Morgunblaðið - Sunnudagur - 09.11.2014, Blaðsíða 51

9.11. 2014 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 51
Forsaga íslensku rannsóknarinnar er súað nýrnalæknarnir Ólafur Skúli Indr-iðason og Runólfur Pálsson höfðu lengi
velt fyrir sér ávinningi af notkun ómega-3
fitusýra og langaði að rannsaka málið sjálfir.
Nýrnasjúkdómar eru á hinn bóginn fremur
fátíðir og þýðið lítið, þannig að erfitt var að
búa til rannsókn í kringum þá eina og sér, að
sögn Runólfs.
Eftir að Runólfur og Ólafur höfðu rætt
málið við Davíð O. Arnar, hjartalækni, og
Bjarna Torfason, hjartaskurðlækni, var
ákveðið að setja á laggirnar rannsókn-
arteymi og beindist áhuginn snemma að
gáttatifi enda er það til þess að gera algeng-
ur sjúkdómur. „Það var mikilvægt að velja
eitt afmarkað viðfangsefni,“ segir Runólfur
en þess má geta að fátítt er að klínískar lyfja-
íhlutunarrannsóknir, eins og þessi, séu gerð-
ar hérlendis án aðkomu alþjóðlegra lyfjafyr-
irtækja. Hugmyndin kom með öðrum orðum
alfarið frá rannsakendum. Lýsi hf styrkti
rannsóknina að vísu með því að gefa bæði
ómega-3- og ólífuolíuhylkin en hafði ekki að-
komu að henni að öðru leyti.
„Það er sjaldgæft að svona umfangsmiklar
stýrðar meðferðarprófanir spretti upp úr
grasrótinni eins og þessi,“ segir Runólfur.
Fólk með ólíka sérhæfingu
Guðrún V. Skúladóttir, vísindamaður við
læknadeild HÍ, kom snemma inn í teymið
enda þótti upplagt að gera ýmsar grunnrann-
sóknir samhliða. Margskonar mælingar
hvíldu jafnframt á Guðrúnu og hennar teymi.
Guðrún, Runólfur og Davíð eru á einu máli
um að rannsóknarhópurinn hafi verið vel
samsettur. „Við fengum þarna fólk með ólíka
sérþekkingu sem kom með mismunandi
styrkleika að borðinu. Það skiptir miklu máli
og gerir svona rannsókn í senn auðveldari og
skemmtilegri,“ segir Davíð og Guðrún bætir
við að mikilvægt sé fyrir fólk í háskólasamfé-
laginu að fá tækifæri til að taka þátt í rann-
sóknum innan veggja Landspítala. „Ég er
mjög þakklát fyrir að hafa fengið að vera
með í þessari rannsókn.“
Spurður hvort sjaldgæft sé að rannsókn-
arhópar starfi með þessum hætti hér á landi
svarar Davíð því til að það fari vaxandi. „Það
eru ekki mörg ár síðan menn voru dálítið hver
í sínu horni með sínar rannsóknir. Núna er al-
gengara að hópar séu fjölbreyttir og jafnvel
alþjóðlegir sem styrkir rannsóknir af þessu
tagi auðvitað ennþá meira,“ segir hann.
Á seinni stigum rannsóknarinnar tengdist
íslenski hópurinn erlendum rannsókn-
arteymum, bæði í Kaupmannahöfn og Ástr-
alíu, með góðum árangri.
Spurður um umhverfi til rannsókna í lækn-
isfræði hérlendis segir Davíð að það sé að
mörgu leyti mjög gott og tækifærin fjölþætt.
„Hvað hjartasjúkdóma snertir eigum við til
að mynda samstarf við tvær stofnanir sem ég
tel vera á heimsmælikvarða, Íslenska erfða-
greiningu og Hjartavernd. Ég hef nýtt mér
það í mínum rannsóknum á gáttatifi. Í sjálfu
sér má segja að að tækifæri til vísindarann-
sókna á sviði faraldsfræði og erfðafræði séu
óvíða meiri en hérlendis.“
Tímaskortur helsta ógnin
Að sögn Davíðs er tímaskortur helsta ógnin
við rannsóknir hér á landi. Vísindamenn í
röðum lækna séu í flestum tilvikum einnig að
sinna krefjandi klínískum störfum samhliða.
„Menn þurfa stundum frið til að vinna úr nið-
urstöðum rannsókna og til að fá nýjar hug-
myndir. Eðli málsins samkvæmt er það erf-
iðara þegar menn eru á stöðugum hlaupum.“
Runólfur tekur undir þetta. „Stærsta ógnin
er annars vegar tímaskortur og hins vegar
ófullnægjandi stuðningur við grunnvísinda-
menn í Háskólanum og öðrum vísindastofn-
unum. Þar eru starfræktir ýmsir metn-
aðarfullir hópar sem háðir eru styrkjum úr
opinberum sjóðum. Því miður eru þessir sjóðir
veikburða og þar af leiðandi háir fjárskortur
vísindamönnum hér á landi. Á móti kemur,
eins og Davíð nefndi, að tækifærin eru mörg
og það hefur örugglega haldið mörgum lækn-
um og vísindamönnum hér heima í stað þess
að þeir færu eitthvað annað,“ segir Runólfur.
