Læknablaðið - 15.09.2006, Blaðsíða 25

FRÆÐIGREINAR /
HEILSUEFLING í LEIKSKÓLA
völdum í starfi leikskólastarfsmanna, samkvæmt
Bright og Calabro (1). Þar er lýst lágum launum,
ekki er borgað fyrir unnin tíma, engar heilsutrygg-
ingar eru fyrir hendi, undirmönnun er til staðar
og lítil starfsánægja (1). Manlove (1993) segir að
streita myndist vegna samspils í samskiptum við
börn og foreldra (1). Við þetta bætist lítil virð-
ing, engar afleysingar, hátt hlutfall barna á hvern
starfsmann, stundaskrá starfsmanna, engir hvíld-
artímar, enginn skipulagstími, ónóg miðlun milli
starfsmanna, og milli starfsmanna og foreldra er
varðar samspil og tjáskipti. Einnig vöntun á að
geta haft áhrif á ákvarðanir (6,19).
I ljósi þessa og með hliðsjón af alvarleika
kulnunar, smits og áhættuþátta hafa kenningar
verið uppi um að starf á leikskólum sé í
hlutfallslega háum áhættuflokki í heilsu- og
öryggismenningu (1-3,12).
í niðurstöðum rannsóknarinnar sem birtar eru
í þessari grein eru hins vegar staðfest mikil starfs-
ánægja í öllum flokkum, þó einnig sé marktækur
munur milli flokkanna er kemur að sálfélagslegum
þáttum. Flokkur D kemur best út varðandi and-
legan og félagslegan stuðning á vinnustað. Jákvæð
svörun er yfir 90% í flestum spurningum er við
kemur, stuðningi, samvinnu og starfsanda. Flokkur
A svarar samsvarandi þáttum á bilinu 70-90%.
Hinir flokkarnir koma þar á milli. Hins vegar virð-
ast um 75-80% starfsmanna hafa nægan tíma til að
sinna börnunum í A og D en 93-99% hjá hinum
flokkunum, sem hefur ef til vill eitthvað með við-
horf starfsmanna sjálfra til sjálfs sín og verkefna í
vinnunni að gera. Athyglisvert er að í D eru flestu
fagmennirnir, elsti starfsmannahópurinn sem hefur
unnið lengst og sjaldnast skipt um starf á síðustu
fimm árum. Greinilegt er að starfsmenn hafa náð
að aðlaga sig að vinnuumhverfinu og eru mjög sátt-
ir bæði andlega og félagslega. Líklegt er að ofmat
það sem sést í mati D á vinnuaðstöðunni út frá
vinnumatseinkunninni megi rekja til mjög jákvæðs
viðhorfs og stuðnings sem starfsmenn lýsa.
Lægri jákvæð svörun á andlegum og félags-
legum þáttum í A má ef til vill rekja til stærðar
leikskólanna. I A er leikskólastjóri yfir allt að 36
manns á meðan fjöldi starfsmanna í hverjum leik-
skóla í D er 12-18 manns. Nánd yfirmanns getur
þannig ekki verið eins mikil í A og í D. Einnig
hefur í A verið mikil endurnýjun á húsnæði leik-
skólanna árið 1999 sem gæti haft áhrif á áherslur
í starfinu. Varðandi D kemur einnig til álita að
ef vinnuumhverfið er ekki nógu gott þá sýni yfir-
maður skilning á því og það virkar jákvætt í huga
starfsmanna.
Þegar kvartanir starfsfólks eru skoðaðar kemur
í ljós að dagleg vinnuferli ýta undir spennu í
vöðvum, ofreynslu og tognun (3, 5, 6, 12). Bak-
meiðsl eru dýrasta uppspretta bóta og er önnur
helsta orsök fjarvista frá vinnu (5). í leikskól-
unum verða meiðslin við endurteknar lyftur, mikið
bogur, snúning á bol, að sitja á hækjum sér, að
seilast langt og að bera byrðar (1,5,6,19).
I þessari rannsókn eru mikil líkamleg óþæg-
indi staðfest hjá starfsmönnnum á leikskólum eða
hjá 70-90% starfsmanna varðandi óþægindi frá
mjóbaki, hálsi og herðum. Yfirleitt er ekki mark-
tækur munur milli flokkanna þó um mismunandi
vinnuumhverfi sé að ræða. Mjóbakið hefur svip-
aða svörun milli flokka. Flokkur D hefur mestu
óþægindin í heild og mestu óþægindin eru frá hálsi
og öxlum. Flokkur A sýnir mestu óþægindin frá
mjóbaki og efri hluta baks. Marktækur munur er á
einkennum frá mjöðmum þar sem elstu og reynd-
ustu starfsmennirnir eru í versta vinnuumhverfinu
en minnst eru þau hjá A.
Umtalsverður fjöldi starfsmanna leikskólanna
virðist vera með viðvarandi líkamleg einkenni.
Út frá þessu er raunsætt að áætla að aldur og
vinnuaðstæður hafi töluvert um að segja, hvort
meiri óþægindi séu til staðar eða minni. Þetta
undirstrikar mikilvægi þess að vinnuumhverfi sé
gott en einnig að huga þarf að aldurssamsetningu
starfsmanna þegar vinnuumhverfi er metið.
Má hugsanlega tengja þekkingu á líkamsbeit-
ingu og menntun í faginu við fjölda starfsmanna
sem finnur fyrir óþægindum? Getur verið að
kennslan í líkamsbeitingu hafi lagt meiri áherslu
á mjóbak heldur en háls og herðar og að „faglega
ábyrgðin” valdi frekar óþægindum frá herðum og
hálsi, hjá menntuðum starfsmönnum? Þessum síð-
ustu spurningum verður ekki svarað hér. Ljóst er
að umfang óþæginda gefur tilefni til þess að unnið
sé með nrarkvissum aðgerðum á vinnustaðnum að
því að draga úr þessum óþægindum og gera starfs-
mönnum kleift að sinna starfi sínu þrátt fyrir þau.
í grein um vinnuaðstæður sjúkraflutninga-
manna frá 2005 kemur fram að ekki eru tengsl á
milli mikillar starfsánægju og minni heilsukvart-
ana (20). í stórri rannsókn á starfsmönnum í stór-
verslunum á Ítalíu er starfsmönnum skipt í fjóra
flokka, þar sem einn flokkur er einkennalaus en
hinir þrír hafa mismunandi alvarleg óþægindi frá
mjóbaki (21). Þar kemur fram mikil starfsánægja
í öllum flokkum eða í um 90-95% tilvika. Enginn
munur er á flokkunum með tilliti til starfsánægju.
Þessar niðurstöður styðja niðurstöðu þessa
verkefnis það er að mikil starfsánægja og stuðn-
ingur endurspeglast ekki endilega í minni álags-
einkennum.
Niðurstöður greinar um sálfélagslegt vinnu-
umhverfi og heilsu gefa til kynna að langvarandi
streituviðbrögð geti þróast, þegar ójafnvægi er
milli áreynslu og verðlauna í starfi (22). Hugs-
Læknablaðið 2006/92 605