Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 14

FRÆÐIGREINAR / BARNAGEÐLÆKNINGAR
Table I. Practical approach for evaluating children with a presumed diagnosis of
attention-deficit/hyperactivity disorder or hyperkinetic disorder.
Assess Medical and Family History • Explore history of potential brain injury • Identifý syndromes: Fragile X, Williams, fetal alcohol • Explore family history of ADHD, learning disabilities • Ask about parents reading ability
Qualify and Quantify Behavior • Behavior related more to inattention and impulsivenessthan noncompliance • Driven quality to behavior • Behaviors have persisted over time • Behaviors occur in multible settings
Assess Cognitive Skills • History of language delay • Documented learning disability • Assess grades and academic performance • Identify split or scatter on psychological testing • Assess reading and phonetic analysis
Assess Motor Skills • History of hypotonia in infancy • Survey general motor coordination • Assess athletic ability • Assess handwriting
* Adopted from The Pediatrics Clinics of North America 1999 (19).
hvatvísi. Ýmsir fræðimenn á sviðinu hafa leitt líkum
að því að rannsóknir muni sýna fram á að athyglis-
brestur sé sérstök röskun, aðskilin frá hreyfiofvirkni/
hvatvísi (1).
Greining
Sjúkdómsgreining á ofvirkniröskun byggist á ná-
kvæmri sjúkrasögu, en hegðunarmatskvarðar og
taugasálfræðileg próf gegna einnig mikilvægu hlut-
verki (4). Tafla I sýnir helstu atriðin í greiningarvinnu
vegna barns sem er grunað um ofvirkniröskun. Meg-
ineinkennin eru á sviði athyglisbrests, hvatvísi og
hreyfiofvirkni. Einkennin koma fram við mismun-
andi aðstæður, svo sem heima og í skóla.
Talsverður munur var áður á greiningarskilmerkj-
um ofvirkniröskunar samkvæmt Alþjóðaheilbrigðis-
stofnuninni (WHO) sem gefur út ICD-10 (5) grein-
ingarkerfið og bandarísku geðlæknasamtökunum
(APA) sem gefa út DSM-IV kerfið (6). Síðustu útgáf-
urnar eru þó líkari en áður var. Samkvæmt ICD-10
þurfa einkenni að vera fyrir hendi á öllum þessum
sviðum til að greind sé ofvirkniröskun (hyperkinetic
disorder). Samsvarandi greiningarflokkur í DSM-IV
er ADHD Combined Type, en auk þessa aðalgrein-
ingarflokks gerir DSM-IV kerfið ráð fyrir tveimur
undirflokkum; annars vegar flokki þar sem einkenni
athyglisbrests eru ráðandi og hins vegar flokki þar
sem einkenni hreyfiofvirkni/hvatvísi eru ráðandi.
Bæði kerfin leggja áherslu á að áreiðanlegar upplýs-
ingar komi fram um að hamlandi einkenni séu til
staðar við að minnsta kosti tvennar aðstæður og að
einkenni séu komin fram fyrir sjö ára aldur. IICD-10
er forgangsröðun þannig að kvíðaraskanir, lyndis-
raskanir og gagntækar þroskaraskanir útiloka of-
virkniröskun, en í DSM-IV kerfinu er gert ráð fyrir
að þessar fylgiraskanir geti verið fyrir hendi jafn-
framt athyglisbresti með eða án hreyfiofvirkni. Al-
gengitölur eru því mismunandi eftir því við hvaða
greiningarskilmerki er miðað (7). Tafla II sýnir grein-
ingarskilmerki samkvæmt DSM-IV greiningarkerf-
inu.
Sérstök greiningarviðtöl eru víða notuð til grein-
ingar (4). Við göngudeild barna- og unglingageð-
deildar Landspítala Dalbraut er viðtal tekið við for-
eldra barnsins. Viðtalið byggir á greiningarskilmerkj-
um DSM-IV og er hannað af Barkley og félögum við
University of Massachusetts Medical Center (8). Af
hálfu ofvirkniteymis hafa verið gerðar breytingar á
viðtalinu, sniðnar að ICD-10 greiningarkerfinu.
Helstu hegðunarmatskvarðar sem notaðir eru við
greiningu á ofvirkniröskun hér á landi eru Ofvirkni-
kvarðinn (9), kvarðinn Hegðun á lieimili (10) og
Spurningalisti yfir atferli barna og unglinga á aldrin-
um 4-16 ára (11). Að hluta eru til íslenskar viðmiðun-
artölur fyrir kvarðana (12), en þar sem þær skortir
hefur verið stuðst við erlend normalgildi. Taugasál-
fræðileg próf eru gagnleg við að meta ýmis frávik í
taugaþroska sem oft eru fylgifiskar ofvirkniröskunar
(13,14).
Á Norðurlöndum hefur hugtakið DAMP (deficits
of attention, motor control and perception) verið
áberandi í umfjöllun um böm með ofvirkniröskun og
á Islandi hefur hugtakið misþroski stundum verið
notað sem samheiti þessa hugtaks. Samkvæmt rann-
sóknum C. Gillberg prófessors í Gautaborg er veru-
leg skörun milli DAMP og athyglisbrests með of-
virkni (15). Öll börn sem greinast með DAMP hafa
miðlungs eða alvarleg einkenni athyglisbrests og
helmingur þeirra fullnægir greiningarskilmerkjum
ofvirkniröskunar. Börn með DAMP hafa að auki
röskun í samhæfingu hreyfinga sem í meginatriðum
samsvarar því sem í ICD-10 er skilgreint sem sértæk
samhæfingarröskun (specific developmental coordi-
nation disorder).
Flöktandi einbeiting, mikil virkni og hvatvísi eru
oft til staðar hjá börnum á leikskólaaldri og greining
ofvirkniröskunar því oft erfið (16). I framskyggnri
rannsókn Palfrey og félaga var niðurstaðan að grun-
ur um ofvirkniröskun væri einungis fyrir hendi hjá
3% barna undir 14 mánaða aldri. Á milli 14 og 29
mánaða aldurs var niðurstaðan hins vegar 13% (17).
I þroskasögu kemur oft fram að mæður lýsa því að á
meðgöngu hafi ofvirka barnið sparkað óvenjumikið
og hreyft sig. Um þriggja til fjögurra ára aldurinn eru
hreyfiofvirkni/hvatvísieinkennin orðin nokkuð skýr í
því formi sem þeim er lýst í greiningarskilmerkjum.
Athyglisbrestseinkennin virðast koma fram heldur
seinna eða um fimm til sjö ára aldurinn (18).
Mikilvægt er að greining á ofvirkniröskun sé
aldrei sett á grunni meðferðarsvörunar einnar því
lyfjameðferð getur einnig haft áhrif á einbeitingu hjá
börnum sem ekki greinast með ofvirkniröskun (19).
414 Læknablaðið 2000/86