Fréttablaðið - 27.02.2014, Blaðsíða 24

Fréttablaðið - 27.02.2014, Blaðsíða 24
27. febrúar 2014 FIMMTUDAGUR| SKOÐUN | 24 Skýrsla Hagfræðistofn- unar er að mörgu leyti góð – miðað við þann þrönga stakk sem Gunnar Bragi kaus að sníða henni í erindis bréfi. Að því sögðu tel ég að skýrslan sé af heil- indum skrifuð, og prýðileg að mörgu leyti. Hver lítur silfrið sínum augum. Gegnum mín er skýrslan markverðust fyrir að leggja til hvílu margar helstu röksemdir þeirra, sem vilja slíta viðræðum við Evrópusambandið. ESB er ekki sambandsríki Fullyrt er: Ísland getur ekki gengið í Evrópusambandið af því það er sambandsríki, sem gleypir full- veldið með húð og hári. Greinargerð Stefáns Más Stefánssonar prófess- ors hafnar því. Hann segir skýrt að eðli Evrópusambandsins sé ekki eðli sambandsríkis. Ég les ekkert úr skýrslunni sem bendir til að sam- bandið sé á þeirri leið. Fullveldis- spurningunni er vel svarað – Ísland tapar ekki fullveldi sínu við það að verða aðili að Evrópusambandinu. Sjálfur tel ég að með falli stjórn- arskrár Evrópu fyrir nokkrum árum hafi orðið kaflaskil. Þá var þróun Evrópusambandsins í sam- bandsríki hafnað. Þó einstakir leið- togar, sumir valdamiklir, séu ann- arrar skoðunar tel ég að í reynd sé ekkert ríki á þeirri skoðun í dag, ef frá er talin Belgía, vegna sérstakra pólitískra aðstæðna í því landi. Prófessor emeritus Stefán Már segir líka skýrt, að Lissabon-sátt- málinn sé ekki ígildi stjórnarskrár, og leiðir fram að sáttmálinn hefur aukið vægi þjóðþinganna, og styrkt nálægðarregluna, sem flytur valdið heim til héraða, og fólksins. Auðlindirnar tryggar Fullyrt er: Með inngöngu í sam- bandið tapar Ísland forræði og eignarhaldi á auðlindum sínum. Ekkert slíkt kemur fram í skýrsl- unni. Þvert á móti er skýrt, að regl- an um hlutfallslegan stöðugleika er í fullu gildi, og tryggir að ekkert ríki getur gert kröfu um aflaheim- ildir án sögulegrar veiðireynslu – sem ekki er til! Íslendingar geta því nýtt fiskistofna sína áfram eins og fyrr. Aðild breytir heldur engu um eignarhald og fullt forræði Íslands á auðlindum í háhita eða fallvötnum. Finnist olía á Dreka- svæðinu getur ekkert ríki gert til- kall til hennar þó Ísland verði aðili að ESB – nema síður væri. Sérlausn í sjávarútvegi Í frægri Berlínarræðu kastaði Hall- dór Ásgrímsson fyrst fram hugmyndinni um að vanda- mál sem varða sjávar- útveg, einkum sér íslenskt fiskveiðisvæði, yrðu leyst með sérlausn. Þá aðferð notar ESB til að klæðskerasníða lausnir sem varða sérstök vandamál einstakra umsóknarríkja. Þessi hugmynd er reifuð í Evrópuskýrslu Björns Bjarnasonar, sem líta má á sem eins konar fræðilegan grundvöll fyrir aðildarumsókninni. Andstæðingar aðildar hafa klifað á því að ekki sé völ á neinum sér- lausnum gagnvart Evrópusamband- inu. Þessi röksemd er endanlega lögð til hvílu í lagalegri úttekt Stef- áns Más prófessors – sem ekki verð- ur talinn til æstra ESB-sinna. Hann segir skýrt, að sérlausn er fær leið, sem samrýmist reglum ESB. „Það er ekkert um að semja“ Fullyrt er: Ísland verður að taka upp reglur Evrópusambandsins blóðhráar og það er ekkert um að semja. Í skýrslunni kemur fram að engir sjáanlegir annmarkar eru á samningum við langflesta kaflana, sem um þarf að semja. Andstæð- ingar klifa á að ómögulegt verði að semja um sjávarútveg og landbún- að. Í skýrslunni koma fram merk- ar upplýsingar eins höfundar eftir samtöl við Brussel, þar sem fram