Læknablaðið - 15.06.2000, Blaðsíða 61

UMRÆÐA & FRÉTTIR / LÆKNAR í KLEMMU
hverjum þremur sem læknar taka slíka ákvörðun eru
hvorki viðkomandi sjúklingur né aðstandendur hans
spurðir álits. I Bretlandi hafa raunar komið upp all-
mörg mál þar sem aðstandendur hafa séð í lækna-
skýrslum um látna ættingja sína að slík ákvörðun
hafði verið tekin án nokkurs samráðs.
Höfundur segir að þetta bitni helst á eldra fólki í
Bretlandi og hann vísar til bandarískra rannsókna
sem leiða í ljós að vestanhafs séu slíkar ákvarðanir al-
gengar þegar blökkumenn, áfengissjúklingar, fólk
sem ekki talar ensku og þeir sem smitaðir eru af al-
næmi eiga í hlut. „Þetta bendir til þess að læknar hafi
fastmótaðar hugmyndir um það hverjir séu þess virði
að reynt sé að bjarga þeim,“ segir í greininni.
Dyggðir sem stangast á
En víkjum sögunni aftur til Noregs því í málgagni
norskra lækna hafa orðið fróðlegar umræður um
verðlaunaritgerðina sem áður var vitnað til.
I ritgerðinni segir Wyller að ýmsar siðareglur rek-
ist hver á aðra í þessu tilbúna dæmi af frú Svendsen.
„I daglegu starfi lækna geta hinar sígildu dyggðir
stangast á. Á hátíðarstundum er hægt að lofsyngja
dyggðirnar hverja fyrir sig en í daglega lífinu er ekki
bæði hægt að eiga kökuna og borða hana. Það er ekki
hægt að veita frú Svendsen ítrustu læknisþjónustu
öðruvísi en að það bitni á samstöðunni með afgang-
inum af mannkyni. Læknirinn þarf að taka ákvörðun
sem byggist á siðferðilegu gildismati.“
Hann vitnar til umræðna og álitsgerða lækna og
annarra starfsmanna heilbrigðiskerfisins sem settar
hafa verið fram á undanförnum árum í Noregi og
sveiflast öfganna á milli. Sumir - einkum úr röðum
lækna - hafa lagt höfuðáherslu á skyldur læknisins
við einstaklinginn á meðan aðrir - ekki síst stjórn-
endur og heilsuhagfræðingar - hafa hvatt til réttlátrar
skiptingar gæðanna og rökstutt nauðsyn biðlista.
Að mati Wyllers hafa læknar þrjá kosti í stöðunni:
að halla sér algjörlega í aðra hvora áttina - að samfé-
laginu eða einstaklingnum - eða láta skeika að sköp-
uðu og taka afstöðu í hverju máli fyrir sig. Wyller sér
flesta galla við síðastnefnda kostinn sem hann segir
að endi með því að rýja lækna trausti sjúklinga og al-
mennings. „Hver er reiðubúinn að leggja líf sitt í
hendur mönnum sem láta stjórnast af siðareglum
sem stangast á?“ spyr hann.
Annar kosturinn, að fóma einstaklingnum á altari
samfélagsins, virðist heldur ekki vera honum að
skapi. Hann segir að það feli í sér pólitískt gildismat
og með því að aðhyllast það færi læknar stjórnmála-
mönnum öll völd í hendur, þeir geti ákveðið hvort
það er „of dýrt“ að skera frú Svendsen upp því það
eru stjórnmálamenn sem taka um það ákvörðun
hvort skattpeningunum okkar er eytt í vegi, óperuhús
eða beinmergsflutninga.
Þriðji kosturinn er honum helst að skapi: að lækn-
ar einskorði sig við einstaklinginn og láti hagsmuni
samfélagsins lönd og leið. Þá láta þeir stjórnast af
hinu kristna mannúðarviðhorfi sem segir að þekking-
in ráði því hvað hægt sé að gera en kærleikurinn því
hvað lækninum beri að gera. Að vísu ber að geta þess
að Wyller kveðst þekkja ýmis rök gegn þessu sjónar-
miði, til dæmis að það leysi lækninn ekki undan því
að þurfa að velja á milli þess sem sjúklingurinn vill og
þess sem læknirinn telur honum fyrir bestu. Tilgang-
urinn með skrifunum væri fyrst og fremst sá að ögra
„heilsuhagfræðingum, valdasjúkum og félagslega
þenkjandi læknum, illa höldnum af pólitískum metn-
aði“ til andsvara.
Læknar ekki nógu pólitískir
Hvort sem hann tók þetta síðastnefnda til sín eður ei
þá svaraði formaður norsku læknasamtakanna, Hans
Petter Aarseth, grein Wyllers nýlega (3). Þar vísar
hann til niðurstaðna í könnun sem læknafélagið gerði
meðal deildaryfirlækna á norskum sjúkrahúsum í
fyrra en sumir þeirra sögðust finna fyrir þrýstingi í þá
veru að þeir láti læknisfræðilegar ákvarðanir stjórn-
ast af fjárhagslegum sjónarmiðum. Á hinn bóginn
hafi könnun sem norska heilbrigðisráðuneytið lét
gera meðal sjálfstætt starfandi heimilislækna leitt til
þeirrar niðurstöðu að þeir stjórnist fyrst og fremst af
faglegum sjónarmiðum í störfum sínum en ekki af því
hvað skili mestu í vasann.
Formaðurinn bendir á að í fjölmörgum alþjóða-
samtökum sem norsku læknasamtökin starfi í sé
þetta mál sífellt til umræðu og að þar ríki breið sam-
staða um að sjálfstætt starfandi læknar verði að
beygja sig undir ákvarðanir þar til kjörinna pólitískra
stjórnvalda sem setja starfsemi þeirra skipulagslegan
og efnahagslegan ramma.
En Aarseth viðurkennir að læknar séu ekki nógu
virkir í pólitísku starfi. „Það dregur ekki einasta úr
beinum áhrifum stéttarinnar heldur einnig óbeinum
því fyrir vikið eru margir læknar fákunnandi um hin-
ar pólitísku leikreglur. Þegar allt kemur til alls erum
við með þessu að svíkja sjúklinga okkar vegna þess
að við höldum ekki fram faglegri þekkingu okkar þar
sem rammarnir eru ákveðnir... Þegar staðan er sú að
við getum ekki gert allt verða það að vera fagmenn
semskera úr umþað hvað á aðgera oghvað ekki..."
Að læra af mistökunum
I sama tölublaði og grein formannsins birtist var önn-
ur grein (4) þar sem Wyller var svarað. Sú var skrifuð
af hópi lækna sem tengjast læknadeild háskólans í
Björgvin en þeir hafa stofnað umræðuvettvang sem
þeir nefna Filosofisk poliklinikk upp á norsku. Meðal
höfunda þessarar greinar er íslenskur læknir og
heimspekingur, Stefán Hjörleifsson, sem starfar í
Harstad í Norður-Noregi.
Höfundum finnst Wyller draga upp heldur einlita
mynd af ástandi og horfum frú Svendsen. Þeir spyija
hvort ekki hafi getað farið svo að frúin hefði hlotið
„I daglegu starfi
lœkna geta hinar
sígildu dyggðir
stangast á, Á
hátíbarstundum er
hœgt aíi lofsyngja
dyggðirnar hverja
fyrir sig en í
daglega lífinu er
ekki hœði hcegt að
eiga kökuna og
horða hana. “
Læknablaðið 2000/86 457