugsanlegt er
að pökkunardagurinn detti út á vör-
unum. Þá má halda áfram að dreifa
þeim vörum sem eru merktar með
best fyrir eftir þann dag. Þó á eftir
útfæra það með hvaða hætti neyt-
andanum yrði gerð grein fyrir því.
„Breytingarnar ættu að stuðla
að betri nýtingu matvæla þar sem
hægt verður að dreifa áfram þessum
vörum,“ segir Jónína Þ. Stefáns-
dóttir, matvælafræðingur hjá Mat-
vælastofnun.
Hinar vörurnar, t.d. kælivörur
sem eru taldar viðkvæmar og miða
við fimm daga regluna, skulu merkt-
ar með síðasta notkunardegi en ekki
síðasta neysludegi. Bannað yrði að
dreifa þeim eftir það. Munurinn á
milli þessara tveggja hugtaka er
ekki ýkja mikill.
Hugtakið er víkkað þar sem
fimm daga viðmiðið dettur út í nýju
reglugerðinni. Fyrirtæki ákveða
geymsluþol vörunnar. MAST er ekki
með reglulegar prófanir á því. Spurð
hvort hún telji að styttri stimpill t.d.
á mjólkurvörum ýti undir frekari só-
un á matvælum segir hún slíkt ekki
ólíklegt.
„Stimpillinn „best fyrir“ þýðir
að varan á að halda fullum gæðum
sínum þangað til þann dag. Það þýð-
ir alls ekki að eftir það sé varan
ónýt, heldur að eftir það megi búast
við að gæðin fari að rýrna. T.d.
mjólkurvörur endast oft mun lengur
en dagsetningin segir til um,“ segir
Ragnheiður Héðinsdóttir, forstöðu-
maður matvælasviðs hjá Samtökum
iðnaðarins.
Hún bendir á að óþarfi sé að
henda mjólkurvörum sem eru komn-
ar fram yfir „best fyrir“ dagsetn-
inguna. Ef slík vara hefur verið
geymd í kæli alveg frá því að hún var
keypt inn sé oftast öruggt að neyta
hennar eftir dagsetninguna. Yfirleitt
segir heilbrigð skynsemi manni
hvort óhætt sé að neyta vörunnar.
Ef maður finnur skrýtna lykt eða
bragð hendir maður henni en annars
er hún í lagi.
Hendir eftir stimpli
„Fólk er orðið betur
meðvitað í dag um muninn
á stimplunun; síðasta
neysludegi og best fyr-
ir. Hins vegar eru alltaf
einhverjir sem fara eftir
stimpli og henda jafnvel
matvörum sem enn eru í
góðu lagi,“ segir Marína
Sigurgeirsdóttir, mat-
reiðslukennari við Verk-
menntaskólann á
Akureyri.
Stuðlar að betri
nýtingu matvæla
Morgunblaðið/Kristinn
Merkingar á matvælum „[M]jólkurvörur endast yfirleitt mun lengur en
dagsetningin segir til um,“ segir matvælafræðingur.
28
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 2013
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Bandarískur al-ríkisdómari
kvað í gær upp
þann dóm að sú
kerfisbundna söfn-
un símaupplýsinga
sem Þjóðarörygg-
isstofnunin, NSA, stendur fyr-
ir brjóti að öllum líkindum
gegn stjórnarskránni. Hann
mælti fyrir um að gögnum um
tiltekinn einstakling sem hafði
kært gagnasöfnunina yrði eytt
og söfnun upplýsinga um hann
stöðvuð. Vegna verulegra þjóð-
arhagsmuna og þess að banda-
rísk stjórnvöld myndu nær
örugglega fara lengra með
málið var gildistöku dómsins
þó frestað.
Dómarinn, Rich-
ard J. Leon, skip-
aður af Bush for-
seta árið 2002,
kallaði eftirlit
Bandaríkja-
stjórnar „nánast
orwellískt“ og gat sér þess til
að James Madison stjórnar-
skrárhöfund hefði hryllt við
hefði hann fengið vitneskju um
að ríkisvaldið gengi svo nærri
réttindum einstaklingsins.
Þó að hæpið sé að álykta um
skoðanir löngu látinna manna á
atburðum líðandi stundar er
þetta ekki fráleit ágiskun. Og
að tengja eftirlitið við skrif Or-
wells er því miður ekki heldur
fjarstæðukennt.