kemur að engin óleysanleg vanda- mál eru sjáanleg í landbúnaði. Þær eru að vísu faldar í viðauka. Ein meginniðurstaða skýrslunn- ar þegar hún er lesin í samhengi er því að í reynd er það fyrst og fremst sjávarútvegur, sem gæti orðið vandamál í blálok samning- anna. Eins og fyrr segir þá slær Stefán Már prófessor í gadda að sérlausn er möguleiki samkvæmt reglum ESB. Stefan Fühle stækk- unarstjóri hefur væntanlega haft það í huga þegar hann gaf nýlega út yfirlýsingu um að skammt væri í að Evrópusambandið gæti lagt fram tillögu um sjávarútveg sem væri ásættanleg fyrir Ísland. Í þessu ljósi er ekki hægt að komast hjá þeirri niðurstöðu, að skýrslan hefur svarað öllum helstu röksemdum andstæðinga aðildar. Hún er því ekkert tilefni til þess að slíta viðræðum núna. Þvert á móti bendir hún til að rökrétt sé að ljúka þeim. Hagfræðistofnun – rök gegn aðild lögð til hvílu Íslendingar hafa mótað eigin utanríkisstefnu í tæp 100 ár eða allt frá full- veldisdeginum 1. desem- ber 1918. Utanríkisstefn- unni má skipta niður í þrjú tímabil. Þau eru mörkuð af breytingum í alþjóða- samfélaginu sem íslensk stjórnvöld urðu að bregð- ast við. Fróðlegt er að fara yfir hvað vel tókst og hvað miður í utanríkisstefnunni í ljósi yfirstandandi deilna um hvert stefna beri á nýrri öld. Fyrsta tímabilið náði til heims- styrjaldarinnar síðari. Áherslur stjórnvalda voru tvenns konar. Mest kapp var lagt á að bæta markaðs- aðgang fyrir sjávarafurðir á erlenda markaði og lýst yfir ævarandi hlut- leysi í vopnaskaki stórvelda. Erf- iðlega gekk að tryggja aðgang að mörkuðum í haftastefnu kreppu- áranna. Bandaríkin höfðu engan áhuga á að versla við landsmenn og Evrópa var áfram helsti markaður fyrir sjávarafurðir. Hlutleysisstefn- an beið skipbrot í stríðinu. Annað tímabilið var markað af kaldastríðsárunum eftir umbreyt- ingarskeið stríðsáranna. Utanríkis- stefnan byggði á þremur stoðum: stækkun landhelginnar, bættum markaðsaðgangi fyrir sjávaraf- urðir og þátttöku í varnarsamvinnu lýðræðisríkja. Vel tókst til við stækkun landhelginnar og varn- ir landsins. Brösuglega gekk hins vegar að semja um niðurfellingu tolla og annarra viðskiptahindrana fyrir sjávarútveginn. Það breytt- ist ekki fyrr en Ísland gekk í EFTA árið 1970 með það að markmiði að taka þátt í gerð fríverslunar- samnings EFTA við ESB. Það gekk eftir og var samningurinn talinn íslenskum sjávarútvegi mjög hag- stæður. Mest af útflutningi sjáv- arafurða fór til Vestur-Evrópu en viðskipti við kommúnistaríkin og Bandaríkin voru einnig umfangs- mikil. Þau voru hins vegar mismikil eftir tímabilum og þeim annmörk- um háð að austurblokkin krafðist vöruskipta og Bandaríkja- markaður var óáreiðan- legur. Þriðja tímabilið mark- aðist af fullkomnun innri markaðar ESB, hruni Sovétríkjanna og aukinni alþjóðavæðingu frá byrjun 10. áratugar síðustu aldar. Frá þeim tíma hefur utanríkisstefna Íslands byggst á EES-samningum, áframhaldi varnarsam- vinnunnar og tilraunum til að auka samvinnu og útflutning til fjarlægari ríkja. Meginstoð stefnunnar Aðildin að EES hefur verið megin- stoð stefnunnar enda tryggir hún Íslendingum aðgang að mörkuð- um og menntastofnunum ESB- ríkja. Útflutningur sjávarafurða er að langmestu leyti tollfrjáls til ESB. Þangað fara yfir 80 prósent af útflutningi landsmanna, þaðan koma langflestir ferðamenn og til ESB-ríkja sækja flestir Íslending- ar sem leita út fyrir landsteinana. Það var