Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 25

FRÆÐIGREINAR / HEILSUTENGD LÍFSGÆÐI
Mat á þeim bætir upp aðrar mælingar á bata. Heilsu-
tengd lífsgæði hafa í vaxandi mæli verið notuð til að
meta gagn og árangur meðferðar og til að meta gæði
umönnunar. Án upplýsinga um áhrif meðferðar á
heilsutengd lífsgæði geta hvorki læknir né sjúklingur
valið meðferð af þekkingu. Sjúklingarnir gera kröfu
til að þeim líði betur og/eða að þeir lifi lengur. Mark-
mið heilbrigðisþjónustunnar ættu því að vera: heilsu-
vemd, lækningar, endurhæfing og bætt heilsutengd
lífsgæði, það er að bæta árum við lífið og gæða árin
lffi.
Á undanförnum árum hefur farið fram mikil um-
ræða um kostnað við heilbrigðisþjónustu, biðlista og
forgangsröðun og hefur sitt sýnst hverjum. Á bækl-
unarskurð-, hjarta-, og þvagfæraskurðdeildum hafa
verið langir biðlistar og vilji til að stytta þá, en gengið
hægar en skyldi. Reynt hefur verið að draga úr kostn-
aði við meðferð áfengis- og annarra geðsjúklinga og
lögð hefur verið áhersla á dag- og göngudeildar-
þjónustu. Þó að menn hafi vitað um örkuml bæklun-
arsjúklinganna, hugsanlega lífshættu hjartasjúkling-
anna og mikil óþægindi þvagfærasjúklinganna hefur
vantað vitneskju um líðan sjúklingahópanna svo að
hægt væri að bera þá saman. Allt hefur þetta verið án
þess að menn vissu raunverulega, hversu mikil áhrif
sjúkdómarnir hefðu á lífsgæði sjúklinganna.
Fyrir tæpum tveimur árum kynntum við mælitæki,
HL-prófið, sem gert er fyrir íslenskar aðstæður og er
bæði réttmætt og áreiðanlegt. Prófið er samsett úr 32
spurningum, 22 eru með þremur til sex gefnum svar-
möguleikum, en sjónskalar fylgja 10 spurningum.
Það aðgreindi þá veikari frá þeim minna veiku og
fötluðum. Einstakir þættir prófsins aðgreindu sjúk-
lingahópana hvern frá öðrum og mikil fylgni var milli
heilsufars- og félagslegra þátta prófsins og milli
heilsufars og velh'ðunar. Heilsufarsþættir prófsins
eru: heilsufar, depurð, þrek, kvíði, verkir, líkamleg
heilsa, einbeiting og svefn. Félagslegu þættirnir eru:
samskipti, fjárhagur, sjálfsstjórn og líðan. Nú hefur
mælitækið verið staðlað á slembiúrtaki fólks yfir
tvítugt svo að hægt er að bera heilsutengd lífsgæði
einstakra sjúklinga saman við það sem almennt ger-
ist. Almenn mælitæki eins og HL-prófið hafa reynst
gagnleg til að fylgjast með framgangi og bata sjúk-
linga með langvinna sjúkdóma. Þau eru talin hafa
ýmsa kosti fram yfir mælitæki sem eru sérstaklega
gerð fyrir ákveðna sjúkdóma. Þau sýna hvað skiptir
sjúklingana mestu og eru gagnleg fyrir sjúklinga með
marga sjúkdóma og til að bera saman sjúklingahópa
með mismunandi sjúkdóma.
Tilgangur með þeirri rannsókn sem hér verður
kynnt var að athuga heilsutengd lífsgæði: 1. Sjúklinga
sem biðu eftir að komast í aðgerð og hvernig þau
breyttust eftir aðgerð eða á næstu sex mánuðum án
aðgerðar. 2. Áfengissjúklinga, sem voru að koma í
meðferð og breytingar á lífsgæðum þeirra eftir eitt ár.
3. Sjúklinga sem voru i göngudeildarmeðferð á geð-
deild Landspítalans og hvort lífsgæði þeirra bötnuðu
á næstu þremur til fjórum mánuðum. 4. Athugun á
réttmæti HL-prófsins samanborið við niðurstöður
þess hjá fólki almennt og næmi þess fyrir breytingum.
5. Loks var ætlunin að bera saman lífsgæði mismun-
andi sjúklingahópa og athuga sérstaklega þá þætti
þeirra sem tengjast áberandi sjúkdómseinkennum
hjá ákveðnum sjúklingum, einkum geðsjúklingum og
bæklunarsjúklingum.
Sjúklingar og rannsóknaraðferð
Að fengnu samþykki siðanefndar Landspítalans var
leitað til fimm sjúklingahópa og þeir beðnir að svara
spurningum HL-prófsins. Þetta voru sjúklingar, sem
biðu eftir hjartaþræðingu, aðgerð á bæklunarskurð-
deild eða þvagfæraskurðdeild, auk vímuefnasjúk-
linga og annarra geðsjúklinga eins og að ofan greinir.
Vímuefnasjúklingarnir voru ekki látnir svara spurn-
ingalistanum fyrr en bráðaeinkenni fráhvarfs voru
horfin. Þeir sem ekki fóru í aðgerð voru beðnir að
svara spurningalistunum á ný eftir sex mánuði til þess
að rannsaka hvort heilsutengd lífsgæði þeirra hefðu
versnað á biðtímanum. Annars voru þeir, sem svör-
uðu spurningunum, beðnir um að svara þeim aftur
eftir þrjá til fjóra mánuði eða þremur til fjórum mán-
uðum eftir aðgerð. Þó var ekki leitað til vímuefna-
sjúklinganna fyrr en ári eftir að þeir komu í meðferð.
Samtals var óskað þátttöku 1195 sjúklinga. Ef svar
hafði ekki borist var tvívegis sent ítrekunarbréf eftir
eina til tvær vikur og loks hringt til sjúklinganna og
þeim boðin aðstoð, sérstaklega í seinni umferðinni.
Svörin voru kóðuð, slegin inn í SPSS gagnaskrá,
fundnar staðaleinkunnir samkvæmt viðmiðunartöfl-
um eftir kyni og aldri (8), þannig að einkunnir eru
sambærilegar við það sem gerist hjá fólki almennt á
sama aldri og af sama kyni, en meðaleinkunn (T-ein-
kunn) þess er 50 með staðalfrávikinu 10. Meðal-
einkunn hópa almennings hefur 95% vikmörk sem
eru mjög þröng (±0,5) það bendir til að geta prófsins
til að greina á milli hópa með mismunandi lífsgæði sé
góð. Einkunnir undir 50 benda til skertra lífsgæða.
Við samanburð milli tveggja sjúklingahópa á einstök-
um þáttum og lífsgæðum í heild var notað óparað t-
próf, en við samanburð fyrir og eftir meðferð var not-
að parað t-próf án leiðréttingar fyrir fjölda saman-
burða þar eð líta má sjálfstætt á hvern þátt. Við sam-
anburð á fleiri hópum var beitt dreifigreiningu
(ANOVA). Marktækni mismunar á milli hópa eða
breytinga eftir meðferð er sýnd með ** fyrir p<0,01
og * fyrir p<0,05.
Niðurstödur
Svör bárust frá 75% hópsins í fyrstu umferð (tafla I).
Svarshlutfallið var hæst hjá vímuefnasjúklingunum,
enda voru þeir í meðferð inni á deild, en lægst hjá
geðsjúklingum á göngudeild. I seinni umferð svöruðu
75% þeirra sem svarað höfðu áður, heldur fleiri
Læknablaðið 2000/86 423