Bandaríkjastjórn
tapaði í hlerunar-
máli fyrir alríkis-
dómstóli }
Of umfangsmikið eftirlit
Aðventan lað-ar fram þaðbesta í
mörgum og ýmsir
verða þá útbærari
á vörur og aura til
líknarfélaga og
annarra þeirra sem
vitað er að hafa
stutt þá sem höllum fæti
standa, um lengri eða skemmri
hríð. Það er prýðilegt og mjög í
anda þessarar tíðar og árviss
atburðar sem beðið er í eft-
irvæntingu.
Það er einnig ánægjulegt að
sjá hvernig margir bregðast
við þegar þeir telja að Ríkis-
útvarpið sé í mótbyr. Til er
vinafélag um útvarp ríkisins,
haldinn var myndarlegur fund-
ur í Háskólabíói, sem „RÚV“
sagði myndarlega frá, enda er
stofnunin áhugasöm um allt
sem að henni snýr, eins og
þekkt er. Í fréttum „RÚV“ og á
textavarpi þess sagði mynd-
arlega frá „fjölmennum“
hundrað manna fundi á Aust-
urvelli, þar sem mótmælt var í
þágu stofnunarinnar.
Yfirmenn Ríkisútvarpsins
virðast hafa gefið allsherjar-
fyrirmæli um að sérhver
starfsmaður þessarar ríkis-
stofnunar taki sér aldrei lög-
boðið heiti hennar í munn.
Annað verður ekki ætlað, því
enginn þeirra starfsmanna,
sem fá að umgangast hljóð-
nema, brýtur þá reglu. „RÚV“
segja þeir jafnan, hver og einn.
Nú vill þannig til að Ríkis-
útvarpið er ein af allra fjár-
frekustu stofnunum ríkisins og
um hana eina af þeim öllum er
tekið fram í nýjum lögum að sú
starfi í þjóðarþágu. Virðist
mega gagnálykta að Landspít-
alinn, Vegagerðin, Háskólinn,
Landhelgisgæslan, Veð-
urstofan og landbúnaðarhá-
skólar, svo dæmi séu tekin, séu
ekki endilega talin
gera það. Mun
freklegar var
þrengt að öllum
þessum stofnunum
og tugum annarra
en að „RÚV“ á síð-
asta kjörtímabili
hinnar fyrstu
hreinu vinstristjórnar án þess
að vinir þeirra blésu til bar-
áttufunda. Eða eiga þær enga
vini?
Ríkisútvarpið fær tæpa 5
milljarða króna á ári, sem
snýttir eru út úr nefi almenn-
ings með skatti sem við það nef
er kenndur. Mörg aðþrengd
stofnunin fær aðeins brot af
slíkri fjárhæð. Með hliðsjón af
því hlutfalli mætti því halda
„fjölmennan“ baráttufund, eins
og 4-5 fundarmanna fyrir aðrar
aðþrengdar stofnanir og ekki
er vafi á að „RÚV“ myndi segja
jafn vel frá þeim og öllum fund-
unum um það sjálft. Því eins og
Rithöfundasambandið benti á í
nýlegri ályktun þá hefur
„RÚV“ umfram aðra í þessu
landi staðið „vörð um hlutlæga
og faglega upplýsingagjöf“.
Öflugt ímyndunarafl og
hömlulaus skáldagáfa eru
helstu tromp góðs rithöfundar
og eðlilegt að samtök þeirra
taki mið af því. Það gladdi
gamlan höfund, þegar Rík-
isútvarpið sagði í frétt 6. maí
1976: „Í dag hækkaði verð á
steypu án sements.“ Og það
gladdi hann ekki síður þegar
stofnunin sagði enn í fréttum
sínum að afvopnunartillögur
Bush Bandaríkjaforseta sner-
ust um „að setja nýtt þak á
fjölda skriðdreka“. Það var
sjálfsagt löngu tímabært að
skriðdrekar fengju þak yfir
höfuðið. Það er sérlega
ánægjulegt að sjá hvað þeir eru
gamansamir í Rithöfunda-
sambandinu.
Gleðilegt er að
sjá að ein öflugasta
ríkisstofnun lands-
ins fær ekki síðri
stuðning en aðrir
á aðventunni }
Um þjóðar þágufall
L
ífshlaup Nelsons Mandela verður,
þegar fram líða stundir, líklega
talið með þeim merkari í sam-
tímasögu okkar. Eftir að hafa háð
langa baráttu fyrir réttindum
blökkumanna í Suður-Afríku með frið-
samlegum aðferðum taldi hann sig á endanum
nauðbeygðan til þess að beita ofbeldi til þess
að ná fram málstað sínum. En líkt og með
marga sem ganga leið ofbeldisins reyndist það
honum ofviða. Í stað þess að ofbeldið næði
nokkrum árangri gaf það suðurafrískum
stjórnvöldum loksins færi á því að senda þenn-
an afkastamikla og óvenjulega leiðtoga
blökkumanna í lífstíðarfangelsi.
