Læknablaðið - 15.07.2002, Síða 16

FRÆÐIGREINAR / OFNÆMISLOST
Tafla 1. TÍOni ofnæmislosts
Ástæöa Tíöni Dánartíöni
Bráöamóttökur 1: 1.500-10.000
Skordýrabit 0,3-3% (Bandaríkin)
Blóðskilun 1:1.000-5.000
Afnæmingar 0,1-1 per 1.000.000 gjafir
Skuggaefnisgjöf 1:1.000-14.000 gjafir 1:40.000-116.000 gjafir
Almenn svæfing 1:300
Penisillín 1-2% 1-7,5: 1.000.000
Latex Heilbrigðisstarfsmenn: 2,8-18% Aörir heilbrigðir: 0,1-0,4%
Tafla II. Áhættuþættir ofnæmislosts (stigun 0 - ++++)
Ofnæmislost Aukin áhætta á dauöa
Atopy +++
Astmi + +
Áður ofnæmislost ++++ ++
Rangur skammtur viö afnæmingar +++ +
Síöbúin adrenalíngjöf +++
Systemic mastocytosis
(kerfi mastfrumnagers) +++
Beta-hemjarar + ++
ACE-hemiarar +
ACE: angiotensin converting enzyme
ofnæmislost einhvern tímann á lífsleiðinni eru um
1% (6). Nýleg rannsókn frá Bretlandi sýndi að tíðni
ofnæmislosts hafði aukist frá 5,6/100.000 fyrir tíma-
bilið 1991-1992 upp í 10,2 fyrir tímabilið 1994-1995
(6, 7). Önnur rannsókn leiddi í ljós að einn af hverj-
um 1500 einstaklingum sem leituðu á bráðamóttöku í
Cambridge höfðu einkenni um ofnæmislost. Erfitt
hefur verið að fá nákvæma hugmynd um algengi of-
næmislosts í nágrannalöndum okkar. í Bandaríkjun-
um er áætlað að um 0,5-5% einstaklinga fái alvarleg
ofnæmiseinkenni á hverju ári (8, 9). Algengi ofnæm-
islosts er mismunandi eftir því hver orsakavaldurinn
er (tafla I) auk þess sem ofnæmislost er algengara hjá
einstökum þjóðfélagshópum (til dæmis latexofnæmi
hjá heilbrigðisstarfsfólki). Lyfjaofnæmi er algengasta
ástæða ofnæmislosts. Flest dauðsföll af þess völdum
verða vegna penisillíns (400-800 tilfelli á ári). Talið er
að 1-2% allra penisillínkúra valdi ofnæmisviðbrögð-
um og af þeim fái 10% ofnæmislost. Skuggaefni sem
notað er við röntgenrannsóknir leiðir til ofnæmislosts
í um 0,4% tilfella og 0,9% vegna aspiríns og skyldra
lyfja (NSAID: non-steroidal anti-inflammatory
drugs/BEYGL: bólgueyðandi gigtarlyf).
Aætlað er að um 3-9% tilfella af ofnæmislosti leiði
til dauða. Um 100 einstaklingar deyja árlega í Banda-
ríkjunum vegna fæðuofnæmis og um 80 vegna skor-
dýrabita (geitungar, hunangsflugur). Dánartíðni vegna
ofnæmislosts af öðrum toga er ekki þekkt.
Sjúkdómseinkenni ofnæmislosts
Ofnæmislost einkennist af losun boðefna frá mast-
frumum, basofflum og öðrum bólgufrumum. Losunin
á sér yfirleitt stað innan nokkurra mínútna frá því
einstaklingur verður fyrir ofnæmisvakanum. Þó geta
viðbrögðin komið síðar en yfirleitt alltaf innan tveggja
til þriggja klukkustunda (10). Sjúklingar finna fyrst
fyrir einkennum nokkrum mínútum eftir að þeir
komast í samband við ofnæmisvakann en einkenni ná
hámarki á 15-30 mínútum. Einkenni koma fram í einu
eða mörgum líffærakerfum samtímis: húð, meltingar-
færum, öndunarfærum og í hjarta- og æðakerfi (6, 7,
11-13). Þessi líffæri eiga það sameiginlegt að vera
yfirborðsfletir líkamans og hafa meiri íferð mast-
frumna en önnur líffæri. Dæmigerð einkenni eru hita-
kennd, kláði sem byrjar á iljum, lófum, kynfærum og
innanverðum lærum. Einkennin breiðast síðan um
allan líkamann og hraður hjartsláttur og dauðaangist
(„sense of impending doom“) fylgir með. Önnur ein-
kenni eru ofsakláði (urticana) og ofsabjúgur (angio-
edema), hnerri, nefrennsli, nefstífla, astmi, bjúgur í
barkakýli, kviðverkir, uppþemba og uppköst. Bjúgur
og bólga í efri öndunarfærum getur leitt til köfnunar.
Oftast finnur sjúklingur fyrst fyrir kyngingarerfiðleik-
um, „kekki í hálsinum", hæsi, raddbreytingum og
öndunarerfiðleikum áður en öndunarvegurinn lokast.
Sjúklingar með undirliggjandi astma fá oft status
astmaticus (astmafár) sem getur orsakað súrefnis-
nauð. Að endingu kemur eiginlegt lost með súr-
efnisskorti, örmögnun, yfirliði, blóðþrýstingsfalli og
dauða. Ofnæmislosti eftir geitungabit er lýst á mynd 2
sem sýnir dæmigert sjúkdómsferli. Síðbúið ofnæmis-
svar getur átt sér stað 4-24 klukkustundum eftir að
fyrsta „kastið“ er gengið yfir - án þess að sjúklingur
komist aftur í snertingu við áreitið eða ofnæmis-
vakann (11,12,14,15). Þess vegna er mjög mikilvægt
að sjúklingum sé haldið á gæsludeild í að minnsta
kosti 24 tíma eftir ofnæmislost. Síðbúna svörunin
einkennist af íferð bólgufrumna í líffærin og er því oft
svæsnari og erfiðari í meðferð en bráðasvarið.
Hvað veldur oftast dauða í ofnæmislosti?
Súrefnisskortur vegna berkjusamdráttar og lokunar
á efri loftvegi eða blóðþrýstingsfall er það sem veldur
oftast dauða í ofnæmislosti. Meira en helmingur
dauðsfalla af völdum ofnæmislosts verða innan 60
mínútna frá því að einkennin byrja. Skjót og rétt
meðferð með adrenalíni getur komið í veg fyrir mörg
dauðsföll (16). Nýleg rannsókn í Bretlandi leiddi í
Ijós að um helmingur dauðsfalla sem varð vegna of-
næmislosts mátti rekja til læknismeðferðar, síðan
fæðuofnæmis og skordýrabita (1).
Hætta er á ofnæmislosti við afnæmismeðferð og
húðpróf. Fjörutíu og fimm dauðsfölium hefur verið
lýst við afnæmismeðferð frá árinu 1945 (17). Það er
mikilvægt að afnæmismeðferð sé stunduð þar sem
aðstaða er til endurlífgunar og af þeim sem hafa
tilskilda þekkingu. Áhættuþáttum fyrir ofnæmislosti
er lýst í töflu II.
552 Læknablaðið 2002/88