ekki fyrr en að Ísland gerð- ist þátttakandi í innri markaði ESB að íslensk fyrirtæki gátu starfað á jafnréttisgrundvelli við erlenda samkeppnisaðila og Íslendingum var frjálst að ferðast og vinna í stærstum hluta Evrópu. Viðskipta- samningar og sem nánast samneyti við önnur Evrópuríki hefur ætíð komið landsmönnum best. Bandaríkin gáfu okkur aftur á móti langt nef með brottför varnar- liðsins og hafa augljóslega lítinn áhuga á að verða bakhjarl lands- manna í framtíðinni. Tilraunir til að koma á nánu sam- starfi og auka verulega útflutning til fjarlægari heimshluta hafa að mestu leyti mistekist þó ekki megi gera lítið úr auknum viðskiptum við þessa markaði. Liður í þessari stefnu var umsóknin um aðild að öryggisráði Sameinuðu þjóðanna. Hún var sneypuför. Landsmenn standa nú enn og aftur á tímamótun eftir efnahags- hrunið. Íslenskt atvinnulíf stendur höllum fæti í erlendri samkeppni, Íslendingar hafa ein lægstu laun sem fyrirfinnast í Vestur-Evrópu og landið er í klakaböndum gjald- eyrishafta. EES-aðildin er mikil- væg og hagstæð en hefur ekki skilað nægilegum efnahagslegum ávinningi. Utanríkisstefna byggð á ofangreindum þremur stoðum þessa síðasta tímabils hefur í raun beðið skipbrot. Valkostirnir Hvaða valkostir eru í stöðunni við mótun nýrrar utanríkisstefnu? Samstaða er um að halda áfram varnarsamstarfinu og efla tengsl við Norðurlöndin. Auk þessa er okkur gefinn kostur á að velja milli þriggja kosta: Norðurslóða, ESB og nánari samvinnu við fjarlægari heimshluta: Rússland, Kína og Ind- land. Ekkert er fast í hendi um mögu- legan ávinning af opnun siglingar- leiðarinnar á norðurskauti á næstu áratugum. Viðskipti við risaríkin þrjú hafa ekki vaxið eins og von- ast var til og stjórnarhættir í þeim eru skelfilegir. Enginn getur sagt fyrir um þá þróun sem þar verður. ESB er tilbúið til viðræðna um að veita aðstoð við afnám gjaldeyris- hafta, upptöku nýs gjaldmiðils og veita landbyggðinni umfangsmikla styrki til nýsköpunar. Núverandi stjórnvöld hafa kostið norðurheimsskautið og aukin tengsl við fjarlæga heimshluta. Áfram verður skakklappast með EES- samninginn þó að stjórnvöld virðist í raun hafa allt sem honum tengist á hornum sér. Þetta er athyglisvert í ljósi viðskiptahagsmuna, kjara almennings og mennta- og menn- ingarsamskipta. Getum við litið til sögunnar og lært af henni? Má læra af sögunni? Fyrir Alþingi liggur nú frumvarp innanríkis- ráðherra til breytinga á lögum um útlendinga. Þar er meðal annars kveðið á um sjálfstæða kærunefnd sem mun fjalla um kæru- mál á grundvelli útlend- ingalaga, í stað innan- ríkisráðuneytisins líkt og nú er. Það er jákvætt ef myndast getur þver- pólitísk samstaða um að koma slíkri kærunefnd á laggirnar, enda hafa íslensk stjórnvöld ítrekað sætt gagnrýni fyrir núverandi fyrir- komulag, einkum vegna máls- meðferðar hælisumsókna. Hins vegar vekur furðu hve ráðherrann hefur útvatnað fyrri tillögur sem lágu fyrir í innanríkisráðuneyt- inu, bæði í skýrsluformi og frum- varpsformi. Gagnrýni frá Flóttamannastofnun Forsaga málsins er sú að Ögmund- ur Jónasson, þá innanríkisráð- herra, skipaði starfshóp árið 2011 sem var falið að gera tillögur að breytingum á lögum er lúta að aðgengi útlendinga utan EES að landinu. Undirrituð fór fyrir þeim starfshópi. Eitt af þeim verkefn- um sem hópurinn tókst á við var að meta að nýju hvort setja skyldi á laggirnar sjálfstæða kærunefnd í útlendingamálum, einkum