Hafi hvíti minnihlutinn talið sig óhultan með
Mandela innan veggja fangelsis reyndist það
tálvon ein. Með hverju árinu sem leið óx vegur
Mandela. Hann varð að alþjóðlegu tákni um það óréttlæti
sem fólst í því að réttindi 80% Suður-Afríkumanna væru
fótum troðin, um fásinnu þess að meirihluti Suður-
Afríkumanna væri ekki metinn að verðleikum vegna lit-
arháttar. Eins þversagnakennt og það kann að hljóma,
var Mandela hættulegri andstæðingur fyrir aðskiln-
aðarstefnuna innan veggja fangelsisins en hann hefði ver-
ið, hefði hann verið áfram laus að skipuleggja hryðjuverk.
Þegar líf Mandela verður metið, má alls ekki líta
framhjá þeim ofbeldisverkum sem hann bar ábyrgð á, eða
draga úr þeim. Því þegar allt er saman sett í rétt sam-
hengi sést í raun enn betur hversu mikið mikilmenni
Mandela varð. Það hefði nefnilega verið skilj-
anlegt ef árin 27 sem Mandela eyddi við lakar
aðstæður í fangelsi hefðu sett varanlegt mark
haturs á hjarta hans eða brotið hann að öðru
leyti. Hann gekk hins vegar þaðan út óbug-
aður maður, sem merki þess að blökkumenn
gætu á endanum náð fram rétti sínum, ekki
með hatri og ofbeldi heldur með kærleik í
hjarta. Mandela hefði vel getað stigið fram
sem leiðtogi sem ól á ótta, hatri og hefnd, líkt
og Mugabe í Simbabve. Suður-Afríkumenn
hefðu auðveldlega getað endað í borgarastyrj-
öld. Í staðinn reyndi hann að sameina og
sætta suðurafrísku þjóðina. Mandela verður
því ekki síst minnst fyrir það sem hann áork-
aði á árunum 23 eftir að hann var látinn laus
úr fangelsi. Reisn hans og framganga hefur
enda orðið mörgum þeim sem búa við órétt-
læti innblástur.
Nú þegar meira en tveir áratugir eru liðnir frá því að
Mandela var látinn laus eru efnahagslegar aðstæður í
Suður-Afríku enn óvissar og misskiptingin mikil. Í viðtali
við Morgunblaðið árið 2001 sagði Mandela enda að það
gæti tekið heilan mannsaldur eða meira að leiðrétta af-
leiðingar aðskilnaðarstefnunnar. Svo vísað sé í heiti
sjálfsævisögu hans er leiðin til frelsis löng og ströng og
óvíst er hvort menn nái nokkurn tímann á leiðarenda. Það
sem Mandela áorkaði ekki síst var að hann gaf öllum íbú-
um Suður-Afríku tækifæri til þess að ganga þá leið.
sgs@mbl.is
Stefán Gunnar
Sveinsson
Pistill
Mikilmenni fellur frá
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon
„Við höfum ekki hag af því að
hafa dagstimplana á mjólkur-
vörum of stutta. Lengri stimplar
myndu til dæmis geta lengt
framleiðslulotur og einfaldað
dreifingu sem þyrfti ekki að
vera eins ör. Hins vegar þarf að
gæta að öryggi varanna og
stimplarnir eru settir þar sem
við treystum því að varan sé
100% örugg,“ segir Björn S.
Gunnarsson, vöruþróunarstjóri
hjá MS, spurður hvort dagsetn-
ing á mjólkurvörum gæti verið
mun lengri. Björn segir að
stimplarnir á vörunum hafi ver-
ið að lengjast í gegnum tíðina.
„Nýverið voru teknar í gagnið
umbúðir með skrúfuðum
tappa á mjólk og rjóma.
Fyrir vikið lengdist dag-
setningin á rjóma í 12
daga.“ Betra hráefni og
framleiðsluhættir, t.d. við
pökkun, stuðli að betri og
lengri nýtingu á
matvælum.
Stimplarnir
að lengjast
VÖRUSTJÓRI MS
Björn S.
Gunnarsson