Vegna annríkis var ekki alltaf auðvelt að
ná hópnum saman og Guðrún segir að fyrir
vikið hafi framlag meistaranemanna, Ragn-
hildar Heiðarsdóttur og Láru Björgvins-
dóttur, verið ómetanlegt. Allskyns gagna-
söfnun og úrvinnsla hafi að miklu leyti hvílt á
þeirra herðum. „Þær gerðu þetta alveg ótrú-
lega vel.“
Davíð, Guðrún og Runólfur vilja nota tæki-
færið og þakka öllum sjúklingunum sem tóku
þátt í rannsókninni kærlega fyrir þeirra mik-
ilvæga framlag. Þeir sem leitað var til hafi
upp til hópa verið mjög jákvæðir. „Þetta er
fólk sem var að fara í meiriháttar skurð-
aðgerð með tilheyrandi álagi. Eigi að síður
var það tilbúið að vera með í rannsókninni og
láta ómaka sig með því að taka annað hvort
ómega-3 fitusýrur eða ólífuolíu. Það er ekk-
ert sjálfgefið að fólk bregðist svona vel við,
allra síst undir þessum kringumstæðum,“
segir Runólfur.
Davíð bendir á að þetta snúist ekki síst um
traust og við rannsókn sem þessa komi sér
vel að Íslendingar eru bæði vel upplýstir og
tilbúnir til að láta gott af sér leiða.
Erfið staða á Landspítala
Blásið hefur um Landspítala og raunar heil-
brigðiskerfið í heild að undanförnu og ekki
daglegt brauð á Íslandi að læknar grípi til
verkfallsaðgerða. Þessi umræða hlýtur að
hafa áhrif á þá sem á spítalanum starfa.
„Hún hefur það,“ segir Runólfur og notar
orðið barlómur yfir ástandið. „Þessi barlóm-
ur hefur líka neikvæð áhrif á unga lækna og
fólk sem hefur burði til að verða vísindamenn
í framtíðinni. Ástandið á Landspítala er auð-
vitað með öllu óviðunandi og sorglegt að
svona skuli vera komið fyrir háskólasjúkra-
húsi þjóðarinnar.“
Davíð tekur í sama streng: „Vandi Land-
spítala er fjölþættur en hefur því miður stöð-
ugt farið vaxandi á liðnum árum. Það getur
hins vegar, undir slíkum kringumstæðum,
verið mjög skemmtilegt að hafa önnur verk-
efni til að fást við eins og vísindarannsóknir.
Slík vinna getur veitt kærkomna hvíld frá
daglegu amstri.“
Gáttatif er hjartsláttartruflun sem á sér upptök í efri hólfum
hjartans eða gáttunum. Óskipulögð, tilviljanakennd rafvirkni
kemur í stað þeirrar reglulegu rafbylgju sem fer um gáttirnar í
upphafi hvers hjartsláttar. Þessu fylgir skerðing á samdrætti og
virkni gátta og hætta á blóðsegamyndun eykst. Gáttatif er al-
geng hjartsláttartruflun og hérlendar rannsóknir benda til þess
að rúmlega 5000 núlifandi Íslendingar hafi greinst með þennan
kvilla. Sjúkdómurinn kemur fyrst í stað í köstum með réttum
takti inn á milli en síðar verður takttruflunin oft viðvarandi
nema gripið sé inn í. Gáttatif getur valdið verulegum einkenn-
um, meðal annars hjartsláttaróþægindum, mæði og úthalds-
skerðingu. Þá getur gáttatif valdið alvarlegum fylgikvillum eins
og til dæmis heilaslagi en líklegt er að rekja megi rúmlega þriðj-
ung allra slíkra tilfella til gáttatifs. Blóðþynningarmeðferð dreg-
ur verulega úr hættu á blóðsegamyndun og heilaáföllum. Ýmsir
hjartasjúkdómar, kransæðastífla, hjartabilun og háþrýstingur
auka hættu á gáttatifi auk þess sem vissir erfðabreytileikar eiga
hlut að máli. Hlutverk erfða virðist vera meira í tilvikum ein-
staklinga sem greinast með takttruflunina fyrir sextugt.
Meðferð gáttatifs getur verið erfið og dugar lyfjameðferð oft
skammt til að halda takttrufluninni niðri. Þá geta sum þessara
lyfja haft alvarlegar aukaverkanir. Sömuleiðis hefur aðgengi að
brennsluaðgerðum sem er beitt við gáttatifi verið takmarkað
og margir þurfa að fara í meira en eina slíka aðgerð til að við-
unandi árangur náist. Þessar aðgerðir, sem eru gerðar á Land-
spítala, eru kostnaðarsamar og krefjast flókins tækjabúnaðar
auk þess að vera tæknilega krefjandi. Það er því mjög mikilvægt
að leita nýrra og árangursríkari meðferðarkosta við gáttatifi.
Gáttatif getur komið eftir opna hjartskurðaðgerð og rann-
sóknir hérlendis benda til þess að milli 40 og 50% þeirra sem
undirgangast slíka aðgerð fái gáttatif. Gáttatif eftir skurðaðgerð
er oftast tímabundið. Sömu áhættuþættir og erfðabreytileikar
auka áhættu á gáttatifi eftir skurðaðgerð sem og á gáttatifi al-
mennt. Álag vegna aðgerðarinnar sjálfrar og bólgumyndun í
kjölfar hennar kunna að ýta undir háa tíðni gáttatifs í kjölfar
hjartaskurðaðgerðar.
Hvað er gáttatif?
Ljósmynd/Landspítali
Hjartauppskurður á
Landspítalanum.
Spratt upp úr grasrótinni
Runólfur Pálsson nýrnalæknir, Davíð O. Arnar hjartalæknir og Guðrún V. Skúladóttir prófessor
tóku öll þátt í rannsókninni. Þau segja mikilvægt að hafa rannsóknarhópa sem fjölbreyttasta.
Morgunblaðið/Árni Sæberg