hælis- málum. Flóttamannastofnun Sam- einuðu þjóðanna hefur ítrekað komið þeirri gagnrýni á framfæri við íslensk stjórnvöld að ráðuneyt- ið geti ekki talist óháður úrskurð- araðili þar sem undirstofnun þess (það er Útlendingastofnun) tekur hina kæranlegu ákvörðun. Hér vegur þungt að ákvörðun um veitingu hælis er vandasöm og erf- itt getur verið að leggja heildarmat á aðstæð- ur einstaklings. Þessi ákvörðun hefur jafn- framt úrslitaáhrif á líf viðkomandi, sem hefur ekki alltaf gögn til að sanna mál sitt og getur því þurft að sýna fram á trúverðugleika sinn með öðrum hætti. Ítarleg útfærsla Starfshópurinn kynnti sér ítarlega fyrirkomulag kærumála á Norð- urlöndunum, einkum í Noregi og Danmörku þar sem lagaumhverfi er svipað því íslenska. Var það eindregin niðurstaða nefndarinn- ar að setja ætti á laggirnar sjálf- stæða kærunefnd, a.m.k. í mál- efnum hælisleitenda. Sérstaklega var tekið fram að hælisleitendur ættu að eiga þess kost að koma fyrir nefndina til að tala máli sínu. Í frumvarpi sem unnið var á grunni skýrslu nefndarinnar var því kveðið á um slíka kærunefnd og útfært með ítarlegum hætti hvernig hún skyldi skipuð. Þannig var gert ráð fyrir að staða formanns væri auglýst í samræmi við lög um réttindi og skyldur starfsmanna ríkisins. Var það gert að skilyrði að umsækj- endur uppfylltu starfsgengisskil- yrði héraðsdómara. Þriggja manna nefnd mæti síðan hæfi umsækj- enda og ráðherra væri óheimilt að víkja frá því mati. Hinir nefnd- armennirnir skyldu skipaðir eftir tilnefningum Mannréttindastofn- unar Háskóla Íslands og Mann- réttindaskrifstofu Íslands. Annar skyldi hafa sérþekkingu á flótta- mannamálum og hælismálum og hinn á útlendingamálum í breiðari skilningi. Raunveruleg réttarbót Í frumvarpi því sem nú liggur fyrir Alþingi er enga slíka útfærslu að finna. Staða formanns skal auglýst og nægir að hann hafi lokið fullnaðarprófi í lögum. Hina nefndarmennina skipar ráðherra og hvergi kemur fram hvernig þeirri skipun skuli háttað. Það er jákvætt að núverandi innanríkisráðherra haldi á lofti þeim tillögum að breytingum á útlendingalögum sem náðist víð- tæk sátt um á síðasta kjörtímabili. Forsenda þess að setja á laggirn- ar sjálfstæða kærunefnd er hins vegar að hún sé óháð ráðuneytinu. Með þessu móti er því þveröfugt farið. Tveir af þremur fulltrúum verða skipaðir af ráðherra einum og hafa þar af leiðandi úrslitaáhrif í öllum málum sem nefndin fær til meðferðar. Þetta fyrirkomulag kemur ekki til móts við þá gagn- rýni sem íslensk stjórnvöld hafa sætt á alþjóðavettvangi. Hanna Birna Kristjánsdóttir þarf því að skýra hvers vegna þessi leið er farin. Alþingi breytir frumvarpinu vonandi til betri vegar þannig að réttarbótin sem það kveður á um verði raunveruleg. Útvötnuð kærunefnd EVRÓPUMÁL Össur Skarphéðinsson alþingismaður ➜ Fullveldisspurn- ingunni er vel svarað – Ísland tapar ekki fullveldi sínu við það að verða aðili að Evrópusambandinu. UTANRÍKISMÁL Baldur Þórhallsson prófessor í stjórn- málafræði við Háskóla Íslands ➜ Áfram verður skakklapp- ast með EES-samninginn þó að stjórnvöld virðist í raun hafa allt sem honum tengist á hornum sér. ÚTLENDINGALÖG Halla Gunnarsdóttir fyrrverandi aðstoðar- maður innanríkis- ráðherra ➜ Forsenda þess að setja á laggirnar sjálfstæða kæru- nefnd er hins vegar að hún sé óháð ráðuneytinu. Með þessu móti er því þveröfugt farið.
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.